Áskery mekemeler men oqu oryndarynda orys tilining ýstemdikke ie bolyp otyrghany jasyryn emes. «Otan - ottan da ystyq» dep, tughan eli ýshin janyn berui tiyis er-azamattardyng qazaqsha til syndyrugha qinalatyny ókinishti-aq. Búl - әskery mekemelerde últtyq tәrbiyenin, otanshyldyq sezimning әli de bolsa aqsap túrghandyghynyng aighaghy. Jauyngerlik ruhty siniretin Kýltegin, Tonykók jyrlarynan bastap eren erlikti kókseytin batyrlar jyryna deyin oqytu bolashaq әskeriyler men Otan aldyndaghy boryshyn óteushilerge arnayy pәn retinde jýrgizilmey, osy taraptaghy qordalanghan mәselening beti beri qaray qoymasy belgili.

Áskery mekemeler men oqu oryndarynda orys tilining ýstemdikke ie bolyp otyrghany jasyryn emes. «Otan - ottan da ystyq» dep, tughan eli ýshin janyn berui tiyis er-azamattardyng qazaqsha til syndyrugha qinalatyny ókinishti-aq. Búl - әskery mekemelerde últtyq tәrbiyenin, otanshyldyq sezimning әli de bolsa aqsap túrghandyghynyng aighaghy. Jauyngerlik ruhty siniretin Kýltegin, Tonykók jyrlarynan bastap eren erlikti kókseytin batyrlar jyryna deyin oqytu bolashaq әskeriyler men Otan aldyndaghy boryshyn óteushilerge arnayy pәn retinde jýrgizilmey, osy taraptaghy qordalanghan mәselening beti beri qaray qoymasy belgili.

Kez kelgen saladaghy últtyq iydeologiya júmysy bizde bir izge týspey otyrghany - soqyrgha tayaq ústat­qanday anyq jayt. Ásirese sonyng ishinde әskery salada da qazaq batyrlarynyng erligi men ýlgi-ónegelerin nasiy­hat­tauda kemshilik bary jasyryn emes. Qol bastaghan batyr­lardyng soghys jýrgizu aila-tәsilderi de auyz әde­biyeti men jyr-dastandarda túnyp túr. Qazaq jyr­larynda kezdesetin әskery shen-shekpender men qaru-jaraq ataularyn, tarihy úghym-týsinikterdi qayta janghyrtyp, býgingi ómirge qayta oraltu - basty mәsele. Shetelding qansyghyn tansyq kórgenshe óz tól sóz tirkesterimiz ben tarihy ataularymyzdy tiriltu ýshin endigi kezekte jýieli oqulyqtar jazylyp, arnayy pәn baghdarlamagha engizilui kerek. Qazirgi jas buynnyng qabyldauyna jenil bolu ýshin audio-viydeo, surettik slayd-shou, súraq-jauap jәne taghy basqa oqytu meha­nizm­deri paydalanylghany abzal. Últtyq tanym-týsi­nigi qalyptasqan bilikti de bilimdi oqytushylargha ba­ryn­sha jaghday jasay otyryp, sapaly mamandar qataryn arttyru jolynda sýbeli júmys jasalghany jón.

Tarihshy, etnograf, әskeriy-tarihy taqy­ryp­ta qalam terbeytin jazushy, jyrshy-jyraularmen kezdesu arqyly da últtyq sana-sezimdi oyatugha, jyr-dastandardyng maghynasyn ashugha belgili bir dәrejede mýmkindik bar. Damyghan elder ózderining últ qorghandaryna arnap kórkem jәne derekti filimderding neshe atasyn týsirip tastaghan. Qazaq batyrlary men jyr-dastan keyipkerle­rining anyz ben aqiqatyn aiyratyn derekti filimderge tapsyrys berilip, ony atalghan arnayy pәnde kórsetse, núr ýstine núr bolar edi. Osy pәnning ayasynda ruhty kóteretin kýi­ler men әnder de tyndalyp, olardyng shyghu tarihy aitylghany jón siyaqty. 

Bayanghaly ÁLIMJANOV, jyrshy-jyrau:

- Arghy tariyhqa kóz jýgirtsek, ata-babalarymyz batyrlar jyryna, auyz әde­biyetine qatty mәn bergen. Osy jyrlar­dan halyqtyng jauyngerlik ruhy, soghys jýrgizu, qaru-jaraqty qoldanu әdis-tәsilderi, batyrdyng astyndaghy atynyng sipatyna deyin kezdestiruge bolady. Múnda soghys tәjiriybesi jinaqtalghan. Jyrlar arqyly jas balanyng sanasyna «ne ýshin soghysamyn?» degen úghymdardyng jauabyn siniretin bolghan. Ata-babalary­myz bireuding jerin tartyp almaghan, jau­la­maghan. Onday soghystar sәtsiz ayaqtalyp otyrghan. Shapqynshylardan óz jerin azat etuge kelgende batyrlarymyz erlikting shynyna shyqqan. Ózining janyn da ayamay­tyn batyrlyqtyng arqasynda jauyn jenip otyrghan. Osynyng bәri batyrlar jyryn­da, joryq jyrlarynda kórinis tabady. Jyrlarymyz arqyly el qorghaytyn jý­rek­ti batyrlar tәrbiyelengen. Áskeriyle­rimiz Terminatordy emes, Qobylandyny, Alpamysty, Qarakerey Qabanbaydy, Qan­jyghaly Bógenbaydy, Aqjoltay Aghybaydy, Oljabay batyrdy ýlgi etui kerek. Qan maydan kezinde Kerey er Jәnibek batyr Abylay hangha astyndaghy atyn týsip bergen. Abylay han: «Joldasyn jaugha tastaghan han atanbaymyn, seni tastap ketpeymin» degende, Jәnibek: «Men ólsem, bir qatynnan taghy batyr úl tuar, halyqqa qiyndyqta jol tabatyn han kerek», - depti. Hannan pay­da tabayyn dep emes, han halyqqa kerek ekenin sezinip, basyn bәigege tikken. Ahiyl­les­ting ókshesinen oq ótedi, Alpamys­tyng oq ótetin birde-bir jeri joq. Otqa salsa - jan­baydy, sugha  salsa - batpaydy. Qobylandy batyr Qaramangha erip, Kóbekting jylqysyn alamyn dep barghanda jenilis tapty. Ádiletsizdikten kýsh berip túrghan aruaghy ainyp ketken. Óz elin qorghaghan kezde kýshi qaytyp keledi. Jyrlarymyzda osynday úly oilar, iri obrazdar, kesek minezder túnyp túr.

Múhamedjan ÁBDIBEKOV, Qúrlyq әskerleri әskery institutynyng bilim sapasyn baghalu bólimining bastyghy:

- Qazirgi balalar aitqandy tyndamay­dy, kórgendi qaytalaydy. Batyr babala­rymyzdyng erligin nasihattau qajet. Negizi, tәrbiyelik júmystar mysqyldap bolsyn jasalyp jatyr. Tәrbie iydeologiyalyq, patriottyq, etikalyq-estetikalyq, qú­qyq­tyq, sana-sezimdik, enbek jәne әskery bolyp birneshe  baghyttargha bólinedi. Oqu baghdarlamasyna jyr-dastandar men joryq jyrlaryn qaytip arnayy pәn retinde kirgizuge bolady? Óitkeni bizde oqulyq qúraldary joq. Sabaqty jýrgizu әdis-tәsilderi qalyptaspaghan. «Qazaqstan tarihy» oqulyghynda oryn alghan tarihy túlghalar barynsha aitylyp, nasihattaluda. Jas sarbazdardy últtyq tәrbiyege beyim­deytin kórneki qúraldar jazylsa, qúba-qúp bolar edi.

Arman ÁUBÁKIR

«Alash ainasy» gazeti