Áyelder arasynda qaterli isik aurularynyng keng taralyp, ómirlerine qauip tóndiruine – olardyng óz densaulyghyna nemqúraydy qarauy men medisinalyq kómek dengeyining tómendigi sebep. Óitkeni últ densaulyghyna tek dәrigerler ghana emes, analar da jauapty. Sondyqtan qazirgi kezde osy aurulardyng aldyn alu sharalary óte manyzdy bolyp túr. Almatynyng onkologtary osynday pikirin «Otan – Ana» jobasyn tanystyru kezinde bildirdi.
Dәrigerler jýrgizgen saualnama qorytyndysy boyynsha, oghan qatysqan bazarda júmys isteytin 17 men 70 jas aralyghyndaghy 500 әielding 50 payyzy songhy bes jylda giynekolog pen mammologtyng esigin ashpaghany belgili bolghan. Densaulyq saqtau ministrligining 2007 jyly «Eresekter arasynda sauyqtyrulyq tekserulerdi jetildiru» búiryghyna sәikes, әr adam túrghylyqty mekenjayyndaghy emhanadan giynekolog pen mammologqa tegin qaralyp, qaterli isikke aqysyz taldau jasata alady. Biraq Almatyda syrttan kelgen jәne tirkeui joq túrghyndar kóp bolghandyqtan, olar qaladaghy qaterli isikpen auyratyndardyng qataryn kóbeytip otyr. Tirkeude joq bolghannan keyin qalanyng kez kelgen emhanasyna baryp tegin tekseruden óte almaydy. Osy olqylyqtyng ornyn toltyru ýshin «Maksimum» bastamashyl toby Almaty qalasynyng әkimdigi, Densaulyq saqtau departamenti men «Bәrimiz qaterli isikke qarsy» qoghamdyq qorynyng qoldauymen «Otan – Ana» jobasyn jýzege asyryp jatyr. Búl jobanyng birinshi kezeninde qaterli isik aurularynan aldyn ala tekserilui men óz densaulyghyn kýtuding jana mýmkindikteri turaly keninen aqparat taratylsa, ekinshi kezeninde qala bazarlary men sauda ortalyqtarynda jyljymaly medisinalyq punktter ashylyp, jatyr moyny men sýt bezining qaterli isigin uaqtyly anyqtau ýshin aqysyz skriningtik tekseruler jýrgiziledi. «Búl jobagha mәseleni tek medisinalyq emes, qoghamdyq dengeyge kóterip, ýlken jauapkershilikpen qarau kerek. Qaterli isik aurularyn bastapqy, eshqanday belgileri bilinbey túrghan kezde emdeu jenil», – deydi bastamashyl toptyng ókilderi. Qayyrymdylyq aksiyasy ayasynda «Bәrimiz qaterli isikke qarsy» qoghamdyq qory qan arqyly uaqtyly diagnoz qoigha mýmkindik beretin onkomarkerler zerthanasyn jabdyqtap bergen. Múnday qúrylghylar basqa qalalarda joq. Qazirgi kezde jatyr moyny men sýt bezi obyry әielder aurulary arasynda alghashqy orynda túr. Dýniyejýzilik densaulyq saqtau úiymynyng derekteri boyynsha, әlemde jyl sayyn 5 jýz myng jatyr moyny isigi men 1 milliongha juyq sýt bezi obyryna shaldyghu anyqtalady eken. Al elimiz boyynsha jylyna 4000-nan asa әiel zaty osy aurugha shaldyghady. Sonyng ishinde aurudy asqyndyryp alu men dәrigerge kesh qaraluynyng sebebinen qaterli isik anyqtalghan әrbir ýshinshi әiel bir jyl ainalasynda kóz júmady deydi dәrigerler. Densaulyq saqtau departamentining bas akusher-giynekology Nadejda Kobzari: «Biz kóbine ana men bala ólimin elde kórsetiletin medisinalyq kómek dengeyining kórsetkishi retinde sanaymyz. Eger jas әiel qaterli isikten kóz júmsa, búl da jogharyda atalghan eki kórsetkish sekildi manyzdy dep oilaymyn.
Songhy ýsh jyl boyy biz memlekettik baghdarlama ayasynda profilaktikalyq júmystardy jýrgizip kelemiz. Áyelder ózin jýre almay qalghan uaqytta ghana aurumyn dep sanaydy. Aurudyng esh belgileri bilinbey túrghanda ony emhanagha keltiru mýmkin emes. Osy kezde biz ýlken kedergilerge kezdesemiz. Tekserulerding tegin bolghanyna, barlyq jerlerde aqparattyng taralghanyna qaramastan, әielder búl aurulardyng erte kezende anyqtaudyng manyzyn týsinbey keledi. Almaty qalasy boyynsha jatyr moyny obyrynyng asqynghan týri azayyp kele jatqanymen, onyng dengeyi óte joghary bolyp otyr. Isik anyqtalghan 100 әielding 14-inde onyng óte asqynghan týri kezdesedi. Olardyng ómiri de úzaq bolmaytyny anyq. Al sýt bezi isigimen auyrghan әrbir 3-4 tórtinshi әiel asqyndyryp alghan», – deydi.
Almaty qalasynyng bas onkology Núrlan Baltabekov búl aurudy jenude dәrigerler men pasiyentterding ózara jauapkershilikti bólisui manyzdy dep sanaydy. «Densaulyq saqtau úiymdarynyng barlyq is-әreketi men memleketting orasan zor qarjy qúngynyng arqasynda kórsetkish azdap tómendegenimen, jatyr moyny isigi men sýt bezi isigine shaldyqqandardyng qatary siyremey otyr. 14,3 payyzdan 12,8 payyzgha azayghanymen, búl sandardyng artynda adam ómiri túr. Dәrigerge bir jering auyrghanda emes, belgili bir jasqa kelgende qaralu qajet», – dep týiindeydi bas onkolog.
Búl punktter 30 mausymnan 14 shildege deyin «Rahat», «Alatau», «Qarqara», «Tigrohaud», «Salamat», «Ortalyq» bazarlarda júmys isteydi. Múnda kez kelgen әiel tegin tekseruden óte alady.

Ýmitjan Japar
«Ayqyn» gazeti 1 shilde 2009 jyl