Kóktem kelip edi, ontýstik taghy da shu ete qaldy. Bayaghy problema - su alyp ketti, su shayyp ketti. Kóktemde jer-kókti alyp ketetin osy mol suyng jazda qasqaldyqtyng qanynday taptyrmaytyny-ay...

Aral problemasyn dýniyejýzi biledi dese de bolady. Ony taghy da qaytalap aityp, júrttyng basyn auyrtpay-aq qoyayyq. Bir tang qalarlyghy onyng tez qúrghap kele jatqandyghy. Myna surette ol anyq kórinedi:

Mine, osy Araldyng soltýstik bóligin qayta qalpyna keltiru júmystary jýrgizilip jatqany belgili. Búl Kókaral dep atalatyn tenizding soltýstik bóligi búrynghy Araldyng onnan bir bóligi ghana. Sondyqtan ol qalpyna keltirilgenmen de aimaqtaghy ekologiyalyq mәseleni tolyq sheshe almaydy.

Jalpy, Aral tenizine keletin sudyng jetpis bes payyzyn Amudariya әkeledi. Syrdariyanyng ýlesi jiyrma bes payyz ghana. Onyng ózi qys ailarynda ghana aghady. Jazda jerge sinip, bugha ainalyp, tenizge tolyq jetpeydi. Qanshama su Shardaradan keyin tekten tekke Ózbekstan jerindegi Aydarkólge aghyzylyp keldi. Múndaghy maqsat - su kóp kelgen uaqytta Syrdyng tómengi jaghyndaghy eldi-mekenderdi su alyp ketuden qorghau. Sóitip, jyl sayynghy aghyzylatyn sudan Shardaranyng ózinen 5-6 ese ýlken Aydarkól su qoymasy payda boldy.

Kóktem kelip edi, ontýstik taghy da shu ete qaldy. Bayaghy problema - su alyp ketti, su shayyp ketti. Kóktemde jer-kókti alyp ketetin osy mol suyng jazda qasqaldyqtyng qanynday taptyrmaytyny-ay...

Aral problemasyn dýniyejýzi biledi dese de bolady. Ony taghy da qaytalap aityp, júrttyng basyn auyrtpay-aq qoyayyq. Bir tang qalarlyghy onyng tez qúrghap kele jatqandyghy. Myna surette ol anyq kórinedi:

Mine, osy Araldyng soltýstik bóligin qayta qalpyna keltiru júmystary jýrgizilip jatqany belgili. Búl Kókaral dep atalatyn tenizding soltýstik bóligi búrynghy Araldyng onnan bir bóligi ghana. Sondyqtan ol qalpyna keltirilgenmen de aimaqtaghy ekologiyalyq mәseleni tolyq sheshe almaydy.

Jalpy, Aral tenizine keletin sudyng jetpis bes payyzyn Amudariya әkeledi. Syrdariyanyng ýlesi jiyrma bes payyz ghana. Onyng ózi qys ailarynda ghana aghady. Jazda jerge sinip, bugha ainalyp, tenizge tolyq jetpeydi. Qanshama su Shardaradan keyin tekten tekke Ózbekstan jerindegi Aydarkólge aghyzylyp keldi. Múndaghy maqsat - su kóp kelgen uaqytta Syrdyng tómengi jaghyndaghy eldi-mekenderdi su alyp ketuden qorghau. Sóitip, jyl sayynghy aghyzylatyn sudan Shardaranyng ózinen 5-6 ese ýlken Aydarkól su qoymasy payda boldy.

Osyndayda ne isteu kerek degen súraqqa bas qatyrghan qazaq ýkimeti Elbasynyng tapsyrmasymen Kóksaray su qoymasyn saldy. Búl bir jaghynan dúrys bolghanymen, ekinshi jaghynan alyp qaraghanda, Kóksaraydyng kólemi shaghyn ghana. Ol tek kóktem uaqytynda, su tasu mausymynda ghana kerek. Meninshe, Syrdy osy jerde mәngilikke bughan dúrys edi. Týrkistannan tómen Qyzylqúmgha deyin bóget salghanda jana teniz payda bolatyn edi. Ras, búl óte kóp qarjyny qajet etetin joba. Bógetting ózining úzyndyghy eki jýz-ýsh jýz shaqyrymday bolady. Esesine Týrkistan teniz jaghasyndaghy qalagha ainalady. Jana tenizding kólemi de búrynghy Aral tenizining kóleminen kem bolmas edi. Atalghan audanda halyq ta mol shoghyrlanghan. Ontýstikting aua-rayynyng ystyq ekenin bilemiz. Búl jaz ailarynda turizmning damuyna ýlken yqpal etedi. Balyq sharuashylyghy damyp, halyqtyng әl-auqaty kóteriledi. Qyzylorda oblysyndaghy ekologiyanyng nasharlyghynan halyqtyng jaghdayy da, densaulyghy da nasharlap bara jatqany ras. Olardy, qazaqtyng jeri ken, jeri shýigin, suy mol, taza aimaqtargha kóshirgen abzal. Jarty million degen ne tәiiri, Qazaqstanda qanshama auyldar qanyrap bos túr.

Eger de búl joba bolmasa, ekinshi variant bar. Ol - Syrdy Shiyelining túsynan ongha búryp jiberu. Sonda Qarataudyng soltýstiginde, Betpaqdalada Shu, Sarysu ózenderi qúiyp jatqan oipatta taghy bir teniz payda bolar edi. Ony Betpaqdala tenizi dep ataghan dúrys. Teniz tez tolady. Óitkeni Syr kóp jerden aghyp ótip, jerge sinip, bugha ainalyp, rәsua bolmaydy. Búryn Syr osy jerden Aralgha jetkenshe myndaghan tarmaqtargha bólinip, jerge sinip, bu bop úshyp, sharuashylyqqa jaratylyp, ózining shamasyn azaytyp alatyn edi. Endi ol bolmaydy. Sondyqtan teniz tez tolady. Kólemi de әjepteuir. Búrynghy tolyq Araldyng jetpis-seksen payyzynday bolady.

Aral, Aral dep shulay bergenmen endi Aral onalmaydy. Aral qalpyna kelui ýshin Týrkimenstan, Ózbekstan, Qazaqstan onyng suyn paydalanudy qoyy kerek. Al búl bolmaytyn nәrse. Sondyqtan amal joq, bastan qúlaq sadaqa deymiz de.

Syrdariyanyng úzyndyghy 2212 shaqyrym. Ózenning boyynda Qyrghyzstannyng Naryn, Jalalabad, Osh oblystary, Tәjikstannyng Soghdy oblysy, Ózbekstannyng Andijan, Namangan, Ferghana, Jizaq, Tashkent, Syrdariya oblystary, Qazaqstannyng Ontýstik Qazaqstan, Qyzylorda oblystary jatyr. Syrdariya basseynining kólemi 219 000 sharshy shaqyrym.

Syr boyynda birneshe su qoymasy salynghan. Toqtaghúl (19,5 tekshe shaqyrym, Qyrghyzstan), Qayraqqúm (4,2 tekshe shaqyrym, Tәjikstan) jәne Shardara (5,7 tekshe shaqyrym, Qazaqstan, Kóksaray 3,0 tekshe shaqyrym, Qazaqstan)

Osyghan mamandar ne aitady eken?..

Túrsynbek Áliyúly,

QR Jurnalister odaghynyng mýshesi

Astana

«Abay-aqparat»