Bizding qazaq qyzyq halyq: ne bolsa soghan sene beredi, ne bolsa soghan ere beredi. Tang qalasyn. Bireu birdene dese boldy, sony aqiqat kóredi, shyn kóredi. Imanday senedi. Búl bizding halyqtyng tabighaty shyghar.

Al endi nege bizding memleket sonday sengish? Nege ergish? Nege aidalagha laqqysh?

Myna qyzyqty qaranyz. Biz ózimizding bas aqynymyz Abay dep jýrsek, bas aqynymyz basqa eken!?. Bas aqynymyz Ly Bao eken! Ony qazaqshagha Elubay, Elibay, Eldibay degen  laqap atpen audaryp aldyq.

Bizding qazaqtyng balasha anghaldyghyna adam tang qalady. Osydan ýsh-tórt jyl búryn әlgi Ly Bao bayghústyng búl jaryq dýniyede bar ekenine, bolghanyna, ómir sýrgenine eshkim kepildik bere almas edi. Onda da qazaq ekenine! Endi mine, aragha azghantay ghana uaqyt salyp, biz ony qazaq qyp aldyq.

Birli-jarym oqymysty, tarihshy qyzyghyp, «osynday bir tarihy túlgha bolghan eken, óitken eken, býitken eken» dep jazyp jýrse, maqúl dep qoya salugha bolar edi...

Býtkil memlekettik mekemeler sol Ly Baonyzdy «Eldibay aqyn degen atamyz bolghan eken» dep elirip jatqanyn kórgende, eriksiz erin tisteuge tura keledi. Oi, súmdyq-ay!

Bizding qazaq qyzyq halyq: ne bolsa soghan sene beredi, ne bolsa soghan ere beredi. Tang qalasyn. Bireu birdene dese boldy, sony aqiqat kóredi, shyn kóredi. Imanday senedi. Búl bizding halyqtyng tabighaty shyghar.

Al endi nege bizding memleket sonday sengish? Nege ergish? Nege aidalagha laqqysh?

Myna qyzyqty qaranyz. Biz ózimizding bas aqynymyz Abay dep jýrsek, bas aqynymyz basqa eken!?. Bas aqynymyz Ly Bao eken! Ony qazaqshagha Elubay, Elibay, Eldibay degen  laqap atpen audaryp aldyq.

Bizding qazaqtyng balasha anghaldyghyna adam tang qalady. Osydan ýsh-tórt jyl búryn әlgi Ly Bao bayghústyng búl jaryq dýniyede bar ekenine, bolghanyna, ómir sýrgenine eshkim kepildik bere almas edi. Onda da qazaq ekenine! Endi mine, aragha azghantay ghana uaqyt salyp, biz ony qazaq qyp aldyq.

Birli-jarym oqymysty, tarihshy qyzyghyp, «osynday bir tarihy túlgha bolghan eken, óitken eken, býitken eken» dep jazyp jýrse, maqúl dep qoya salugha bolar edi...

Býtkil memlekettik mekemeler sol Ly Baonyzdy «Eldibay aqyn degen atamyz bolghan eken» dep elirip jatqanyn kórgende, eriksiz erin tisteuge tura keledi. Oi, súmdyq-ay!

Múny súmdyq demeske laj qaysy?.. «Qazaq әdebiyetinin» 2007 jylghy 13-19 jәne 20-26 sәuirdegi nómirlerinde Múhtarhan Orazbay degen oqymysty Eldibay aqyn turaly aghyl-tegil egilip maqala jariyalatady. 2008 jyly osy kisining «Elimen qauyshqan Eldibay aqyn» atty  kitaby jaryq kóredi. Osy maqala men kitapta «Qytaydy qayran qaldyrghan  qandasymyz Eldibay aqyn» degen úghym qazaqtyng sanasyna tyqpalanady. Avtordyng sózimen aitsaq, «búghan qúlaq asyp, nazar audarghan kisiler óte kóp boldy. Tipti qazaqtyng kórnekti qogham qayratkerleri, belgili qalamgerleri, әdebiyet pen mәdeniyet salasyndaghy zertteushi ghalymdary habarlasyp, osy aqynnyng shygharmasymen tolyq tanysudy, ony tolyghymen audarudy, qazaq tiline kitap etip shygharudy, qazaq oqyrmandarymen erterek qauyshtyrudy menen qatty talap etti».

Sonda, qazaqtyng ózi emes, qogham qayrtakerleri, qalamgerleri men zertteushi ghalymdary «erme» boldy degen sóz ghoy. Libay, Ly bao, Ly bo degen atpen belgili bolghan qytay aqynyn qazaq etu kimge kerek boldy?.. Onda da ony dulat etu?

Eldibay dep otyrghan Ly bao shamamen 701 jyly tuyp, 762 jyly qaytys bolypty. Onyng 25 tomdyq qytay tilindegi jyr jinaghy saqtalypty. Libay aqyn Suyap nemese Shu /Shúiiy/ qalasy manynda tughan eken-mis. Onyng arghy atalary Dulu taypasynan shyqqan eken. Sol dulu degendi óitip-býitip dulat qylyp aldyq әiteuir...

Oypyr-ay! Beybarysty da әupirimdep jýrip berish etip alyp ek. Endi mine, Ly Baony dulat etip aldyq. Taghy kimder bar eken?..

Janaghy Múhtarhan Orazbaydyng jazuynsha, «asqan talant iyesi, bala jastan óte zerektigimen, alghyrlyghymen, talghampazdyghymen tanylghan, oiy ozyq, tili ótkir Eldibay, qazaq dalasyn tua sala sýie bilgen daryndy úl. Bes jasynda tarihi  qazaq dastandarymen susyndaghan jan» eken...

Ey, bir mezet toqtaugha bola ma?

Qaydaghy qazaq ol 701-762 jyldary ómir sýretin?

Qaydaghy qazaqtyng tarihy dastandary?

O zamanda qazaq degen el joq qoy! Qazaq HV ghasyrda ghana qúralghan el emes pe?

Býgingi qazaq ishindegi dulat ruyn o zamangha aparyp dulugha teligende osy qazaq myqty bop ketedi dep oilay ma eken? Joq, bas aqynymyz qytaydy tang qaldyrghan eken dep býgingi qazaqtyng arty jyrtyluy kerek pe?

Jeke adamdar adassa, «adasqannyng aldy jón, arty soqpaq» dep qoya salugha bolar edi..

Búl jerde tútas bir memleket adasyp otyrghan joq pa? Astanada dýrildep jiyn ótedi. Oghan Mәdeniyet ministrinen bastap Ómirbek Bәigeldi bastaghan «qogham qayratkerleri» qatysady. Ly Bao-Eldibay aqyn turaly qazaqtar enkildesip otyryp, kitabyn keninen taratayyq, kino týsireyik, babamyzdy ardaqtayyq dep bәtua qylady.

Mine, qazirgi qazaq memleketining siqy.

Bas aqynyng qytay bolsa, jetisken ekensin, qazaghym!

Shyn súmdyq qayda jatyr? Onsyz da Qytay eli shekarasyn Shudan asyryp belgilep otyr degendi estiytin edik. Endi «Qytaydyng bas aqyny Shuda tusa, onda da dulat bolsa, oghan qazaq bitken tabynyp otyrsa», qoltyghyna baryp tyghylmaghan neng qaldy?

Ózi birtin-birtin qytaylanyp kele jatqanymyzdy ózimiz de bayqamay jýrgen siyaqtymyz. Kópen Ámir Bek, Ádil Bek Qaba dep aty-jónimizdi ýshke bólip jazyp, qytaylanugha bir qadam jasap qoyyp edik. Endi kelip, «Bas aqynymyz» tabyldy! Onyng tughan jeri anyqtaldy. Demek, shekaragha qazyq qaghyldy degen sóz. Bas aqynyng qytay bolsa, ózinning qytay bolmaghan neng qaldy sonda?..

O, daraqy tughandar!

«Alty Alash» gazeti, №3 (03.07.2009)