Qazaq ruhaniyatynda Abay danalyqtyn, janashyldyqtyng jinaq obrazy retinde dәriptelse, Maghjan Júmabaev kerisinshe sary uayymnyn, eskilikti saghynudyng simvoly ispetti baghalynyp keldi. Sezimtal aqynnyng óz óleninde «Áz Jәnibek sender bolyndar, men Asan bolyp óteyin», dep qayghy piri Asan men qayda barsa aldynan qazuly kór shyghatyn Qorqyt beynesine qaytadan jan kirgizui - sol nәubet zamannyng mýshkil hәlin tereng týisinuden tughan әdeby tandauy edi.

Asan qayghydan tartyp Abaygha deyingi dala oishyldary múnday kórkemdik oramdy jii qoldanghan. Asan qayghynyng «Qily-qily zaman bolar, qaraghay basyn shortan shalar», degen tereng maghynaly tirkesin Búhar jyraudyng ólenmen tarqatyp, týsindirui sony anghartady.

Maghjan jasampazdyghynyng Sәken Seyfuliyn, Sәbit Múqanov qatarly zamandastarynan ómirsheng boluynyng syry da osy dәuir shyndyghyn tereng payymday bilui men oramdy, kesteli jetkizuinde jatyr. Aqtan da, qyzyldan da kýtken ýmiti aqtalmaghan Alash ziyalysynyng qamyghynqy kónil auanyn zamannyng yghyna jyghylghan kóz kórgenderi men әdeby orta bayansyz mahabbattan tughan ótkinshi sezim azabyna telidi. Kórkemdik stiylin simvolizmge balady.

Maghjangha bir jaqty kózqarastyng ornyghuy qyzyl iydeyalogiyanyng yqpalynan ekeni belgili. Qatang senzura Maghjannyng ólenderinen kórneki kórinis tapqan ólim shaqyrghan kýirenki kýidi әshkereleuge erkindik bergenimen, onyng jarqyn jaghyn, naqtylap aitqanda, Týrkishildikti tu etken ór ruhyn aitugha tyiym saldy. Halqymyzdyng qyzyldanghan jetpis jyldaghy bastan keshken asharshylyq, dýnie jýzilik ekinshi soghys, yadrolyq synaq zardaby siyaqty kórgilikteri Maghjan aqynnyng teginnen tegin sary uayymshyl bolmaghanyn kórsetti. Býgingi kýrdeli әlemdik jaghdayda týbi bir Týrki elderining tayauda «Týrkistan deklarasiyasyn» qabyldauy Maghjan iydeyasynyng ómirshendigining aighaghy. Áygili aqyn Aqsaq Temirge arnaghan óleninde:

Kók tәnirisi tәnirinin,

Túqymy joq, zaty joq.

Jer tәnirisi Temirdin,

Túqymy-týrik, zaty-ot, - dep jyrlaghan edi. Búl óleni bayaghyda jazylsa da býgingi ómirimizding suretindey әser etedi.

Al Mústafa Shoqaydyng Maghjan otty jyrlarymen jarnamasyn jasaghan, Orys otarshyldyghyna birder-bir qalqan bolatyn Týrkishildik iydeyasynyng sayasy modelin jasap, jýzege asyrghan, «Týrkistan avtonomiyasyn» qúrushy úly qayratker ekeni belgili. Ol ózi tu etken ólmes iydeyany Europada da keng nasihattady, jaqtastar tapty. Maghjan jyrynyng quatyna sendi. Kenes odaghy qúlaghan otyz jyldan keyin, bauyrlas elderding kesh te bolsa qazaqtyng armanda sheyt ketken qos oghlanynyng isin jalghastyruy óte qúptarlyq.

Óz zamanynan ozyp tughan eki alypqa kóshe, mektep atyn beru siyaqty kenesten qalghan eske alular azdyq etedi. Ólenmen de, kýresker ómirimen de órilgen sayasy múrasyna shyt jana kózqaraspen bagha beruimiz kerek. Týrki birligi iydeyasyn mektep oqulyqtaryna, sayasattanu ghylymyna aishyqtap engizuimiz lәzim. Búl eki arystyng kórgen qiyanatynyng óteui, memleketimizding irge tasyn bekemdeuge qosqan ýlesimiz bolmaq.

Esbol Ýsenúly

Abai.kz