Sottyng segizinshi jәne toghyzynshy kýnderi, Halyqaralyq «Janaózen-2011» komiytetining Aqtaudaghy mýshelerining habarlauynsha, jәbirlenushilerdi súrau jalghasqan.

Segizinshi sot otyrysy

5-sәuir kýngi sot otyrysy Júmaghaliyev Múrattyn býkil sottalushylar atynan sudiyagha jurnalisterdi zalgha kirgizu jóninde ótinish aituynan bastalghan. Alayda, Aralbay Naghashybaev ol ótinishti qanaghattandyrmay tastaghandyqtan, soghan narazylyq retinde sottalushylar sot otyrysy ayaqtalghansha ayaqtarynan tik túrghan. Biraq sudiya búl aksiyagha nazar audarmaghan.

Osyghan deyingi tyndaulardaghyday, prokurorlar taghy da poliyseylerding qaru qoldanuyna baylanysty súraqtar qoyyluyna qarsy bolyp, sudiya olardy qoldaghan. Mәselen, advokattyn: «Búghan zang tyiym salsa da, siz nege azamattyq kiyimmen jýrip qaru qoldandynyz?» - dep, poliysey Medeu Qoylanovqa qoyghan súraghyn sudiya alyp tastaghan.

Taghy bir advokattyn: «Siz nege jaralanghan ýsh adamdy kóre túra (is materialdarynda solay aitylghan. - J.Q.), olargha jәrdem kórsetpediniz?» - dep, Manqystau oblystyq IID-ning qoghamdyq qauipsizdik bólimining bastyghy Úlyqbek Myltyqovqa qoyghan súraghyn da prokurorlardyng qarsylyghy negizinde sudiya alyp tastaghan.

Sottyng segizinshi jәne toghyzynshy kýnderi, Halyqaralyq «Janaózen-2011» komiytetining Aqtaudaghy mýshelerining habarlauynsha, jәbirlenushilerdi súrau jalghasqan.

Segizinshi sot otyrysy

5-sәuir kýngi sot otyrysy Júmaghaliyev Múrattyn býkil sottalushylar atynan sudiyagha jurnalisterdi zalgha kirgizu jóninde ótinish aituynan bastalghan. Alayda, Aralbay Naghashybaev ol ótinishti qanaghattandyrmay tastaghandyqtan, soghan narazylyq retinde sottalushylar sot otyrysy ayaqtalghansha ayaqtarynan tik túrghan. Biraq sudiya búl aksiyagha nazar audarmaghan.

Osyghan deyingi tyndaulardaghyday, prokurorlar taghy da poliyseylerding qaru qoldanuyna baylanysty súraqtar qoyyluyna qarsy bolyp, sudiya olardy qoldaghan. Mәselen, advokattyn: «Búghan zang tyiym salsa da, siz nege azamattyq kiyimmen jýrip qaru qoldandynyz?» - dep, poliysey Medeu Qoylanovqa qoyghan súraghyn sudiya alyp tastaghan.

Taghy bir advokattyn: «Siz nege jaralanghan ýsh adamdy kóre túra (is materialdarynda solay aitylghan. - J.Q.), olargha jәrdem kórsetpediniz?» - dep, Manqystau oblystyq IID-ning qoghamdyq qauipsizdik bólimining bastyghy Úlyqbek Myltyqovqa qoyghan súraghyn da prokurorlardyng qarsylyghy negizinde sudiya alyp tastaghan.

Soghan oray sottalushylardyng biri prokurorlargha: «Sender adamdardy ayamaysyndar!» - dep, tergeu kezinde prokuror Sydyqov oghan tek psihologiyalyq qysym jasap qana qoymay, dene azabyn da qoldanghanyn aityp, sudiyadan ony sot zalynan alastaudy ótingen sәtte, Sydyqov oghan: «Shyqshy beri!» - dep aiqaylaghan. Álbette, onyng múnday oghash, ozbyr әri dóreki qylyghy zalda ýlken narazylyq tudyryp, júrtshylyq arasynan: «Mýmkin, sender bizdi birden ata salarsyndar?! Bizding bar qúnymyz bir million tenge ghoy!» - dep ashyna sóilegen dauystar estilgen.

Jurnalisterding aituynsha, prokurordyng әlgi aiqayynan keyin baspasóz ókilderi otyrghan bólmede zaldan habar berudi dereu ýzip tastaghan (eskerte keteyik - jurnalisterding zalgha jiberilmeuin paydalanyp, sot tyndaularynyng «syrtqa shyghyp ketpeuge tiyis» tústarynda beyneni de, dybysty da ýnemi óshirip otyrudy sot túraqty «dәstýrge» ainaldyrghan).

Myltyqov ózining basshylyq búiryghyna sәikes Janaózenge Aqtaudan 107 adamdyq top qúramynda 14-18-jeltoqsan aralyghyna issapargha jiberilgendigin, aralarynda 14 SOBR jauyngeri bolghanyn aitqan (sot prosesi barysynda múnayshylargha qarsy oq atqandar da dәl osy top ekendigi aiqyndalghan). Advokat búl búiryqty is materialdaryna qosudy jәne polisiya qúramyn 16-jeltoqsanda «kýsheytu» turaly búiryqtyng bolghan-bolmaghanyn anyqtaudy ótingen. Sottalushy Múrynbaev Myltyqovtan: «Siz nege «Mening búiryghym boyynsha - tiygizip atyndar!» («Po moey komande - na porajenie ogoni!») dep búiyrdynyz?» - dep súraghanda poliysey múny moyyndamaghan. Al sottalushy Áspentaev Myltyqovtyng ózi aspangha emes (hattamada jazylghanday), adamdargha qaray atqanyn kórgendigi jóninde mәlimdeme jasaghan.

Súralghan poliyseylerding barlyghy alanda tayaq, jarylghysh shólmek, qaru ústaghan adamdardy, sonday-aq, 37 sottalushyny kórmegendikterin, biraq olardy keyin fotosuretterinen «tanyghandyqtaryn» aitqan. Alanda kórmese, suretten qalaysha «tanu» mýmkin ekendigi әzirshe ýlken súraq belgisimen qalghan.

Al, bastapqyda múnayshylardyng ózine «moralidyq shyghyn» tóleuin talap etken «jәbirlenushi» poliysey Tólegen Shegerbaev súrau barysynda, kerisinshe, adam óltirushi retinde әshkerelengeni sonshalyq (ol ózining «shok» jaghdayynda pistoletten qatarynan tórt ret atqanyn moyyndaghan), aqyr ayaghynda ózining býkil moralidyq talaptardan bas tartatyndyghyn jәne búl jóninde sotqa hat jazatyndyghyn mәlimdep: «Men alanda oq atqanyma ókinemin jәne sol ýshin sizderden keshirim súraymyn!» - degen.

Týske deyingi otyrys sonynda advokattar mynaday ýsh talap-tilek jasaghan:

1. Myltyqovtyng jaralanghan ýsh adamgha jәrdem bermegendigine oray ony qylmystyq jauapkershilikke tartu jóninde sot úigharuy shygharylsyn.

2. Jurnalister zalgha jiberilsin.

3. Prokuror Sydyqov búghan deyin de әldeneshe ret әdepten tys minez kórsetip, sottalushylargha qoqan-loqqy jasauyna baylanysty zaldan alastatylsyn.

Sudiya songhy eki talap-tilekti qanaghattandyrmay, birinshisin qaraytyndyghyn mәlimdegen.

Týsten keyin súralghan Janaózen QIIB-nyng tergeushisi Jandarbekov sotta qaralyp jatqan isti tergeuge qatysqandyghyn (adam jetispegendikten-mis), tergeu tobynyng qúramynan tek is qozghalghannan keyin on kýn ótkesin shyqqanyn, jәne bir iste әri tergeushi, әri jәbirlenushi bolu QPK-gha qayshy keletindigin ózi moyyndaghan. Sonymen qatar: «Siz jaralanghandardy kórdiniz be?» - degen súraqqa, sirә, týske deyin advokattardyng Myltyqovtyng úqsas jaghdayyna oray sottan úigharu jasaudy ótingeninen «qorytyndy» jasasa kerek: «Joq», - dep jauap bergen. Al is materialynda onyng «ayaghynan jaralanghan adamdy kórdim» degendigi jazylghan. Sottalushy Dosmaghambetov tergeu kezinde ózin dәl osy tergeushi úryp-soqqandyghyn aitqan, biraq Jandarbekov múny da moyyndamay: «Sottalushynyng dәleli joq», - dep, shyndyqtan jaltarghan.

Odan song súralghan Janaózen QIIB-ynda uchaskelik poliyseylerding júmysyna jetekshilik etetin Qoshanov ózine múnayshylardyng «kiyiz ýilerdi órteu dayyndalyp jatyr» degen haty keluine baylanysty qaramaghyndaghy poliyseylermen birge 15-jeltoqsan kýni kiyiz ýilerdi kýzetuge kiriskenin, búl aqparatty faks arqyly basshylyghyna jetkizgenin, biraq olardan jauap bolmaghanyn  kórsetken. Jәne alanda balalar ýiining tәrbiyelenushisi Aleksandr Bojenkony kórgenin aitqan, alayda, ókinishke oray, advokattar ol balanyng taghdyry jóninde súraq qoymaghan.

Sot otyrysynyng ekinshi jartysynda barlyghy 10 poliysey súralghan, olardyng tórteui óz talaptarynan bas tartqan, bireui talap-aryzyn qarausyz qaldyrudy ótingen.

Bas tartqandar arasynan Qúlmaghambetov, mәselen, talap-aryz jazu ózining oiynda bolmaghanyn, ony tek tergeushiler ótingen song ghana jazghanyn aitqan. Janaózenge Aqtaudan kolonna sonynda jýrip otyryp, qyzmettik «Gazeli»-men kelgenin, aldynda poliyseyler mingen tórt avtobus bolghanyn, ózderine Janaózenge 14-jeltoqsanda jetip, sonda «ayryqsha ókimge» deyin bolu jóninde búiryq berilgendigin kórsetip, keshe poliysey Qarajaev aitqan mәlimetti rastaghan.

Al, oghan deyin súralghan poliysey Dәulenov Aqtaudan arnayy qúraldar - bronejiylet, kaska, shoqparmen qarulanyp kelgenin aityp qoyghan. Jәne onyng «16-jeltoqsan kýni belgisiz bireuding ózine sholaq myltyqtan oq atyp, odan әzer degende qalqanmen qorghanyp ýlgergendigi» jóninde aitqan әngimesi zalda kýlki tudyrghan. Soghan oray advokattyn: «Avtomatty qarumen, bronejiyletpen, kaskamen jabdyqtalghan elu poliyseyding sholaq myltyqtan atushylardyng tym qúryghanda bireuin ústay almauyn qalay týsinu kerek?» -degen súraghy jauapsyz qalghan. Al, sottalushylar Múnaytpashev pen Qoyshybaev Dәulenovting ózderin 17-18-jeltoqsan kýnderi úryp-soqqan poliysey ekenin tanyghan. Múnaytpashev Dәulenovting ýsh kýn boyy tamaq bermey, dәriger shaqyrmay qoyghanyn, Qoyshybaev búl poliyseyding Janaózen QIIB-nyng atyshuly garajynda adamdardy azaptaghanyn kórsetken.

Qosymsha: 5-sәuirde bolghan brifingte Manghystau oblystyq sotynyng ókili Núrlan Kýntuov sot aldynda barlyghy 33 poliysey súralugha tiyis ekenin, biraq olardyng 15-i sotqa kelmeuge rúqsat alghandyghyn mәlimdegen.

Toghyzynshy sot otyrysy

Sot prosesining 6-sәuir kýngi otyrysy Manghystau oblystyq ishki ister departamenti konvoy qyzmetining qyzmetkeri Shamsudinovty súraudan bastalghan. Ol ózining Janaózenge Aqtaudan 14-jeltoqsan kýni 60-70 adam qúramynda kelgenin, býkil toptyng bronejiylet, kaska, shoqpar, qalqanmen jabdyqtalghanyn, biraq oq qaruy bolmaghanyn kórsetken. Advokattyn: «Siz Janaózenge 2010 jyly Tәuelsizdik kýnine kelip pe ediniz?» - degen súraghyna: «Keldim, biraq o kezde arnayy qúraldar almaghan bolatynbyz», - dep jauap bergen. Shamsudinov 37 sottalushynyng eshqaysysyn jәne tas laqtyrushylar men sholaq myltyq ústaghandardy kórmegen. Súrau kezinde anyqtalghany, Shamsudinov kórsetuler bergen kezde tergeushiler tergeu әreketterining hattamasyn jasamaghan, fotosuretter boyynsha «tanu» jýrgende kuәlardy (ponyatye) shaqyrmaghan, sondyqtan advokat Jәmenov onyng kórsetulerin dәlelder qatarynan alyp tastaudy talap etken. Múnyng bәri sot otyrysynyng hattamasyna kirgizilgen.

Súraq qong kezegi sottalushylargha jetken kezde olardyng biri - Qosbarmaqov 17-18-jeltoqsan kýnderi ózin tútqyndaghan song dәl osy Shamsudinovtyng oghan: «Men shoqpardy sening artyna tygham!» - dep qorqytqanyn kórsetken. Zalda shu kóterilip, sudiya sabyr saqtaugha shaqyrghan, jәne Qosbarmaqovqa әlgi aitqany jóninde aryz jazudy úsynyp, onyng belgilengen tәrtippen qaralatyndyghyn aitqan. Al Shamsudinov ózine taghylghan aiypty moyyndamaghan.

Odan keyin materialdyq shyghyn shekken 10 jәbirlenushi súralyp, olardyng 9-y óz talaptarynan bas tartqan, al «ArenaS» JShS-ning («Sulpak» sauda markasy) ókili ózderining azamattyq talap-aryz bermegendigin, naqty azamattargha qoyar talaptary joq ekenin, sondyqtan osy sot prosesi ayaqtalghan song әrekettenetindikterin mәlimdegen.

Sottalushy Talghat Saqtaghanovtyn advokaty Batiyeva, Saqtaghanovqa qatysty isti jýrgizudi bastaghan tergeushi Jandarbekov, jogharyda aitylghanday, biraz uaqyttan song jәbirlenushi bolyp moyyndalghandyqtan, Talghattyng tútqyndalu sharasyn júmsaq sharagha auystyru jóninde talap-tilek jasaghan. Sudiya búl mәseleni kenesu bólmesinde qarap, sheshimin 9-sәuir, kelesi dýisenbi kýni saghat 10:00-de jariyalaytyndyghyn mәlimdep, sot otyrysyn japqan.

Sonymen, Aqtaudaghy sot prosesinin toghyz otyrysy ne kórsetti? Olar, meninshe, búl sotty jiti qadaghalap otyrghan júrtshylyqtyng sot bastalmay túryp-aq kókeyge týigen kýdigin, yaghni, sottalushylar oryndyghynda beykýnә múnayshylar emes, olargha qarsy oq atu jóninde búiryq bergen joghary lauazymdy sheneunikter men sol búiryqty oryndaghan kýsh qúrylymdarynyng ókilderi otyrugha tiyis ekendigin rastady deuge tolyq negiz bar...

Jasaral Quanyshәliyn,

Halyqaralyq «Janaózen-2011» komiytetinin

aqparattyq top jetekshisi.

Almaty qalasy,

2012 jyldyng 06-sәuiri.