Álemdik daghdarys jaghdayynda turizmi airyqsha damyghan elder bagha sayasatyn ózgertuge mәjbýr. Oghan qosa qyzmet sapasyn jaqsartu, turisterding qauipsizdigin qamtamasyz etu jaghyn da myqtap qolgha aldy. Alysqa barmay-aq qoyayyq, qyrghyz aghayyndar kóktem shyqpay jatyp turizm mәselesin mayshammen qarap tastady. Sonyng nәtiyjesinde turistik agenttikter qyzmet kórsetu qúnyn 20-50 payyzgha deyin tómendetken. Ótken jylmen salystyrghanda, biylghy jyldyng birinshi toqsanynda Qyrghyzstanda demalushylar sany 30 payyzgha artqan kórinedi. Servis jaghynan Europadan kem týspeytin Týrkiya da baghany arzandatty. Al jaz ailarynda bizding azamattar, negizinen, osy eki elge baghyt alady. Sebebi belgili - ózimizde bagha uday qymbat, qyzmet kórsetu dengeyi tómen. Solay bola túra, shetelde demalghysy keletinderden otandyq turizmdi qoldauyn talap etuimiz dúrys pa?

Svetlana JALMAGhAMBETOVA, senator:

Álemdik daghdarys jaghdayynda turizmi airyqsha damyghan elder bagha sayasatyn ózgertuge mәjbýr. Oghan qosa qyzmet sapasyn jaqsartu, turisterding qauipsizdigin qamtamasyz etu jaghyn da myqtap qolgha aldy. Alysqa barmay-aq qoyayyq, qyrghyz aghayyndar kóktem shyqpay jatyp turizm mәselesin mayshammen qarap tastady. Sonyng nәtiyjesinde turistik agenttikter qyzmet kórsetu qúnyn 20-50 payyzgha deyin tómendetken. Ótken jylmen salystyrghanda, biylghy jyldyng birinshi toqsanynda Qyrghyzstanda demalushylar sany 30 payyzgha artqan kórinedi. Servis jaghynan Europadan kem týspeytin Týrkiya da baghany arzandatty. Al jaz ailarynda bizding azamattar, negizinen, osy eki elge baghyt alady. Sebebi belgili - ózimizde bagha uday qymbat, qyzmet kórsetu dengeyi tómen. Solay bola túra, shetelde demalghysy keletinderden otandyq turizmdi qoldauyn talap etuimiz dúrys pa?

Svetlana JALMAGhAMBETOVA, senator:

IYә
- Áriyne, turizm damysyn-damymasyn, patriottyq úran bolu kerek. Biraq ol eki úghym bir-birimen baylanysty emes. Turizm ekonomikanyng bir bólshegi bolghandyqtan, ekonomikanyng damuyna ýlken yqpal etetini sózsiz. Ókinishke qaray, elimizde turizm bayau damyp keledi. Biraq oghan da uaqyt kerek shyghar. Ol ýshin aldymen infraqúrylym jaghyn qolgha alghan jón. Mәselen, shetelge demalugha barghandar tek tenizge shomylyp qaytu ýshin barmaydy ghoy. Tarihy oryndardy aralau, su astyndaghy balyqtardy tamashalau, akvaparkke balalaryn aparu, mine, sonyng bәri - infraqúrylym. Bizde ol jaghyna qarjy jetpeydi. Al investorlardyng búl salagha qarjy salugha qúlqy joq. Olar múnay nemese gaz siyaqty tez tabys әkeletin salagha qúighandy tәuir kóredi.

Sol sebepti bizdegi turizm kenje qalyp otyr. Áytse de, birqatar sharalar qolgha alyndy. Burabay kurort aimaghyn salu turaly Ýkimet arnayy qauly qabyldady. Burabaygha aparatyn jol, demalys ýileri salynuda. Áriyne, jergilikti demalys oryndaryndaghy bagha qymbat degeniniz dúrys. Nege olay? Sebebi turistik kompaniyalardyng bәsekege qabilettiligi joq. Jalpy, bizde qysqy turizmnen góri jazghy turizm jolgha qoyylghan. Jazda aqshany jinap alyp, qysta bos otyrady. Jyl boyy júmys istese, qysta shanghy teuip degendey, júrt barar edi. Biraq bәseke joq. Al naryq bolghan song bәseke bolu kerek. Demalghysy kelgen adam endi qaytse de barady. Aqshasy az bolsa, tandaugha mәjbýr. Mysaly, Ystyqkólmen eki aradaghy qysqa joldy salyp bitirse, ol jaqqa kóbirek barar edi. Qazir 500 shaqyrym joldyng shyghynyn kez kelgenning qaltasy kótere bermeydi. Alys shetelde de demalys oryndaryndaghy baghany arzandatyp jatyr. Mәselen, Týrkiyany alatyn bolsaq, búl elde turizm әbden jolgha qoyylghan, infraqúrylymy da jaqsy. Daghdarys kezinde olar baghany arzandatyp, demalushylardyng sanyn kóbeytu arqyly payda tapqysy keledi. Sóitip, san jaghynan da, sapa jaghynan da útady. Byltyrghy jylmen salystyrghanda, Týrkiyada turisterge qyzmet kórsetu 15-20 payyz arzandaghan. Baryp-kelu arzangha týsedi. Bizde demalys ornyn salugha qyruar aqsha salynady da, sony jyldam qaytarghysy keledi. Naryqtyq ekonomikada eshkim tegin júmys istemeydi. Biraq onyng óz paydasy men demalushynyng paydasy sәikes kelui tiyis. Áriyne, aqsha ózimizde qalghany dúrys bolar edi. Mәselen, Saryaghashta qaltaly adamdargha arnalghan sauyqtyru orny bar dep estidim. Odan góri baghasy tómen, 2-3 ese arzangha týsetin oryn da bar. Biraq su bireu ghoy. Qaysysyn qaltasy kóteredi, soghan barady. Barlyq jerde osy sekildi tandau boluy qajet.

Seydahmet Qúttyqadam, sayasattanushy:

Joq
- Shyny kerek, bizding adamdar shetelde amal joqtyqtan demalady. Qarapayym halyq ne ýshin jaramsyz jerde demaluy tiyis? Eng әueli sheneunikterding ózi patriotizmin kórsetsin.
Jalpy, búl mәselege ekijaqty qaraghan jón. Birinshiden, elimizde shúrayly jer kóp. Tek Kókshe emes, Almaty, Aqtau, Atyrau deysing be, tize bersek, nebir keremet jerler kóp. Sondyqtan turizmdi damytu әli de kesh emes. Ásirese ekologiyalyq turizm qyzyqty. Bizde qúm da, tau da, shól de, shóleyt te bar. Bir ókinishtisi, shúrayly jerlerdi qúrtyp jatyr. Anau Kókshetaugha qaydaghy bir nәrselerdi salyp tastady. 1000 jyldyq kóne aghashtar bar edi, onyng bәrin qúrtty. Balqashtyng jaghdayyn óziniz bilesiz. Aral, Kaspiy... Sol sebepti sheneunikterding sanasyn kóteru kerek.

Bizding adamdar amaldyng joqtyghynan nashar, qyzmet sapasy tómen demalys oryndaryna barugha mәjbýr. Al sapasyz demalysqa aqsha júmsaudyng qajeti ne? Kez kelgen adam barghan jerining kónilinen shyqqanyn qalaydy. Sol ýshin demalys oryndarynyng dengeyin kóteru qajet. Qazir halyqta aqsha az. Demalysqa barmasa da, tapqan-tayanghanyn elding ishinde qayda bolsa da júmsaydy, bәribir jaratady. Turizmdi damytu ýshin ne isteu kerek? Álemdik turizmning maqsaty - shetelden turisterdi kóptep tartu. Biz de syrttan aqsha tartugha úmtyluymyz kerek emes pe?

Týiening ýstine otyrghyzu, kókpar shapqyzu, kiyiz ýide túrghyzu siyaqty neshe týrli sheteldikter ýshin tansyq nәrselerdi úsynugha bolady. Biraq ol da jetkiliksiz. Sheteldikter eki nәrseni talap etedi. Birinshiden, tamaq jaghy dúrys bolu kerek. Óitkeni, tamaq dúrys bolmasa, ekinshi ret ol qaytyp kelmeydi. Ulanyp qalam dep qorqady. Ekinshiden, tazalyq jaghyna qatty mәn beredi. Soghan sәikes jaghday jasau kerek. Biz basqa elden kembiz be? Turizmdi damytu ýshin әlemdik tәjiriybeni zerttep alghan dúrys. Ánsheyinde aqshamyz kóp dep maqtanamyz. Aqsha kóp bolsa, nege osy turizm salasyn damytpasqa. Eng bastysy, qajetti nysanalardy salyp tastasa, bastapqy kezde ghana shyghyn kóp bolady. Bir jolgha qoyyp alghan son, jyl sayyn on payyz ghana shyghyn shyghady. Qoldaghy qarajatty úqsatyp júmsau qajet. Bizde óndiris joq, al turizmdi damytsa, elge qyruar qarjy әkeler edi. Kipr, Ispaniya, Týrkiya osylaysha turizmnen kóp payda tauyp otyr ghoy. Al bizding sheneunikter bólingen qarjynyng 60 payyzyn qaltasyna salady da, tek 40 payyzyn júmsaydy. Sodan keyin turizmdi de damyta almay otyrmyz. Mine, osynday jemqorlyqtyng kesirinen nelikten júrt qyzmet kórsetu sapasy tómen oryndargha baryp demaluy tiyis?

Týiin
Elimizde turizmdi damytu ýshin 2007-2011 jyldargha arnalghan Memlekettik baghdarlama qabyldanghan bolatyn. Ony jýzege asyru ýshin respublikalyq budjetten 59318221 myng tenge bólinui tiyis. Onyng ishinde:
2007 jyly - 2329668 myng tenge;
2008 jyly - 20637405 myng tenge;
2009 jyly - 30635357 myng tenge;
2009 jyly - 30635357 myng tenge;
2010 jyly - 2774656 myng tenge;
2011 jyly 2941135 myng tenge júmsalady dep bekitildi (jyl sayyn budjetke sәikes ózgertuler engiziledi).
Alayda turizm salasyndaghy týiin tek qarjygha tirelip túrghan joq. Jergilikti túrghyndardyng óz elinde demaluy ýshin eng aldymen infraqúrylymdy jaqsartu qajet. Mamandardyng da, qarapayym halyqtyng da pikiri osynday.

Ázirlegen Gýlnar AHMETOVA

«Alash ainasy» gazeti 1 shilde 2009 jyl