ايەلدەر اراسىندا قاتەرلى ىسىك اۋرۋلارىنىڭ كەڭ تارالىپ، ومىرلەرىنە قاۋىپ توندىرۋىنە – ولاردىڭ ءوز دەنساۋلىعىنا نەمقۇرايدى قاراۋى مەن مەديتسينالىق كومەك دەڭگەيىنىڭ تومەندىگى سەبەپ. ويتكەنى ۇلت دەنساۋلىعىنا تەك دارىگەرلەر عانا ەمەس، انالار دا جاۋاپتى. سوندىقتان قازىرگى كەزدە وسى اۋرۋلاردىڭ الدىن الۋ شارالارى وتە ماڭىزدى بولىپ تۇر. الماتىنىڭ ونكولوگتارى وسىنداي پىكىرىن «وتان – انا» جوباسىن تانىستىرۋ كەزىندە ءبىلدىردى.
دارىگەرلەر جۇرگىزگەن ساۋالناما قورىتىندىسى بويىنشا، وعان قاتىسقان بازاردا جۇمىس ىستەيتىن 17 مەن 70 جاس ارالىعىنداعى 500 ايەلدىڭ 50 پايىزى سوڭعى بەس جىلدا گينەكولوگ پەن ماممولوگتىڭ ەسىگىن اشپاعانى بەلگىلى بولعان. دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگىنىڭ 2007 جىلى «ەرەسەكتەر اراسىندا ساۋىقتىرۋلىق تەكسەرۋلەردى جەتىلدىرۋ» بۇيرىعىنا سايكەس، ءار ادام تۇرعىلىقتى مەكەنجايىنداعى ەمحانادان گينەكولوگ پەن ماممولوگقا تەگىن قارالىپ، قاتەرلى ىسىككە اقىسىز تالداۋ جاساتا الادى. بىراق الماتىدا سىرتتان كەلگەن جانە تىركەۋى جوق تۇرعىندار كوپ بولعاندىقتان، ولار قالاداعى قاتەرلى ىسىكپەن اۋىراتىنداردىڭ قاتارىن كوبەيتىپ وتىر. تىركەۋدە جوق بولعاننان كەيىن قالانىڭ كەز كەلگەن ەمحاناسىنا بارىپ تەگىن تەكسەرۋدەن وتە المايدى. وسى ولقىلىقتىڭ ورنىن تولتىرۋ ءۇشىن «ماكسيمۋم» باستاماشىل توبى الماتى قالاسىنىڭ اكىمدىگى، دەنساۋلىق ساقتاۋ دەپارتامەنتى مەن «ءبارىمىز قاتەرلى ىسىككە قارسى» قوعامدىق قورىنىڭ قولداۋىمەن «وتان – انا» جوباسىن جۇزەگە اسىرىپ جاتىر. بۇل جوبانىڭ ءبىرىنشى كەزەڭىندە قاتەرلى ىسىك اۋرۋلارىنان الدىن الا تەكسەرىلۋى مەن ءوز دەنساۋلىعىن كۇتۋدىڭ جاڭا مۇمكىندىكتەرى تۋرالى كەڭىنەن اقپارات تاراتىلسا، ەكىنشى كەزەڭىندە قالا بازارلارى مەن ساۋدا ورتالىقتارىندا جىلجىمالى مەديتسينالىق پۋنكتتەر اشىلىپ، جاتىر موينى مەن ءسۇت بەزىنىڭ قاتەرلى ىسىگىن ۋاقتىلى انىقتاۋ ءۇشىن اقىسىز سكرينينگتىك تەكسەرۋلەر جۇرگىزىلەدى. «بۇل جوباعا ماسەلەنى تەك مەديتسينالىق ەمەس، قوعامدىق دەڭگەيگە كوتەرىپ، ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىكپەن قاراۋ كەرەك. قاتەرلى ىسىك اۋرۋلارىن باستاپقى، ەشقانداي بەلگىلەرى بىلىنبەي تۇرعان كەزدە ەمدەۋ جەڭىل»، – دەيدى باستاماشىل توپتىڭ وكىلدەرى. قايىرىمدىلىق اكتسياسى اياسىندا «ءبارىمىز قاتەرلى ىسىككە قارسى» قوعامدىق قورى قان ارقىلى ۋاقتىلى دياگنوز قويۋعا مۇمكىندىك بەرەتىن ونكوماركەرلەر زەرتحاناسىن جابدىقتاپ بەرگەن. مۇنداي قۇرىلعىلار باسقا قالالاردا جوق. قازىرگى كەزدە جاتىر موينى مەن ءسۇت بەزى وبىرى ايەلدەر اۋرۋلارى اراسىندا العاشقى ورىندا تۇر. دۇنيەجۇزىلىك دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيىمىنىڭ دەرەكتەرى بويىنشا، الەمدە جىل سايىن 5 ءجۇز مىڭ جاتىر موينى ىسىگى مەن 1 ميلليونعا جۋىق ءسۇت بەزى وبىرىنا شالدىعۋ انىقتالادى ەكەن. ال ەلىمىز بويىنشا جىلىنا 4000-نان اسا ايەل زاتى وسى اۋرۋعا شالدىعادى. سونىڭ ىشىندە اۋرۋدى اسقىندىرىپ الۋ مەن دارىگەرگە كەش قارالۋىنىڭ سەبەبىنەن قاتەرلى ىسىك انىقتالعان ءاربىر ءۇشىنشى ايەل ءبىر جىل اينالاسىندا كوز جۇمادى دەيدى دارىگەرلەر. دەنساۋلىق ساقتاۋ دەپارتامەنتىنىڭ باس اكۋشەر-گينەكولوگى نادەجدا كوبزار: «ءبىز كوبىنە انا مەن بالا ءولىمىن ەلدە كورسەتىلەتىن مەديتسينالىق كومەك دەڭگەيىنىڭ كورسەتكىشى رەتىندە سانايمىز. ەگەر جاس ايەل قاتەرلى ىسىكتەن كوز جۇمسا، بۇل دا جوعارىدا اتالعان ەكى كورسەتكىش سەكىلدى ماڭىزدى دەپ ويلايمىن.
سوڭعى ءۇش جىل بويى ءبىز مەملەكەتتىك باعدارلاما اياسىندا پروفيلاكتيكالىق جۇمىستاردى جۇرگىزىپ كەلەمىز. ايەلدەر ءوزىن جۇرە الماي قالعان ۋاقىتتا عانا اۋرۋمىن دەپ سانايدى. اۋرۋدىڭ ەش بەلگىلەرى بىلىنبەي تۇرعاندا ونى ەمحاناعا كەلتىرۋ مۇمكىن ەمەس. وسى كەزدە ءبىز ۇلكەن كەدەرگىلەرگە كەزدەسەمىز. تەكسەرۋلەردىڭ تەگىن بولعانىنا، بارلىق جەرلەردە اقپاراتتىڭ تارالعانىنا قاراماستان، ايەلدەر بۇل اۋرۋلاردىڭ ەرتە كەزەڭدە انىقتاۋدىڭ ماڭىزىن تۇسىنبەي كەلەدى. الماتى قالاسى بويىنشا جاتىر موينى وبىرىنىڭ اسقىنعان ءتۇرى ازايىپ كەلە جاتقانىمەن، ونىڭ دەڭگەيى وتە جوعارى بولىپ وتىر. ىسىك انىقتالعان 100 ايەلدىڭ 14-ىندە ونىڭ وتە اسقىنعان ءتۇرى كەزدەسەدى. ولاردىڭ ءومىرى دە ۇزاق بولمايتىنى انىق. ال ءسۇت بەزى ىسىگىمەن اۋىرعان ءاربىر 3-4 ءتورتىنشى ايەل اسقىندىرىپ العان»، – دەيدى.
الماتى قالاسىنىڭ باس ونكولوگى نۇرلان بالتابەكوۆ بۇل اۋرۋدى جەڭۋدە دارىگەرلەر مەن پاتسيەنتتەردىڭ ءوزارا جاۋاپكەرشىلىكتى ءبولىسۋى ماڭىزدى دەپ سانايدى. «دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيىمدارىنىڭ بارلىق ءىس-ارەكەتى مەن مەملەكەتتىڭ وراسان زور قارجى قۇيۋىنىڭ ارقاسىندا كورسەتكىش ازداپ تومەندەگەنىمەن، جاتىر موينى ىسىگى مەن ءسۇت بەزى ىسىگىنە شالدىققانداردىڭ قاتارى سيرەمەي وتىر. 14,3 پايىزدان 12,8 پايىزعا ازايعانىمەن، بۇل سانداردىڭ ارتىندا ادام ءومىرى تۇر. دارىگەرگە ءبىر جەرىڭ اۋىرعاندا ەمەس، بەلگىلى ءبىر جاسقا كەلگەندە قارالۋ قاجەت»، – دەپ تۇيىندەيدى باس ونكولوگ.
بۇل پۋنكتتەر 30 ماۋسىمنان 14 شىلدەگە دەيىن «راحات»، «الاتاۋ»، «قارقارا»، «تيگروحاۋد»، «سالامات»، «ورتالىق» بازارلاردا جۇمىس ىستەيدى. مۇندا كەز كەلگەن ايەل تەگىن تەكسەرۋدەن وتە الادى.

ءۇمىتجان جاپار
«ايقىن» گازەتى 1 شىلدە 2009 جىل