Reseylik jazushy Dmitriy Bykov 10 mamyrda «Eho Moskvy» radiostansiyasynyng efiyrinde Kenes revolusiyasynyng jetekshisi Vladimir Leninge Resey Federasiyasynyng preziydenti Vladimir Putinge qaraghanda jaqsy qaraytynyn aitty.

«Leniyn, әriyne, qúbyjyq. Men búl turaly mýldem eshtene aita almaymyn. Men ony keshirmeymin. Lenin - qúbyjyq. Biraq óte aqyldy. Eng bastysy, siz bilesiz be, men Putinning qol astynda qansha ómir sýrsem - men Lenindi soghúrlym jaqsy týsinemin», - dedi ol.

Baghdarlama jýrgizushilerining ótinishi boyynsha jazushy pikirin dәleldedi.
«Patsha zamanda ómir sýru óte jaqsy emes, patshalyq kezinde jiyirkenishti ómir boldy. Kórdiniz be, úzaq merzimdi kýsh, ol әrqashan absurdqa ainalady. Franko, Maduro, Chaves - búl әrqashan absurd. Siz qanshalyqty absurdty ómir sýrseniz, soghúrlym kóptegen instituttardyng sózsiz, toqtatylmaytyn, qalpyna keltirilmeytin degradasiyasyn bayqasanyz, soghúrlym kóp aita bastaysyz: «Dauyl bolar ma edi? Patsha biyliginen keyin bolghan jaghday kóp jaghdayda orys patshalyq memleketine reaksiya retinde boldy», - dep Bykov Lenin kezindegi jaghdaydy osylay týsindirdi.

Onyng aituynsha, «Iliich, әriyne, ýlken jauyz bolghan, biraq bәribir ol azaptaudyng raqatyn sezinbedi. Ol dәl osynday temir adam edi, mýldem emosiyasyz. Ol meyirimdilik pen ashudy sezinbedi. Onyng ghúmyry aiqasqa toly boldy. Biz absurdpen úzaq ómir sýrsek, soghúrlym kóp nәrseni qalaymyz. Kórdiniz be, revolusiya eshqashan jaqsylyqqa aparmaydy. Eshqanday revolusiya jaqsartugha alyp kelgen joq. Sizding kóz aldynyzda zúlymdyq, ashkózdik jәne әdiletsizdik qúrylymy qúlaytyn óte qysqa sәt jaqsartugha әkeledi», - dep sanaydy Bykov.

Eske salayyq, 1917 jyly 25 qazanda Lenin bastaghan bolishevikter qazan tónkerisin ótkizdi. Ókinishke oray, kóptegen adamdar búrynghy kenestik әdet-ghúryp boyynsha Lenin patshany taqtan taydyrdy dep senedi. Biraq olay emes. Lenin zandy jәne demokratiyalyq Uaqytsha ýkimetti qaruly tónkeris arqyly qúlatty.

Yaghni, Lenin men bolishevikter biylikke óz halqyna qarsy aldau jәne әskery operasiyalar arqyly keldi. Óitkeni olar ózderining populistik úrandarymen әdil saylau ótkizuding mýmkin emestigin týsindi.

Kenes tarihshylary men nasihatshylarynyng búl faktini «týsindiruge» tyrysqanyn kóru jәne tyndau absurdtyq jәne qyzyqty boldy: «Kerenskiy jaman boldy! Áyelderding kiyimin kiyip, qashyp ketti! Onyng qúlatylghany jaqsy boldy!» degendey sózder jii aitylatyn.

Kýmәn joq:
1. Demokratiyalyq Resey Europa elderimen jәne barlyq basqa eldermen qalypty qarym-qatynasty saqtap, odan sayyn nyghaytugha kýsh salatyn edi. Batys bolishevikterdi-kommunisterdi memleketke qarsy tónkeris jasaghan qylmysker retinde qabyldaghan jәne búl әdil әri zandy boldy.
Demokratiyalyq Reseyde Alash partiyasy bizding Qazaqstandy HH ghasyrdyng 1-jartysynda-aq konstitusiyalyq jәne órkeniyetti týrde tәuelsizdikke jetkize alatynyn edi. Alash kósemderi Qazaqstannyng ekonomikalyq jәne sayasy modernizasiyasyn jýrgizip, Qazaqstandy qazirgi Japoniyadan kem týspeytin damyghan elge ainaldyrugha tolyq mýmkindik bolatyn edi.

2. Barlyq Euraziya halyqtary 1918-1920 jyldardaghy azamattyq soghystyn, stalindik újymdastyrudyng qasiretine tap bolmay, sonyng saldarynan qatygez jýrip ótken qorqynyshty Golodomordan, eng aldymen Qazaqstan men Ukrainada, sodan keyin stalindik KSRO-nyng basqa aimaqtary aman qalatyn edi. KSRO-nyng әr elitasyndaghy eng jaqsy úldary men qyzdaryn qyrghan adamgershilikten júrday stalindik jappay qughyn-sýrginge úshyramay, óz eli men halqyna adal qyzmet etip, olardyng barynsha jan-jaqty damuyna jol ashatyn edi. Stalindik GULAG-tyng konslagerileri bolmaytyn edi. Qazirgi kóptegen zertteushiler «antropologiyalyq jylju» dep ataytyn qúbylys bolmaytyn edi. Búrynghy KSRO halyqtarynyng intelliygensiyasy tolyq joyylmaytyn edi, tómengi әleumettik qabattarynan jogharghy biylik qabatyna kiretin adamdar kóbinese aqyl, әdeptilik men adamgershilikke negizdelgen qaghidalargha ie bolatyn edi. Ekinshi dýniyejýzilik soghys milliondaghan qúrbandarymen birge kýizelis, asharshylyq, t. b. bolmas edi.

3. Industriyalandyru jәne ónerkәsipting damuy beybit jolmen jýretin edi. Asharshylyqtaghy sharualardan mal men astyqty tәrkileu jәne qazaq auyldarynyn, ukrainalyq jәne basqa da auyldardyng shekaralarynda әskery otryadtar qoy bolmas edi. HH ghasyrdyng I-shi jartysynda jeke kompaniyalardyng beybit damuy jәne basqa elderdegi seriktestermen tolyqqandy sauda jýrgizu mýmkindigi ashylar edi.

4. Dinning memleketten bólinui de beybit jolmen jýretin edi. Eshqanday qiratylghan meshitter, shirkeuler jәne óltirilgen din qayratkerleri bolmaytyn edi. Kim sengisi kelse senedi, sengisi kelmese senbeydi, mәjbýrleu joq.

5. Kenestik maskýnemdik jәne maskýnemdikke qarsy Gorbachevting alkogolizmge qarsy kýresi bolmaytyn edi. Kezinde Gorbachevting alkogolizmge qarsy kýresi KSRO-daghy maskýnemdikti qayta kýsheytti: halyq qoldan jasalghan ishimdik iship, ziyanyn kórdi.

KSRO-da ózin әdiletti kórsetu jәne ózge eldegi iydeologiyalyq bauyrlas halyqqa qol úshyn sozu sayasaty keninen nasihattaldy. "Kapitalizmdi" jau etip kórsetu beleng aldy. Biraq qazir biz adamzattyng algha jyljyp ketkenin, taptyq kýres keshegi kýnde qalghanyn kórip otyrmyz.

Kerimsal Júbatqanov, tarih ghylymdarynyng kandidaty, Qazaq-Orys halyqaralyq uniyversiytetining dosenti

Abai.kz