الەمدىك داعدارىس جاعدايىندا ءتۋريزمى ايرىقشا دامىعان ەلدەر باعا ساياساتىن وزگەرتۋگە ءماجبۇر. وعان قوسا قىزمەت ساپاسىن جاقسارتۋ، تۋريستەردىڭ قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋ جاعىن دا مىقتاپ قولعا الدى. الىسقا بارماي-اق قويايىق، قىرعىز اعايىندار كوكتەم شىقپاي جاتىپ تۋريزم ماسەلەسىن مايشاممەن قاراپ تاستادى. سونىڭ ناتيجەسىندە تۋريستىك اگەنتتىكتەر قىزمەت كورسەتۋ قۇنىن 20-50 پايىزعا دەيىن تومەندەتكەن. وتكەن جىلمەن سالىستىرعاندا، بيىلعى جىلدىڭ ءبىرىنشى توقسانىندا قىرعىزستاندا دەمالۋشىلار سانى 30 پايىزعا ارتقان كورىنەدى. سەرۆيس جاعىنان ەۋروپادان كەم تۇسپەيتىن تۇركيا دا باعانى ارزانداتتى. ال جاز ايلارىندا ءبىزدىڭ ازاماتتار، نەگىزىنەن، وسى ەكى ەلگە باعىت الادى. سەبەبى بەلگىلى - وزىمىزدە باعا ۋداي قىمبات، قىزمەت كورسەتۋ دەڭگەيى تومەن. سولاي بولا تۇرا، شەتەلدە دەمالعىسى كەلەتىندەردەن وتاندىق ءتۋريزمدى قولداۋىن تالاپ ەتۋىمىز دۇرىس پا؟

سۆەتلانا جالماعامبەتوۆا، سەناتور:

الەمدىك داعدارىس جاعدايىندا ءتۋريزمى ايرىقشا دامىعان ەلدەر باعا ساياساتىن وزگەرتۋگە ءماجبۇر. وعان قوسا قىزمەت ساپاسىن جاقسارتۋ، تۋريستەردىڭ قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋ جاعىن دا مىقتاپ قولعا الدى. الىسقا بارماي-اق قويايىق، قىرعىز اعايىندار كوكتەم شىقپاي جاتىپ تۋريزم ماسەلەسىن مايشاممەن قاراپ تاستادى. سونىڭ ناتيجەسىندە تۋريستىك اگەنتتىكتەر قىزمەت كورسەتۋ قۇنىن 20-50 پايىزعا دەيىن تومەندەتكەن. وتكەن جىلمەن سالىستىرعاندا، بيىلعى جىلدىڭ ءبىرىنشى توقسانىندا قىرعىزستاندا دەمالۋشىلار سانى 30 پايىزعا ارتقان كورىنەدى. سەرۆيس جاعىنان ەۋروپادان كەم تۇسپەيتىن تۇركيا دا باعانى ارزانداتتى. ال جاز ايلارىندا ءبىزدىڭ ازاماتتار، نەگىزىنەن، وسى ەكى ەلگە باعىت الادى. سەبەبى بەلگىلى - وزىمىزدە باعا ۋداي قىمبات، قىزمەت كورسەتۋ دەڭگەيى تومەن. سولاي بولا تۇرا، شەتەلدە دەمالعىسى كەلەتىندەردەن وتاندىق ءتۋريزمدى قولداۋىن تالاپ ەتۋىمىز دۇرىس پا؟

سۆەتلانا جالماعامبەتوۆا، سەناتور:

ءيا
- ارينە، تۋريزم دامىسىن-دامىماسىن، پاتريوتتىق ۇران بولۋ كەرەك. بىراق ول ەكى ۇعىم ءبىر-بىرىمەن بايلانىستى ەمەس. تۋريزم ەكونوميكانىڭ ءبىر بولشەگى بولعاندىقتان، ەكونوميكانىڭ دامۋىنا ۇلكەن ىقپال ەتەتىنى ءسوزسىز. وكىنىشكە قاراي، ەلىمىزدە تۋريزم باياۋ دامىپ كەلەدى. بىراق وعان دا ۋاقىت كەرەك شىعار. ول ءۇشىن الدىمەن ينفراقۇرىلىم جاعىن قولعا العان ءجون. ماسەلەن، شەتەلگە دەمالۋعا بارعاندار تەك تەڭىزگە شومىلىپ قايتۋ ءۇشىن بارمايدى عوي. تاريحي ورىنداردى ارالاۋ، سۋ استىنداعى بالىقتاردى تاماشالاۋ، اكۆاپارككە بالالارىن اپارۋ، مىنە، سونىڭ ءبارى - ينفراقۇرىلىم. بىزدە ول جاعىنا قارجى جەتپەيدى. ال ينۆەستورلاردىڭ بۇل سالاعا قارجى سالۋعا قۇلقى جوق. ولار مۇناي نەمەسە گاز سياقتى تەز تابىس اكەلەتىن سالاعا قۇيعاندى ءتاۋىر كورەدى.

سول سەبەپتى بىزدەگى تۋريزم كەنجە قالىپ وتىر. ايتسە دە، بىرقاتار شارالار قولعا الىندى. بۋراباي كۋرورت ايماعىن سالۋ تۋرالى ۇكىمەت ارنايى قاۋلى قابىلدادى. بۋرابايعا اپاراتىن جول، دەمالىس ۇيلەرى سالىنۋدا. ارينە، جەرگىلىكتى دەمالىس ورىندارىنداعى باعا قىمبات دەگەنىڭىز دۇرىس. نەگە ولاي؟ سەبەبى تۋريستىك كومپانيالاردىڭ باسەكەگە قابىلەتتىلىگى جوق. جالپى، بىزدە قىسقى تۋريزمنەن گورى جازعى تۋريزم جولعا قويىلعان. جازدا اقشانى جيناپ الىپ، قىستا بوس وتىرادى. جىل بويى جۇمىس ىستەسە، قىستا شاڭعى تەۋىپ دەگەندەي، جۇرت بارار ەدى. بىراق باسەكە جوق. ال نارىق بولعان سوڭ باسەكە بولۋ كەرەك. دەمالعىسى كەلگەن ادام ەندى قايتسە دە بارادى. اقشاسى از بولسا، تاڭداۋعا ءماجبۇر. مىسالى، ىستىقكولمەن ەكى اراداعى قىسقا جولدى سالىپ بىتىرسە، ول جاققا كوبىرەك بارار ەدى. قازىر 500 شاقىرىم جولدىڭ شىعىنىن كەز كەلگەننىڭ قالتاسى كوتەرە بەرمەيدى. الىس شەتەلدە دە دەمالىس ورىندارىنداعى باعانى ارزانداتىپ جاتىر. ماسەلەن، تۇركيانى الاتىن بولساق، بۇل ەلدە تۋريزم ابدەن جولعا قويىلعان، ينفراقۇرىلىمى دا جاقسى. داعدارىس كەزىندە ولار باعانى ارزانداتىپ، دەمالۋشىلاردىڭ سانىن كوبەيتۋ ارقىلى پايدا تاپقىسى كەلەدى. ءسويتىپ، سان جاعىنان دا، ساپا جاعىنان دا ۇتادى. بىلتىرعى جىلمەن سالىستىرعاندا، تۇركيادا تۋريستەرگە قىزمەت كورسەتۋ 15-20 پايىز ارزانداعان. بارىپ-كەلۋ ارزانعا تۇسەدى. بىزدە دەمالىس ورنىن سالۋعا قىرۋار اقشا سالىنادى دا، سونى جىلدام قايتارعىسى كەلەدى. نارىقتىق ەكونوميكادا ەشكىم تەگىن جۇمىس ىستەمەيدى. بىراق ونىڭ ءوز پايداسى مەن دەمالۋشىنىڭ پايداسى سايكەس كەلۋى ءتيىس. ارينە، اقشا وزىمىزدە قالعانى دۇرىس بولار ەدى. ماسەلەن، سارىاعاشتا قالتالى ادامدارعا ارنالعان ساۋىقتىرۋ ورنى بار دەپ ەستىدىم. ودان گورى باعاسى تومەن، 2-3 ەسە ارزانعا تۇسەتىن ورىن دا بار. بىراق سۋ بىرەۋ عوي. قايسىسىن قالتاسى كوتەرەدى، سوعان بارادى. بارلىق جەردە وسى سەكىلدى تاڭداۋ بولۋى قاجەت.

سەيداحمەت قۇتتىقادام، ساياساتتانۋشى:

جوق
- شىنى كەرەك، ءبىزدىڭ ادامدار شەتەلدە امال جوقتىقتان دەمالادى. قاراپايىم حالىق نە ءۇشىن جارامسىز جەردە دەمالۋى ءتيىس؟ ەڭ اۋەلى شەنەۋنىكتەردىڭ ءوزى ءپاتريوتيزمىن كورسەتسىن.
جالپى، بۇل ماسەلەگە ەكىجاقتى قاراعان ءجون. بىرىنشىدەن، ەلىمىزدە شۇرايلى جەر كوپ. تەك كوكشە ەمەس، الماتى، اقتاۋ، اتىراۋ دەيسىڭ بە، تىزە بەرسەك، نەبىر كەرەمەت جەرلەر كوپ. سوندىقتان ءتۋريزمدى دامىتۋ ءالى دە كەش ەمەس. اسىرەسە ەكولوگيالىق تۋريزم قىزىقتى. بىزدە قۇم دا، تاۋ دا، ءشول دە، شولەيت تە بار. ءبىر وكىنىشتىسى، شۇرايلى جەرلەردى قۇرتىپ جاتىر. اناۋ كوكشەتاۋعا قايداعى ءبىر نارسەلەردى سالىپ تاستادى. 1000 جىلدىق كونە اعاشتار بار ەدى، ونىڭ ءبارىن قۇرتتى. بالقاشتىڭ جاعدايىن ءوزىڭىز بىلەسىز. ارال، كاسپي... سول سەبەپتى شەنەۋنىكتەردىڭ ساناسىن كوتەرۋ كەرەك.

ءبىزدىڭ ادامدار امالدىڭ جوقتىعىنان ناشار، قىزمەت ساپاسى تومەن دەمالىس ورىندارىنا بارۋعا ءماجبۇر. ال ساپاسىز دەمالىسقا اقشا جۇمساۋدىڭ قاجەتى نە؟ كەز كەلگەن ادام بارعان جەرىنىڭ كوڭىلىنەن شىققانىن قالايدى. سول ءۇشىن دەمالىس ورىندارىنىڭ دەڭگەيىن كوتەرۋ قاجەت. قازىر حالىقتا اقشا از. دەمالىسقا بارماسا دا، تاپقان-تايانعانىن ەلدىڭ ىشىندە قايدا بولسا دا جۇمسايدى، ءبارىبىر جاراتادى. ءتۋريزمدى دامىتۋ ءۇشىن نە ىستەۋ كەرەك؟ الەمدىك ءتۋريزمنىڭ ماقساتى - شەتەلدەن تۋريستەردى كوپتەپ تارتۋ. ءبىز دە سىرتتان اقشا تارتۋعا ۇمتىلۋىمىز كەرەك ەمەس پە؟

تۇيەنىڭ ۇستىنە وتىرعىزۋ، كوكپار شاپقىزۋ، كيىز ۇيدە تۇرعىزۋ سياقتى نەشە ءتۇرلى شەتەلدىكتەر ءۇشىن تاڭسىق نارسەلەردى ۇسىنۋعا بولادى. بىراق ول دا جەتكىلىكسىز. شەتەلدىكتەر ەكى نارسەنى تالاپ ەتەدى. بىرىنشىدەن، تاماق جاعى دۇرىس بولۋ كەرەك. ويتكەنى، تاماق دۇرىس بولماسا، ەكىنشى رەت ول قايتىپ كەلمەيدى. ۋلانىپ قالام دەپ قورقادى. ەكىنشىدەن، تازالىق جاعىنا قاتتى ءمان بەرەدى. سوعان سايكەس جاعداي جاساۋ كەرەك. ءبىز باسقا ەلدەن كەمبىز بە؟ ءتۋريزمدى دامىتۋ ءۇشىن الەمدىك تاجىريبەنى زەرتتەپ العان دۇرىس. انشەيىندە اقشامىز كوپ دەپ ماقتانامىز. اقشا كوپ بولسا، نەگە وسى تۋريزم سالاسىن دامىتپاسقا. ەڭ باستىسى، قاجەتتى نىسانالاردى سالىپ تاستاسا، باستاپقى كەزدە عانا شىعىن كوپ بولادى. ءبىر جولعا قويىپ العان سوڭ، جىل سايىن ون پايىز عانا شىعىن شىعادى. قولداعى قاراجاتتى ۇقساتىپ جۇمساۋ قاجەت. بىزدە ءوندىرىس جوق، ال ءتۋريزمدى دامىتسا، ەلگە قىرۋار قارجى اكەلەر ەدى. كيپر، يسپانيا، تۇركيا وسىلايشا تۋريزمنەن كوپ پايدا تاۋىپ وتىر عوي. ال ءبىزدىڭ شەنەۋنىكتەر بولىنگەن قارجىنىڭ 60 پايىزىن قالتاسىنا سالادى دا، تەك 40 پايىزىن جۇمسايدى. سودان كەيىن ءتۋريزمدى دە دامىتا الماي وتىرمىز. مىنە، وسىنداي جەمقورلىقتىڭ كەسىرىنەن نەلىكتەن جۇرت قىزمەت كورسەتۋ ساپاسى تومەن ورىندارعا بارىپ دەمالۋى ءتيىس؟

ءتۇيىن
ەلىمىزدە ءتۋريزمدى دامىتۋ ءۇشىن 2007-2011 جىلدارعا ارنالعان مەملەكەتتىك باعدارلاما قابىلدانعان بولاتىن. ونى جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن رەسپۋبليكالىق بيۋدجەتتەن 59318221 مىڭ تەڭگە ءبولىنۋى ءتيىس. ونىڭ ىشىندە:
2007 جىلى - 2329668 مىڭ تەڭگە;
2008 جىلى - 20637405 مىڭ تەڭگە;
2009 جىلى - 30635357 مىڭ تەڭگە;
2009 جىلى - 30635357 مىڭ تەڭگە;
2010 جىلى - 2774656 مىڭ تەڭگە;
2011 جىلى 2941135 مىڭ تەڭگە جۇمسالادى دەپ بەكىتىلدى (جىل سايىن بيۋدجەتكە سايكەس وزگەرتۋلەر ەنگىزىلەدى).
الايدا تۋريزم سالاسىنداعى ءتۇيىن تەك قارجىعا تىرەلىپ تۇرعان جوق. جەرگىلىكتى تۇرعىنداردىڭ ءوز ەلىندە دەمالۋى ءۇشىن ەڭ الدىمەن ينفراقۇرىلىمدى جاقسارتۋ قاجەت. مامانداردىڭ دا، قاراپايىم حالىقتىڭ دا پىكىرى وسىنداي.

ازىرلەگەن گۇلنار احمەتوۆا

«الاش ايناسى» گازەتى 1 شىلدە 2009 جىل