Toqsanynshy jyldardyng túsynda bizder oqyghan QazMU qalashyghyn ózindik qonyr ýnmen gitarada aitylatyn ózgeshe bir әuender legi tolqytyp ta terbetip túrghanday edi. Ol býginde aramyzda joq, naghyz qayratyna minetin qyryqtyng qaq ortasynda «úiyqtap ketip oyanbay qalghan» eljandy, últjandy azamat, aqyn, sazger, әnshi bizding zamandasymyz, Atyrau ólkesining perzenti Tabyldy Dosymovtyng tuyndylary bolatyn. Tolqytatyn sebebi – jastardyn, studentterding jýregine Jeltoqsan tragediyasy salghan tereng jaranyng orny syzdap túrghan shaghynda:

Qazaq edim degenshe, qúsalyqpyn desenshi,
Túzaghyna talaydyng túsalyppyn desenshi.
Sәken, Iliyas, Beyimbet – ýsh arysty bir týnde
Aramyzdan ap ketken «ýsh әrippin» desenshi, -

dep órshil saryndaghy, sanany janghyrtyp, ózi de sol apattyng zardabyn tartqan qúrbany, bozbala student bola túra, tútas elinin, últynyng basyndaghy ahualdy ashyp beretin ótkir de ózekti ólenderi bolatyn. Atyrau ólkesining IYindi ór jazyghynda tuyp ósken úl osynau tarihy aimaqtyng Isatay, Mahambetteri ruhyndaghy әrdayym qyran qanatymen ólshener biyiktikke úmtylghanyn pash etip:

Bir qúdyret túla boydy tasqanda
Qúlash úrmay taugha, shyngha, asqargha
Qyr balasy taugha qarap óspeydi
Qyr balasy qol sozady aspangha,

- dey kele, barsha qazaq balasyn, biyiktikke, zanghargha bastap, taulargha ghana qaramay, aspangha qol sozugha shaqyrady.

Tabyldynyng osy arnadaghy, órshil sanattaghy eldik, әleumettik, sayasy taqyryptaghy ólenderi molynan jәne bir-birining taqyrybyn qaytalamay, salmaghy, mazmúny údayy tolysyp otyrady. Áriyne, eng basty ereksheligi, anyghy, artyqshylyghy - ol barlyq jyrlaryn ózining әuenge salyp, ózi oryndauynda. Osylaysha aqyn-sazgerding әrbir shygharmasy aldymen student jastar arasynda túsauy kesilip, kóp úzamay-aq býkil respublikagha keninen tarap kete bardy.

Búl shaghyn maqalada biz 55-jyldyghy da myna bir indetpen arpalystyng astynda qalyp qoyghan Tabyldy Dosymovtyng býkil shygharmashylyghyn taldaudy maqsat tútpaymyz, ol ýshin, әlbette, ýnemi aitylyp kele jatqanynday, irgeli, túshymdy ghylymy enbekter jazyluy lazym jәne de sózsiz jazylady әli.

Qalamdas dostary, ziyaly qauymnyng belgili ókilderi talantty óner iyesining ómiri tym qysqa bolghanyn, әdettegidey, kózining tiri kezinde baghalanbay, tipti songhy jyldardaghy kýnderi qúsalyqpen ótkenin ókinishpen eske alady. Tughan jerinde ornatylghan eskertkishining janynda túryp aqyn dostary marqúmnyng eline «tas mýsini emes, qas mýsini kerektigin» mәlimdedi. Tuyndylarynyng janryna, әueni men oryndaluyna qarap Tabyldy qazaqtyng bard әnshisi dep tanylghany bayqalady. Tól úghymgha bótendeu «bard» sózinen góri oghan qazirgi zamannyng jyrshysy, serisi, tipti jyrauy desek te jarasqanday. Aqynnyng «Áulet dialogy» ólenining de aitary mol.

Atam aitty - úlym el qorghasa dep,
Ákem aitty – súm soghys bolmasa dep,
Men aittym – kommunizm ornasa dep,
Úlym aitty – bәri de dalbasa dep...

Bayqap otyrghanymyzday, alghashqy shumaghynyng ózinen-aq birneshe úrpaq arasyndaghy kózqaras pen ústanym qayshylyghy, qolmen ústatqanday anyq. Ótken kezenderdin, agha úrpaqtyng kónilinde jattalyp qalghan jayttar ózimizge tanys, týsinikti desek, «bәrin de dalbasa» sanaytyn býgingi buynnyng boyyndaghysyn úghynugha qiyngha soqpaq. Osynau kýrdeli ýrdis dәl qazirgi sәtterde bizding qoghamda ghana emes, birqatar elderde, sonyng ishinde kózqarastaryn kóshelerge alyp shyghyp jatqan kórshiles ýlken eldegi oqighalardan qapysyz angharyluda. Búl adamzat tarihynyng ghana emes, jaratylystyng búltartpas zany ekendigi de haq.

Auzyna Alla sóz syilaghan adamdardyng ainalasyndaghy jandardan negizgi aiyrmashylyghy zaty, qúbylysy bólek sezimtaldyghymen birge, dýniyeni qabyldau ereksheliginen tuyndaytyn kóripkeldiginde bolsa kerek. Úlysyna myng jyldyqtargha ainymas baghdar bergen Abaydy úghynugha dәrmenimizdi aita almasaq ta, «shang basqan arhivterden» Múqaghalidy, «izin әzer izdep» Qasymdardy taba alsaq ta qanaghat. Dey kele, aqyndyq múragha adaldyghyn saqtaghan Tabyldyng «Sәigýliktegi» úlaghat, úrandary, tap býgingi kýnderi saghat sayyn, sәt sayyn eldegi barlyq ýn, beyne taratu qúraldarynan tolassyz tógilip, qasiyetti dalamyzgha qonsylas júrttyng sasyq auyz bireuleri til tiygizui-aq múng eken,  Arqa tósin, Alatau bauyryn sonau sәigýlikter túyaghy dýrkiretip qayta janghyrtqanyna kuәmyz, tәuba. Osydan-aq, týrki dәuirinen, jyraular zamanynyng kýmbirinen tarta, Mahambet, Maghjandardyng múrasyna berik aqyn, sazgerding aitary jyldar ótken sayyn janaryp, úmyt bomaytyny ayan.

Talantty zamandasymyzdyng azamattyq, әleumettik, tarihy sabaqtastyq arnadaghy ruhy biyik jyrlarynan aiyrym, júrtshylyqqa keng taraghan syrshyl, lirikalyq ólenderining de orny bólek, әriyne. Olardyng birshamasy qazirgi mýmkindiktermen qayta óndelip, jas, talapty әnshilerding oryndauynda ekinshi ghúmyrlary bastalghanday. Osy sózding jazyluyna da Tabyldyng tylsym mahabbat taqyrybyndaghy «Ókpelemeshi» әni sebepker bolghanyn jasyrghym kelmeydi.

Sózimning basynda aitqanymday, student Dosymovtyng QazMU qalashyghynan qúlash jazyp, býginde býkil alash jazirasynyng janyna jaqyn bop ketken jyrlary ghalamtor tórinen layyqty oryn alyp, onyng arqasynda jappay qoljetimdi boluy ghaniybet. Kózining tirisinde jalghyz jarym diskisi shyqqanyna balasha quanghan darynnyng múrasy endi әrdayym elimen birge jasamaq.

Ózining basynan ótken ghashyqtyq ghúmyrynyng óshpes eskertkishindey «Ókpelemeshi» әni tereng de taza sezimdi pash etip, saghynysh sarynyn aqtarady, qimastyqtan tughan silastyq peyildi bildire, ókinishpen ayaqtalghan móldir mahabbatymen mәngilikke qoshtasu jyry. Árbir bozbala men boyjetkenning basynan ótetin osynau úly, júmbaq kónil-kýidi, qimastyqpen arylu sәtin, joly jinishke, jany nәzik qyz balasyn ayalay otyra biyiktetip, er-jigitke tәn ór minezben qabyldanghan auyr da bolsa batyl sheshimning jan azabyn artyq boyausyz qarapayym tilmen jetkize bilgen salmaqty da súlu dýniye.

Ókpelemeshi,
Ótirik men de júbatpan,
Ózegimdi órtep jazbayyn hat ta jyraqtan...
Ókpelemeshi,
Baqytyndy aldan kýt biraq,
Menen de góri myqtyraq
Ózge bar seni únatqan...
Ólenmen juyp tastarmyn men de kirbindi
Qalaysha jigit bolghanym,
Óngere almasam bir múndy...

Shaghyn ólenge mәngilik mahabbattyng tylsym әlemi týgel siyp ketken desek qatelese qoymaspyz.

Osynau «ólmeytúghyn artyna sóz qaldyrghan» arda azamattardyng biri de biregeyi Tabyldy Dosymovtyng óner, shygharmashylyq әleminen tystaghy dýniauy ómir, enbek jolyna kelgende, әdettegidey, «súm ómirding sanalygha abaqty» ekendigine taghy bir kózing jetpek. Tabylday daryn da audandyq, oblystyq dengeydegi kez-kelgen orta bilimdi ortanqol sheneunikti oilanbastan qoya salugha bolatyn bolymsyz qyzmetke tanylghanyn, songhy saghattaryna deyin Almatyny saghynghan kóremiz. Zamany týzu, qoghamy paryqty, yzgharly kenselerding tili men dili jat, bóten emes, tóniregi ondy, ziyaly bolghanda, oily, óristi ortalarda, mәrtebeli minberler men auqymdy zaldardaghy alqaly jiyndarda qauymyna dauyldy jyr, dualy sóz aituy tiyis parasatty túlghalardyng әdette túrlausyz tirlikpen ainalysugha mәjbýr bolghany óksitedi. Qasterli ana tilining marjanyn tóge biletin tekti azamattardyng dәl osy artyqshylyghy egemendikting túsynda tabaldyryqta jatqan memlekettik tilding tynysyn keneytip kóteruding bitpes, tausylmas, bayansyz tirligine qúrban etilgen ayanyshty. Osylaysha tughan tilining qasiyeti búiyrghan, bilimi kemel, biliktiligi zanghar, qalam qúdyretine ie marghasqa zamandastyrymyzdyng taghdyryna til tóniregindegi ymyrasyz tartystyng tipti qarghys tanbasyna ainalghanynday keregharlyqtan toryqpasqa sharang joq. «Ótpeli kezennin» tas qamalday ótkizbes kedergilerin enseremiz dep jýrip, Tabyldynyng ózi de «ot bolyp janghan jýregim, órtenip bir keterin» sezgenindey óz jalyndaryna ózderi kýigen, bәlkim kýidirgen, talanttardyng talayynan qamqorsyzdyqpen kóz jazyp qalghanymyz mәlim. Anyghynda, býgingi jahandyq indetting aqiqaty adamzat balasynyng basym bóligin jasandy, bolymsyz, bayansyz tirshilik emes, eng aldymen adam ghúmyrynyng mәni alandatatynyn aiqara ashyp bergendey. Búdan bizding de tys qala almasymyz kәmil!

Múhtar Kәribay

Abai.kz