Senbi, 28 Qyrkýiek 2024
46 - sóz 7081 1 pikir 23 Mausym, 2021 saghat 12:24

Qazaqstandaghy qymbatshylyq qoldan jasalyp otyr

Jyl basynan beri qúrylys zattary ortasha eseppen 70-80 payyzgha, auyl sharuashylyghy salasynyng negizi ónimderi – súiyq may, kartop, sәbiz shamamen 110-120 payyzgha, kommunaldyq tólemder 50-60 payyzgha qymbattaghan. Tәuelsizdik alghaly 30 jyldan beri qymbatshylyqtyng negizgi sebebin әlemdik saudada múnay baghasynyng tómendeuimen, esesinen tengemizding әlsireuimen, importtyq tauarlardyng qymbattauymen týsindirushi edik. Bir qyzyghy biylghy qymbatshylyq kerisinshe sebepterde oryn alyp otyr. Múnay baghasy jyl basynan beri ýzdiksiz kóterilip keledi. Dәl býgingi kýni «bóshke» múnayymyz 74 dollardan asty. Shamamen 500 tengege barady degen bir AQSh dollarynyng ózi aitarlyqtay arzandap, mamyr aiynyng basynda 431 tenge bolsa, dәl qazir 426,8 tengeni qúrap otyr.

Osy jerde nazarlarynyzdy audartatyn mәsele – OSY qymbatshylyqqa sebepshi ýirenshikti nemese ýirenshikti emes eshbir ekonomikalyq faktorlardyng bolmauy. Bylaysha aitqanda qymbatshylyqtyng tek qoldan jasalynuda. Osylay dep tújyrym jasauyma týrtki bolghan tómendegidey negizgi sebepterim bar:

1. Janar-jaghar maydyng qoldan qymbattatyluy.

a) Aldymenen avto-gaz qymbattady. Sebebi resmy ókilder aitatyn әldebir zauyttyng uaqytsha toqtaluy nemese jóndeu júmystaryna jabyluy, avtokólikterding 1,8 payyzgha artuy, nәtiyjesinde gaz tapshylyghynyng tuyndauy emes, negizgi sebebi Qazaqstan Respublikasynyng 2012 jylghy 9 qantardaghy № 532-IV «Gaz jәne gazben jabdyqtau» Zanynda kereghar ózgeristerding oryn aluy. Byltyrghy jyldary әleumettik manyzy bar kógildir otyndy óndirushiler óz ónimderining 80 payyzyn «әleumettik» baghyty jәne belgilengen bagha boyynsha oblystardaghy gaz jinaqtaushy nysandary bar (GNS) arnayy akkreditasiyadan ótken mekemelerge beriletin. Qalghan 20 payyzy ghana tauar birjasy arqyly jiberiletin. Dәl qazirgi tanda atalghan zangha sәikes avtogazdyng 50 payyzy kórsetilgen tek tauar birjasy arqyly saudalanady. Zang boyynsha mólsherin aldaghy shilde aiynda 60 payyzgha jetkizu josparlanuda. Nәtiyjesinde belgilengen baghamen beriletin jәne oblystargha teng taratylatyn «әleumettik» gazdardyng 80 payyzdan 40 payyzgha qysqartyluy, bagha bekitilmegen birjada erkin ainalymda satyluy, әleumettik manyzy bar tauardy әldebir kompaniyalar aqyrynda «alyp -satu jәne payda tabudyn» menshikti qúralyna ainaldyrdy. Al arnayy akreditasiyadan ótken, GNS tary bar basqa da 500 den asa mekemeler býginde eskerilmey, gaz «monopoliyalyq» deldaldardyng qolyna «optom» ótude. Nәtiyjesi – byltyr dәl osy uaqytta 1 tonnasy 28 800 tenge túratyn әleumettik avtogaz qazir birjada 110 000 tengeden saudalanuda. Kóteme baghamen mekemelerge 140 000 – 150 000 jetkizilinude. Al janar may beketterinde әr tonnasy 161 200 tengeden satyluda.

b) Benzin men diyzeli otynynyng qymbattauy. Biylghy jyldyng bas kezinde benzinning qymbattauyn Ýkimet jer qoynauyn paydalanushylardyng ónimderining ózindik qúnynyng joghary ekendigimen jәne әri qaray ishki naryqta tómen baghamen saudalaudyng mýmkin emestigimen týsindirgen bolatyn. Alayda, Qazaqstan múnayynyng óndiriluinde ózindik qúnynyng ortasha eseppen qansha AQSh dollaryn qúraytyndyghyn eshkim aityp bere almaydy. Yaghni, jer qoynauyn búrghylauda kapitalizasiyalanghan shyghyndardyng ortaq memlekttik audiyti joq, baghasy joq!

Tek birneshe jyl búryn múnay baghasy әldemde 28 dollardan tómen shókkeninde «bizding jer qoynauyn paydalanushylardyng qauipi joq, óitkeni olardyng әr múnayynyng barelining ózindik qúny 22-25 dollardan» degen ministrlikting týsindirmesi barlyghymyzdyng esimizde. Olay bolsa «múnaydy jetkizushiler (postavshiky neftiy), óndirushiler jәne jer qoynauyn paydalanushylar» tarapynan bir tarapty baghanyng negizsiz ósirilui byltyrghy jyly 150 tengeden saudalanghan AY 92 markaly benzinning litri býginde 170 tengege ósuine әkelip soqty. Al sol kezdegi diyzeli baghasy 170 tengeden bolsa qazir 200 tengeden. Osynda aitarymyz, «Múnay ónimderining jekelegen týrlerin óndirudi jәne olardyng ainalymyn memlekettik retteu turaly Qazaqstan Respublikasynyng 2011 jylghy 20 shildedegi № 463-IV Zanyna» ózgerister engizip, osy zang qamtamasyz etip otyrghan subektilerining bagha qongdaghy shekti mólsheri aiqyndaluy tiyis!

Qosymsha qosarymyz, elimizdegi múnay óndirushi әr zauyttyng tek óz jeke tasymaldaushysy bar. Olardan basqa tasymaldaushylardy zauyttar territoriyasyna kirgizilmeydi de. Olar ózderining manopolistik jaghdaylaryn paydalanyp múnay ónimderin tasymaldauda óz qyzmetterining baghasyn tym asqaqtatyp otyr. Jogharydaghy zang Múnay ónimderining jekelegen týrlerin tasymaldaushylardy da qamtyp, olardyng da shekti baghalaryn kórsetui tiyis.

2. Importtyq baj salymdarynyng ósirilui. Jalpy ekonomikalyq әleumetimizdi arttyrghymyz kelse Euraziyalyq ekonomikalyq odaq bekitken importtyq baj salyqtaryn qayta qarasyrghanymyz dúrys. Sebebi – jyl basnan beri әr týrli importtyq tauarlargha salynatyn baj salyqtary ortasha eseppen 50 payyzgha ósken. Qytaydan keletin arzan tauarlardyng ýlesi osylaysha naryqta azayyp, kerisinshe qymbat Resey importynyng qúrsauynda qalyp otyrmyz. Atalghan sebepting esh ekonomikalyq negizi joq, kerisinshe sanksiyalar qúrsauynda jan úshyryp, kedendik odaqta import-eksporttyq ýlesin (90 payyzyn) qalayda saqtap qalamyn degen kórshi Reseyding «KSRO-2» sayasy jobasy ekendigin týsingenimiz jón!

3. Aqyly joldardyng payda boluy nemese olardyng aqysynyng qymbattauy. Atalghan mәsele songhy ailarda birneshe ret kóterilip, qymbatshylyqqa negizgi sebep bolyp otyrghandyghy әr jerlerde aitylyp jýr . Jol aqysyn osylaysha qoldan qymbattatamyz dep әleumettik manyzy bar tauarlardy tasymaldaudy da qymbattatyp, aqyrynda baghasyn da aspandatyp otyrghandyghymyzdy bilgenimiz jón!

Múrat Ospanúly

QR salyq kenesshileri palatasynyng 1 dәrejeli kenesshisi

Abai.kz

1 pikir

Ýzdik materialdar

Alashorda

IYdey Alasha y sovremennyy Kazahstan

Kerimsal Jubatkanov 2563