Osydan biraz jyl búryn ýsh jigit meyramhanada otyrdyq. Pavlodar ónirinen kelgen qonaghymyz - aughan soghysynyng ardageri. Orden, medalidary barshylyq. Ony sol kýni Almatygha shaqyryp taghy bir orden beripti. Biraq, onyng jýzinen ordenge baylanysty quanysh belgisin bayqay almadym. Múnayyp ýnsiz otyrdy. Meymanymyzdyng ordenin «jumaq» bolyp tapqan jerimiz da tau jaqtaghy jastar meyramhanasy bolyp shyqty. Ol jerde tapsyryspen aitylatyn әnderding tabighaty bólek.

Bir uaqytta bizding qonaghymyz eshtene aitpastan ornynan túryp baryp, әnshi jigitpen onasha úzaq sóilesti. Onyng qolyn sermep sóilep túrghanyna qaraghanda «qyzu» pikirtalas jýrip jatqanday boldy. Shy shyghyp ketpesin dep biz de bardyq. Sóitsek, bizding ardager bauyrymyz әnshiden qazaqsha, ne oryssha әskery joryq әnderin, maydan әnderin aitudy súrap túr eken. Ánshi kónbeydi. Óitkeni, búl meyramhana meymandary – ónkey jastar. Olar maydan әnderin tyndamaydy. Onyng ýstine qazaq tilindegi maydan әnderin bilmek týgili estimepti de. Biz de qarap túrmay, onyng ardager ekenin, býgin orden alghanyn jabyla aityp, әnshini bir әnge kóndirdik. Qazirgi estradada qazaq tilindegi maydan әnderi joq bolghandyqtan, әnshi «Temnaya nochi» әnin aitugha kelisti. Ánshimiz aldymen meyramhanadaghy basqa qonaqtarynyng aldynda ne sebepti әskeriy-joryq әnin aitatynyn týsindiru ýshin jaqsylap túryp aqtalu alghysózin sóiledi, ardagerdi ordenimen qúttyqtady. Sodan keyin maydan әnin mayyn tamyzyp túryp aityp berdi. Meyramhanada jayrandap otyrghan júrt tym-tyrys bolyp qaldy. Tek bizding ardager bauyrymyz ghana «olar óldi, men nege tirimin? Olar meni qútqaryp qaldy. Al olargha tiyis ordendi endi men alyp otyrmyn» enirep qoya berdi. Án aitylyp bitken song ornynan túryp bardy da, osy әndi taghy da eki ret qaytalap oryndauyn súrady. Jaqsylap aqshasyn tóledi. Án taghy da eki ret oryndaldy. Bauyrymyz basyn kótermesten egildi de otyrdy. Ánsheyinde duyldap jatatyn meyramhana ishinde erekshe bir auan payda boldy. Batyrlargha taghzym, maydangerge yqlas, el men jerdi sýy, Otanyn qorghau ýshin janyn pida etuge dayyn bolu, maydangerler dostyghy, biri ýshin birining janyn qiiy. Meninshe, zalda otyrghandardyng bәrining oiy osynday biyik ruhtyng ainalasynda boldy. Sondyqtan eshkim artyq sóz aitqan joq. Osyny seze qoyghan әnshi jigit barsha halyqtyng atynan bauyrymyzdyng qúrmetine «Temnaya nochi» әnin qayta oryndady. Jastar ortagha shyghyp aqyryndap osy әnning yrghaghymen valis biyleuge kóshti. Odan keyin әnshi jigit búl әndi qayta oryndady. Odan keyin belgisiz bireuler ardager bauyrymyzdyng qúrmetine osy әndi aitugha qayta tapsyrys berdi. Biz de bauyrymyzdyng qúrmetine osy әndi aitqyzdyq. Sóitip, jastar meyramhanasynda ýsh saghat boyy bir ghana maydan әni aityldy. Biz kónilimiz jaylanyp, syrtqa bettegen kezde biraz adam ornynan túryp kelip, bauyrymyzdy qúshaqtap alghys aityp jatty. Býkil zaldaghy elding bauyrynmen birge tolqyghanyn kóru qanday ghaniybet! Sol týni men «Jauynger nege jylaydy?» degen últtyq әskery joryq әnin jazdym. Jalpy, әskeriy-patriottyq әnder men últtyq әskeriy-joryq әnderining tabighaty eki týrli bolady. Patriottyq әnderding ruhy әriyne týsinikti: eldi, jerdi sýiy, otandy qorghaugha dayyn, ata-baba amanatyna adal bolu tb. Al, últtyq әskery joryq әnderi okop pen maydan shebindegi, oq pen ottyng ortasynda jýrgen jauyngerding sezimi, oiy, mahabbaty. Onyng sózderinde kórkem poeziyadan góri qarapayym shyndyq basym, qúrbandyqqa nege baratyny ashyq aitylady, mahabbaty otqa oranyp jýredi. Mysaly, Ramazan Elebaev pen Ghabiyden Mústafinning «Jas qazaq» әni soghys kezinde tughan. Soghys kezinde tughan qazaqtyng әskery joryq әnderi az emes. Ály Bazanovtyn,Smaghúl Kóshekbaevtyn, Qosymjan Babaqovtyn, Múqan Tólebaevtyng jәne basqa avtorlardyng kóptegen tuyndary bolghan. Biraq, estradagha beyimdelmegendikten úmyt qalghan. Áriyne, jauynger ruhynyng keremeti – Qaztughan, Asan Qayghy, Dospanbet, Aqtamberdi, Shalkiyiz, Jiyembet, Búqar jyrau jyrlary. Biraq, olar jyr qalpynda, eldikting úrany men ór ruh bolmysyndaghy tuyndylar. Olardyng kórkemdik jәne ruhtyq dengeyi biyik bolghanmen býgingi zaman jastarynyng tabighatyna jatyq emes, tereng týsinikti talap etedi. Al qazirgi әskeriy-joryq әnderining tabighaty mýlde basqa. Búl әnder kóbinese sarbazdar dostyghyn, erligin, mahabbatyn, saghynyshyn ózek etedi. Qarapayym, týsinuge jenil. Ári ot pen oqtyng ortasynan sóilep túrghandyqtan әseri de bólek. Olar sahnadan úrandaghannan góri, alau jaghyp oilanyp otyryp tolghatugha beyim. Degenmen de Reseyding «Lube» toby siyaqty sahnadan tóguge de bolady.

Osydan onshaqty jyl búryn aughan soghysy ardagerlerimen demalghan edik. Sonda men Aughanystandaghy әskeriy-joryq әnderin aitudy súradym. Bәri qúshaqtasyp tip túryp «Musulimanskiy batalion» degen әndi shyrqady. Qazaqshasyn súradym. Ózderi audaryp alypty. Aytyp shyqty. Basqa onday әskeriy-joryq әnin aita almady. Al әskeriy-joryq әnderi jastargha últtyq tәrbie beruding ótkir qúraly desek artyq bolmaydy. Tek qana «Lube» tobynyng Resey jastaryn jauyngerlik ruhta tәrbiyeleudegi roli qanday?! Al Reseydegi últtyq ruhty kóteretin, jauyngerlik ruhqa quat beretin toptar men әskeriy-joryq әnderin sanap bitire almaysyz. Elding tәuelsizdigin qorghaugha qajet eng basty aibyn men qaru – osy jauyngerlik últtyq ruh ekenine sóz joq. Sol aughan ardagerlerimen kezdesken song men әskeriy-joryq әnder siklyn jazugha kiristim. Maydan dalasyn kórgen biraz ardagerge tyndattym. Óte jaqsy baghalady. Men soghysta bolmasam da Kenes әskerinde qyzmet ettim. Jurnalist retinde Kavkazdaghy jәne Pamirdegi qandy qyrghyndy kózimmen kóruge tura keldi. Zenbirek snaryadtarynyng astynda qalyp, maydan shebinen jasyryn ótip, arasynda kepilge týsip te kórdik. Ot pen oqty azdap bolsa da iyiskeuge tura keldi. Tәuelsiz elde tәuelsizdikti qanymen de, janymen de qorghaytyn jastar tәrbiyeleu qajet ekenin әbden týsindik. Jalpy elimizde jastardy últtyq jauyngerlik ruhta tәrbiyeleuding zamanauy konsepsiyasyn jasaudyng uaqyty әldaqashan jetken. Últtyq ruhta tәrbiyelenip, zamanauy taktika men ozyq tehnikamen jabdyqtalghan әskerding quaty qanday bolatynyna, tayauda, Kavkaz syrtyndaghy soghys kezinde kóz jetkizdik. Últtyq ruhty jetildiruding basty «qaruynyn» biri - osy zamanghy әskeriy-joryq әnderi. Býgingi Resey ruhynyng «qaruy» bolyp otyrghan «Lube» ispetti birneshe top qúryp, solardy barlyq jerde, әskery bólimderde, kýsh-bilek qúrylymdarynda nasihattau. Osydan onshaqty jyl búryn Qorghanys ministrligining basshylyghyna osy iydeyany jetkizgenmin. Onday top qúrudyng konsepsiyasy da, әnderi de dayyn ekenin aittym. Tek әskery bólimge búiryq beru kerek, boldy. Olar iydeya negizin tolyq týsinbese de týsingendey keyip tanytyp, әnderimdi jiberudi súrady. Ánderdi diskige jazyp ta, elektrondy poshtamen de jiberdim. Úsynysym ayaqsyz qalmasyn dep artynan izdep bardym da. Biraq, aq boldy, kók boldy, erten, býrsýgýni dep sozyp jýrgende ministr auysyp ketti. Sonymen әskeriy-joryq әnderin janghyrtu jәne janartu iydeyasy da qúrdymgha kete bardy. Sóitip, әli kýnge deyin biraz әskery sharalar «Smuglyanka», «Katusha», «Na sopkah Manchjuriy», «Try tankista», «Davay zakuriym», «Jdy menya», «Esly zavtra voyna», «Eh dorogiy!» әnderining ayasynda ótedi. Al, tәuelsiz el boluy mýmkin qauipke erte әzirlengeni artyq bolmaytyny anyq. Kenes Odaghy kezinde oqyghan bir derek este qalypty. Ekinshi dýniyejýzilik soghys qaterining jaqyndap qalghanyn bәri de sezingen. Sol kezde SSSR kompozitorlar odaghy jasyryn jiyn ótkizip, soghys bola qalghan jaghdayda jauyngerlik ruhty kóteretin әnder men shygharmalar dayyn bolu kerektigin eskertipti deydi. Áygili «Svyashennaya voyna» soghystyng ekinshi kýni, 24-mausym kýni dayyn boldy. Áriyne, qater ataulynyng bizden alys bolghany abzal. Biraq, tәuelsiz el qaterding qay týrine bolmasyn, qay uaqytta da әzir boluy kerek. Arpalysta jeniske jetudyng basty qúraly – ruh ekeni belgili. Últtyq әsker-joryq әnderi tura osy maqsatqa qyzmet etedi.

Biyl el Tәuelsizdigining 30 jyldyghy. Osy mereytoy ayasynda әskeriy-joryq әnderin janghyrtu sharalaryn qolgha alu kerek-aq. Ne shyqsa da Shymkentten shyghady deushi edik. Ásirese, últtyq dýniyeler sol jerden bastalady. Búl sharany da sol Shymkenttikter bastap jiberse degen úsynymyz bar. Mine, men sol әskeriy-joryq әnderi siklynda jazylghan «Soghysta joghalghan úldyng әkesine sәlemi» degen әnimdi berip otyrmyn. Shaharizat – tamasha әnshi. Jany nәzik. Áuezdi әnge qúmar. Sondyqtan mening aitqanyma kónbey, ruh dýniyesin móldiretip әnge ainaldyryp jiberdi. Eksperiyment retinde oghan kelistim. Áskery – joryq әnderining últtyq qajettilik ekenine kelisesiz ghoy.

Serik Janbolat

Abai.kz