«Abai.kz» saytynyng ishi-syrtyndaghy ýlken-kishi aghayyndar, armangha búlaysha anyqtama berip otyrghan men emespin, mening biletinim – sizder biletin: «at – adamnyng qanaty», al mynanyng avtory – ózderinizge birazdan beri tanys Ayhoy Shirkin. El qatarly armandau ýshin shyrr etip tughan, jalghyz bajasynyng baghdarlauy arqasynda «Alaorman» oblysynyng iyesi bolmayynsha atshaldyrmaugha shalbarynyng qayys belbeuin, iyә, qayys shyghar, shirenip túryp  bughan Ayhokeng keshe maghan (ekeuimizding ýilerimiz irgeles) tyng bolmaghanmen tynayghan taghy bir armanyn aghyltty. Kórshi haqysy ne ekeni belgili, bir sózin ekshep alyp qalmay, mine, tútas kýiinde úsyndym:

«Alaorman» әkimdigindegi bajamnan әli alay-bylay habar joq. Ol ondaghy senip jýrgen dostarynyng bireuine mening oiymdy oqysta bildirip qoyyp, ol dosy da dostarynyng birine sybyrlay salyp, solaysha satylap-satylap, әkimderining qúlaghyna qúiylyp, qazekemde onday «jol» bayaghydan bar ghoy, bas terisi taryla qalghan ol oblәkim bayghús bajamdy shaqyrtyp alyp, auyzyn buyp, aulasynan shygha almaytyn etip jiberdi me eken?.. Aulasyndaghy, toyyst, manayyndaghy әlgi dostarynyng bireuine telefon arqyly  súrau saludy oilap edim, joq, eshqaysynyng aty-jónin estimegen  de ekenmin. Al ózim izdep baryp-qaytu... joq, óituge bolmaydy. Áldebir kóztanysym, jýz tanysym kezdesip qalyp: «bajasyna kelgen sekildi» dep ol da satylatyp jiberip, bajekeme  qosymsha qamshy tiyip jýrer dep eriksiz tynyshtaldym. Dúrys qoy, a?..

Áy, Alaorman, Alaorman!.. Oblystyng da aty, ortalyq qalasynyn  da aty!.. Mening oilarymdy saydan qyrgha shygharyp, armandarymnan shalap jasap, sharshattyndar-au sender!.. Eger bajekem mening boljaghanymsha  әkimine bodan bolmay, basqa bir sebeppen habarlasa almaghanyn aityp jarq etse, men «Jer men kók arasy» audanyma simay, attandap keter edim!.. Sóitip, sәt sap etken bir kýni sender, әi, Alaormandar, mening qolyma tie qalsandar, ne isterimdi bilesinder   me?.. Bilmeysinder!..

«Alaorman» degen at bola ma eken? Ormannyng alasy bolushy ma edi? Qazekemning jaghrapiyasynda búnday shala-púla atau joq. Mening estuimshe, sening әuelgi, auyl kezindegi atyng «Aqbota» eken de, keyin audannyng ortalyghy bolghanynda myqtylardyng bireui: «Ey, týie bolmay, óspey qalghan qaydaghy bota?!» dep myrs-myrs etip, «Tyng  adyr» dep ózgertipti. Al sen oblys ortalyghy bolghanynda, búl dýniyede betqaratpaytyndar  kóp qoy, solardyng әkim bola qalghany: «Mening aldymdaghy әkimsymaqtyng tabighattyng ne ekeninen bir gramm habary  bolmaghan. «Tyn» degeni, «adyr» degeni nemene? Jan-jaghyna nege qaramaghan?!.  Áne, - appaq qayyndar, әne, - sap-sary qaraghaylar, әne, - kók taldar, әne, - qap-qara moyyldar, әneki, - jap-jasyl shyrshalar! Týrli-týrli kiyinip, top-top bolyp  túrghan kisilerge úqsaydy. Birtýsti emes qoy? Ap-ala ghoy? Ala... dúrys, «Alaorman» bolsyn! -dep sheshim shyghara salypty. Tandap tapqan atyn! Men әkim bola qalsam, dereu ózgertemin! «Qalay?» deysizder me? Sәl shydanyzdar, «sabyr týbi – sary altyn».

Men atam Barbolsyndy kórgen joqpyn, ol mening 1 jasymda anau kelmes jaqqa ketipti. Al jalghyz úlyna «Shirkin» dep at qoyghany  atamnyng armanshyl adam bolghanyn dәleldeytin siyaqty. Marqúm әkem de tegin kisi bolmaghan, maghan «Ayhoy» dep at qoyghanyn qaranyzdarshy! «Shirkin!», «ayhoy!» ekeui de asqaq armanshyl adamdar aitatyn atalas sózder emes pe?! IYә, dau joq, solay!

Qysqasyn aitqanda, men «Alaormandy» qabyldasymen, ózimning atymnyng songhy buynyn alyp qalyp, әkemning atyn saqtap, ekeuinin   arasyna syzyqsha  qoyyp, bizde onday «moda» baryn bilesizder, «Ay-Shirkin!» dep ózgertemin! «Ay-Shirkin»!.. Estilui qanday?! Jazyluy qanday?!. Jyp-jyly! Jarasymdy! Tipti kimning bolsyn úiyqtap jatqan armanyn týrtip-terbep oyatady!

«Ay-Shirkin» oblysy...  «Ay-Shirkin» qalasy...  Kýnine pәlenbay adam erikti-eriksiz ataytyn bolady! Ózgesin eseptemegenning ózinde, radio men televizor qysy-jazy ertendi-kesh aua rayy turaly mәlimet bergenderinde: «Erteng Ay-Shirkin qalasynda...», «Zavtora v gorode Ay-Shirkiyn...» dep sanqyldap túrady emes pe?!» degen Ayhokeng maghan jaydary kýle qarap:

- Sharshatqan joqpyn ba?- dedi de, jauabymdy kýtpesten: -Mening búl aitqanyma teng derlik taghy bir armanym bar, sony tynda, - dep, betaldyna baysaldana qarap, otyrghan úzyn oryndyghymyzdyng arqalyghyna salmaq  sala shalqayyp, taghy sayrady:

«Búl mәsele de meni oilandyryp jýr. 2-3 jyl boldy. Bai mәselesi. Sonau alas-kýles jekemenshikteude maghan ne bas, ne jambas, ne tós, eng qúryghanda asyqjilik búiyrmady. Biylikting bas-eteginde: «Au, Ayhoy-au!» deytin bir adamym bolmaghan son... әlgi solar men búlarsha, zamangha qaray janartyp aitqanda, «siyrdy apalap, búqany jezdelep» kórmedim. Anaudy alyp mynaugha, mynaudy alyp anaugha ýstemelep satu oiyma kelmedi de. Qaltalary tesik-jyrtyq adamda býtin-sau oy bolmaydy eken. Maghan jýz ailaly millionerdin, myng ailaly milliarderding biri bolu  qayda, múnayly el bola túra biyl benziynimizding baghasy kókke shapshyghan son, ne shara, kәrteng jolserigim – «Moskvichimdi» garajdan shygharar betim qalmaghaly ýsh ai.

Ne isteu kerek? Búl eski súraqqa jana jauapty qalay, qaydan tabamyn?.. Qysylghanda neden ne shyghatynyn bilesizder. Sony aitqan qazaq ta jyrghap jýrmegen ghoy. Mening de kýlkim azayyp, tal qarmay bastadym da, ústadym, taptym. Songhy  4-5 jylda, mening boljauymsha, «janaghy» degen sóz әrbir mynynshy qazaqtyng auzynan týspeytin boldy. Ásirese: joghary-tómendegi tau-tóbe basshylar, shýpildegen sheneunikter, sózding kórigi kýrpildegen  parlament pen assamleyanyng deputattary men belsendileri «janaghyny» qystyrmay sóilemeydi. Mәselen: «Men әrqashan janaghy erte túramyn da, beti-qolymdy jyly sumen janaghy juamyn»; «Ýkimet janaghy bizdin  ailyq enbekaqymyzgha janaghy jiyrma prosent janaghy qossa,  azyq-týlikting baghasyna janaghy jiyrmabes prosent qosylady» deydi... Eger men  «janaghy» degen sol jaqsy sózdi jekeshendirip, bizdegi bastan-ayaq әdil zannyng bireuimen bekittirip,  sóilegishterge  mening 1 «janaghym» ýshin 5 tenge tóleudi mindettegen  jarlyq shyghartyp alsam...  ua-a-ay!.. mening esep-shotyma kýnine neshe myng tenge qúiylar  edi?!.

Mening basyma búl ghajap oy jarlyqtyng jalghyz  iyesi bolghan alghashqy preziydentimizding túsynda emes, qalayda ekinshisining kezinde kelgeni... e, «iygilikting joq, sәulem, erte-keshi», ekinshi de jarlyghyn eshkimmen aqyldaspay-aq shygharatynyn kórsetti ghoy!.. Tak chto, myrzalar, jarlyqty jekeshelendirip alghan kókelerinning ordasyna  adastyrmay alyp baratyn qanday-qanday  joldar baryn biletinderiniz maghan osy sayt arqyly aityp jibersenizder, aqylarynyzdy jep ketpeymin. Mening jalpy qoly ashyq bay bolatynymdy ishteriniz sezgen shyghar, ә?

«Ay-Shirkin» oblysynyng ontayly taghyna otyrysymen dombyramdy qolgha alyp... tak-tak, toqtay qal!.. Gәzetterimiz ben radio-telikterimiz ótken senbi kýni: Biz erten, býkil el bolyp, barsha qazaq bolyp, tarihy «Dombyra kýnin» toylaymyz! Kóz-qúlaqtaryng bizde bolsyn!» dep sýiinshi súrady. Jata qalyp quanghanym sonshama, týndi shalaúiqymen ótkizip, tandy әreng bozartyp, kýndi әreng shygharyp, shaghyn audanymyzdaghy jalghyz kioskige birinshi bolyp jetip baryp, onda qazaq gәzetterining ekeui ghana bolady, ýsh danadan, solardy bir-birden satyp ala qoyyp, qaltarysqa túra qalyp, apyl-ghúpyl qaramaymyn ba baghana! Ýsheuinde «qazaqtyng qara dombyrasy» turaly bes maqala bar eken! Ýiime qaray úshtym. Shaygha qanyp, ony-múny úsaq sharualarymdy tyndyryp tastap, gәzetterge shúqshiayyn. Ádetimshe, әueli bes avtordy «týgendedim»: QR parlamenti Senatynyng deputaty; QR parlamenti Mәjilisining deputaty; QR mәdeniyetine enbek sinirgen qayratker; ónertanu ghylymdarynyng doktory, kýishi; QR GhA akademiygi. Bәrekeldi! Maqalalaryn tizip oqyp shyqtym. Ataqty avtorlar, sharttasyp alghanday-aq, dombyragha shәkirt shaghynda-aq qalay qúmar bolghandaryn, dombyrany kim satyp әpergenin, tartudy kimnen ýirengenderin tәptishtep aitypty. Kýishi ghana kezinde audandyq, oblystyq festivaliderge qatysyp, kimderding kýilerin tartqanyn, qanday jýlde alghanyn, ózining de on shaqty kýy shygharghanyn mәlimdepti. Doktor sheni bar jigit qazaqtyng dombyrasy keng dalada kýmbirlegeli 2000 jyl dese, akademik 4000 jyl depti. Shen-ataqtan qúralaqandyghymnan ba, әiteuir, beseuinen de qolshapalaqtar janalyq  taba almadym. E, meyilderi, ókinishimning esesin radio arnalarymyzdyng konsertterinen alarmyn, býgin keshte olardyng baghdarlamalary «Dombyra kýnine» oraylastyra janartyldy dep bilip, keshki shaydan song әdetimshe divanyma jaylanyp jatyp, alaqanday radioqabyldaghyshymnyng auzyn ashyp, dauysyn bәsendetip, qúlaghyma japsyrdym. Dombyranyng kýmbirin izdep, arnalargha aitshyladym. Birinde әnshi-dombyrashy kelinshek Birjan saldyng «Buryltayyn» shyrqady, birinde kýishi jigit Ketbúghanyng «Aqsaq qúlanyn» qúiqyljytty. Sodan keyin... bir saghat boyy arnalardan qayran dombyranyng ýnin esty alsamshy! Álgi muzykamen sýiemeldeu degenderinde әldekim әldeneni týigishtep otyrghanday: dýnk-dýnk, tonq-tonq, nemese: shanq-shúnq, tars-túrs, sart-súrt, danghyr-qúnghyr dauystar. Tanystarymdy da, meni de mýldem yghyr qylghan  sheteldik alasúrghan aspaptardyng kýndegi atoylauy. Dombyra túrghay, ne qobyzdyn, ne sybyzghy-syrnaydyn, eng bolmasa: bayannyn, gitaranyn, skripkanyng ýni estilseshi?!. Jýikemdi shúqylatpau ýshin býgin de radioqabyldaghyshymdy sóndire saldym».

Ayhokeng osylay dedi de, qolsaghatyn kózine tosyp, úshyp túryp, jorghalap jóneldi. Aldy-artyna qaramady. Sózi de, minezi de basqashalau bolyp bara ma, qalay?..

Ghabbas Qabyshúly

Abai.kz