Dýniyenining bәrin iyemdenu ashkózdik kórinse de, últtyq sәikestenu (iydentifikasiya) ýderisining kórpesin ózine tartqyshtaumen ainalysu búl zamannyng úrany bolyp barady. Orys bauyrlar da býginde qardy da, qysty da, ayazdy da, ormandy da, basqasyn da ondy-soldy iyemdenip, basqagha eshtene «qalar» emes. Bәlkim, sonday ýlgini kórgendikten be, ainalamyz týrki júrtyna ortaq qúndylyqtardy da bólshektep, patenttep alugha jan talasyp jatyr. Alayda, múnyng barlyghy da dalbasalyq әreket. Shyn mәninde kimge nening tiyesili ekeni bir Allagha ayan jәne Tariyhqa mәlim. Býgingi qazaqtyng orda ýiin (osyny kiyiz ben aghashqa telimey-aq, osylay óz atymen ataghanymyz jón-au) de, qymyzy men shúbatyn da, shújyghyn da eshkim kelip tartyp ala almaydy. Mәsele, sony býgingi zaman talabyna say qúqyqtyq әri tarihy jaghynan rәsimdeude bolar.
Ángimening orayy kelip, býgin biz orystyng últtyq asy sanalyp jýrgen boryshtyng tegin tekteudi jón kórdik. Áriyne, onymyz qazaqta isher astyng qalmaghandyghynda emes, tarihy әdilet pen ghylymy qisyn ýshin ghana.
Orys qana emes, ukraynnyng (búl sózdi de qazaqsha jazudy úigharyp otyrmyz) da últtyq asy sanalatyn «borysh» kójening tegin qarastyrumen slavyan bauyrlargha tiyisu oiymyzda joq. Alayda, últtyq tagham retinde moyyndalghan osy asqa týrkilerding tarihy ortaqtyghynyng baryn attap kete almaymyz.

Dýniyenining bәrin iyemdenu ashkózdik kórinse de, últtyq sәikestenu (iydentifikasiya) ýderisining kórpesin ózine tartqyshtaumen ainalysu búl zamannyng úrany bolyp barady. Orys bauyrlar da býginde qardy da, qysty da, ayazdy da, ormandy da, basqasyn da ondy-soldy iyemdenip, basqagha eshtene «qalar» emes. Bәlkim, sonday ýlgini kórgendikten be, ainalamyz týrki júrtyna ortaq qúndylyqtardy da bólshektep, patenttep alugha jan talasyp jatyr. Alayda, múnyng barlyghy da dalbasalyq әreket. Shyn mәninde kimge nening tiyesili ekeni bir Allagha ayan jәne Tariyhqa mәlim. Býgingi qazaqtyng orda ýiin (osyny kiyiz ben aghashqa telimey-aq, osylay óz atymen ataghanymyz jón-au) de, qymyzy men shúbatyn da, shújyghyn da eshkim kelip tartyp ala almaydy. Mәsele, sony býgingi zaman talabyna say qúqyqtyq әri tarihy jaghynan rәsimdeude bolar.
Ángimening orayy kelip, býgin biz orystyng últtyq asy sanalyp jýrgen boryshtyng tegin tekteudi jón kórdik. Áriyne, onymyz qazaqta isher astyng qalmaghandyghynda emes, tarihy әdilet pen ghylymy qisyn ýshin ghana.
Orys qana emes, ukraynnyng (búl sózdi de qazaqsha jazudy úigharyp otyrmyz) da últtyq asy sanalatyn «borysh» kójening tegin qarastyrumen slavyan bauyrlargha tiyisu oiymyzda joq. Alayda, últtyq tagham retinde moyyndalghan osy asqa týrkilerding tarihy ortaqtyghynyng baryn attap kete almaymyz.
Birinshiden, ol astyng atauyna qatysty. Slavyan tilderinde búl úghymdy aqtaytynday sóz bar deu mýmkin emes. Oryssha «borsh» sózining etimologiyasy slavyandardyng ózderin de túiyqqa tireude, olar eski slavyansha qyzylshany «brshi» ataldy degenmen, ony halyqtyq etimologiya sanap, resmy sózdikte onday sózding joqtyghy da moyyndalyp otyrghan sharua. Shyn mәninde «borysh» atalyp jýrgen búl sózding týrkilik «borsha», «parsha» sózderinen tuyndaghandyghy dau tudyrmas dep payymdaymyz. Oghan qyruar tildik mysal bar. Búl sózding býgingi mәnine toqtalsaq: dal-dal, pәre-pәre, byt-shyt, bólshek-bólshek etu, tilim-tilim, jyrym-jyrym etu, tilgileu, keskileu (Qazaq tilining týsindirme sózdigi, - Almaty: Dayk-press, 2008. - 968b: 138, 669 better). Alayda, atalghan sózdikte búl úghym dәlirek qarastyrylmaghan. Shyn mәninde qypshaqtarda «borsha», oghyzdarda «parsha» atalatyn búl úghym úzyna boyy tilgileu, osu arqyly bólshekteu ýderisin bildiredi. Eger de әlgi boryshqa etti de, kapustany da, qyzylshany da úzyna boyy tilip salu retin eskersek, bәri óz ornyna kele qalady.
«Pora-pora terleudin» ózi terding adam boyynda úzyna boyy aghu kórinisin beyneleydi. Oghan qosa «parcha» atalyp jýrgen jibekting týri de úzynynan týtilip, jyrtylatyn matanyng qasiyetine qatysty aitylady. Bir qyzyghy, slavyan tilderine engen týrkilik ashyq (sony dauystygha bitken) sózder jabyq sipatqa, al jabyq týrleri ashyq sipatqa kóship ózgeretin dәstýr qalyptasqan. Ashyq «borsha» sózining jabyq «boryshqa» ainaluy da sol tildik dәstýrge syiyp túr.
Ekinshiden, atalmysh astyng әzirlenu dәstýrine qatysty.
Múnday as әzirleu salty týrkilerde bar ma? Bar! Tatardyng «azu» atalatyn quyrmashyna et te, kartop ta úzyna boyy turalyp, soydaq tis sekildi quyrylady. Azu tiske úqsaghandyqtan bolsa kerek, «azu» atalady. Al osyny sorpagha qaynatyp, kapustany da borshalap salsanyz, әlgi «borysh» shygha keledi! Shamasy, shyghys jәne ortalyq slavyandargha taralghan búl tagham Hazariya qaghanaty kezinde búlgharlyq týrkilerden auysyp, slavyandyq sipat alghan tagham bolsa kerek. Tipti, onyng ejelgi syiaghy (analogy) shúbashtarda da bar bolar.
Ýshinshiden, atalmysh astyng әzirlenu mazmúnyna qatysty.
Jalpy, boryshtyng shiykizattarynyng úzynsha turaluy men týsining qyzylsha ne qyzan qosylyp, qyzartyluynda ejelgi dәm-sadaqanyng mәni bar. Shamasy, ol ejelgi deytýrkilik (dey-proto, mifolog Serikbol Qondybay termiyni) Edil boyyndaghy týrkilerding «Nartughan» joralghysyna qatysty Kýn-sәbiyding tuylu qúrmetine pisiriletin dәmning týsi «narttay» (shyqqan kýnning qyzylynday) qyzaruy men kýnning shapaghynday (kirpigindey) soyau boluy eskerilgen sekildi. Jalpy kójening erte kezdegi qyzartu tehnologiyasy basqa boluy da mýmkin.
Áriyne, tarihy da, qan-jyny da aralasqan týrki-slavyan júrttarynyng búl talay ret qaynap, qosylghan tarihy sorpasynyng bir dәmi deuge әbden bolady.
Serik Erghali, týrkitanushy
«Abay-aqparat»