L.N.Gumiylev atyndaghy EÚU janyndaghy «Otyrar kitaphanasy» ghylymy ortalyghynyng (diyrektory filologiya ghylymdarynyng doktory, professor T.Q.Júrtbay) atqaryp jatqan júmystary úshan-teniz. Sonyng bir salasy - «Qazaq qoljazbalary» atty ghylymy jobasy ayasynda Sofy Allayar múrasy qazaq tiline tәrjimalandy. Búl qúndy múranyng kórkem audarmasyn jasaghan - Svetqaly Núrjan.

 

ÁL-HANAFY ÁL-BÚQARY IBN ALLAQÚLY TEMIRYaR

(1634 - 1723)

SABATUL ÁJIZIN (Dәrmensizder quaty)

(mәsnauiy-dastan)

 

Birinshi bólim: Aqida ilimi turaly

Bissmillәhir rahman rahiym!

Jer men kókting IYesi - Haqqa arnanyz madaqty,

Tamshy sudan gauharday pәk qyp sizdi jaratty.

 

Tireui joq kókti kór, anda әlemning bitimin,

Bar jahangha kórsetti Ol ózgermeytin ýkimin.

 

Nәn balyqtyng ýstine ornatty da jersharyn,

Osy jerden taratty yryzdyghyn barshanyn.

 

Tórt mezgildi payda ghyp,

Árbirining kelbetin

Árbir týrge engizip ajarlady jer betin.

 

L.N.Gumiylev atyndaghy EÚU janyndaghy «Otyrar kitaphanasy» ghylymy ortalyghynyng (diyrektory filologiya ghylymdarynyng doktory, professor T.Q.Júrtbay) atqaryp jatqan júmystary úshan-teniz. Sonyng bir salasy - «Qazaq qoljazbalary» atty ghylymy jobasy ayasynda Sofy Allayar múrasy qazaq tiline tәrjimalandy. Búl qúndy múranyng kórkem audarmasyn jasaghan - Svetqaly Núrjan.

 

ÁL-HANAFY ÁL-BÚQARY IBN ALLAQÚLY TEMIRYaR

(1634 - 1723)

SABATUL ÁJIZIN (Dәrmensizder quaty)

(mәsnauiy-dastan)

 

Birinshi bólim: Aqida ilimi turaly

Bissmillәhir rahman rahiym!

Jer men kókting IYesi - Haqqa arnanyz madaqty,

Tamshy sudan gauharday pәk qyp sizdi jaratty.

 

Tireui joq kókti kór, anda әlemning bitimin,

Bar jahangha kórsetti Ol ózgermeytin ýkimin.

 

Nәn balyqtyng ýstine ornatty da jersharyn,

Osy jerden taratty yryzdyghyn barshanyn.

 

Tórt mezgildi payda ghyp,

Árbirining kelbetin

Árbir týrge engizip ajarlady jer betin.

 

Tanghajayyp taghdyr búl!

Qanday ghajap sәttilik?! -

Kýlshe nanday jalghyz kýn túr ghalamdy toq qylyp.

 

Hay¹ sipatty Qúdiret eger bir sәt qalasa,

Hat tanymas nadan da kemeldener danasha.

 

Topyraghyna Safidyn² jan menen tәn bergesin,

Ýiretti oghan bar zattyng esimining әmbesin.

 

Rabbysy jer-kókting týsse arasha - sau qylad,

Mysqal zalal shektirmes - ketse ýstine tau qúlap.

 

Saharany, taulardy topan suy shayghanda, al

Ylghal bolmay ayaghy sau shyqty Núq payghambar.

 

Órtemekke Halildi³ Nәmrud-kәpir jaqtyrdy ot,

Halil qadam baspastan jóneldi ottan baq gýldep.

 

Qahar jeli Tәnirding Ad⁴ qauymyn joq qyldy,

Hudqa⁵ ergenning jýzderin sol samalgha óptirdi.

 

Balyq jútqan bir úlyq⁶ - Tәnir ózi synaghan,

Qyryq kýnde shyghypty pәk kýiinde din-aman.

 

Tandy týnnen aiyrghan Haq-Taghala búiyrsa,

Batystaghy - shyghysqa jeter sәtte qúiynsha.

 

Qalasa Alla pendesin jeti qattan ótkizgen,

Dosyn - qaby-qausayyn⁷ maqamyna jetkizgen.

 

Qúrmettep, syily etse, qoldasa Alla kimdi eger -

Qyzmetine jegilip adamzat pen jyn keler.

 

Taq-Sýleymen adam men jyn júrtynyng qojasy,

Bir jýzikke baylauly túrdy olardyng tobasy.

 

Bir tengedey sol tasty Sýleymenge enshi etu -

Múnda maqsat - Jabbardyng qúdyretin kórsetu.

 

Músa-Kәliym⁸ qolynda asatayaq -

Tilese,

Kópir boldy jolyna, ajdaha bop, birese.

 

Kisi boyy aghash-tyn sydyrylghan qabyghy,

Qúdyretin tanytty bir asamen Tәniri.

 

Kórsetkisi kelse eger Jaratushy әmirin -

Eki dýnie syyar ed qauyzyna tarynyn.

 

Ruhulәmiyn⁹ eger de jaya qalsa qanatyn -

Aynalar ed perdege - Jerding jýzin jabatyn. -

 

Sol perishte úshyp kep Sidradan¹⁰ demilde,

Haq habaryn aitatyn Múhammedting jeninde.

 

Bir qúlynyng haqtyghyn tanytsa Alla-Taghala -

Kuәligin berer-dýr besiktegi bala da.

 

Sol Shah Alla qadirli qylam dese qay qúlyn -

Jatyrsa da ol zyndanda, asyrady aibynyn.

 

Sýleymenge qyzymet qylghan sansyz qústardyn

Bilmes eshkim qisabyn - bolsa da oghan qúshtar kim?!

 

Biraq hudhud esimdi tiytimdey qús elshi edi,

Ámirshige qúrmetting joq edi eshbir ólshemi.

 

Áshekeylep әlemdi, súlu qyldy týndi Alla -

Ay da ekige bóliner - Dosy­­­¹¹ isharat qylghanda.

 

Kәlim jýzi úyattan kýimesin dep sheshti Alla -

Nil-dariya astynan shang shyghardy aspangha.

 

Tastaugha Alla kespese qúlyn eger zeynetsiz,

Qayda jýrsin -

Yrzyghyn jetkizedi beynetsiz?!

 

Mәriyamgha nesibe jiberdi Alla aspannan,

Perishteler Mәsihtin¹² tartty aldyna dastarhan.

 

Haziret Saliyh¹³ Haq tanyp - boldy ýkimge pәruana,

Tastan shyghyp sol sәtte botalady aruana.

 

Baqytty etu qay qúlyn tek Jabbar-Haq erkinde,

Úly qúsap Halildin¹⁴ túrar bolsa sertinde.

 

Basyn tigip, qúrbangha shalynuyn hosh kórdi ol,

Kimdi kórding sen onday Haq jolyna sheshken bel?!

 

Nadandyqtyng sharabyn jútqan pende bir kese,

Baspas! -

Jәnnat esigin ashyp: «ishke kir!» dese.

 

Haqtyng rahmet suynan júldyzdar shól qandyrar,

Joldan tayghan pendesin bir tamshygha zar qylar.

 

Qaranyzdar Tәlip¹⁵ pen Lәhapqa¹⁶ túl-nadan -

Úly dariya boyynda erinderi qúrghaghan.

 

Qashyq bolsa ot pen su - tuu menen qazaday,

Nege endeshe shyghady su ishinen najaghay?!

 

Sol syqyldy shamnyng da janbaghy әlgi ottan-dýr,

Al qara su janargha sham qúsatyp jaqqan núr.

 

Qay qúdyret-sipatyn eske, meyli, almaghyn,

Pende aqylmen jete almas -

Tylsymyna Allanyn.

 

 

Rasulding (s.gh.s.) sipattary haqynda

Rahmeti ghalamnyn, jetekshisi haq dinnin,

Aytyp sansyz salauat,

tilge esimin jad qyldym.

 

Qúrayyshtan tandady Qúday dinning basshysyn,

Ýmbeti ýshin ómirding tatqan barlyq ashysyn.

 

Jaralmas ed gauhar-pәk - atasy bop zәuzattyn,

Dәleli sol, rasul - tәjin kiydi «Lәulәktin»¹⁷.

 

Patshalardyng patshasy, dinning shamyn jaqqan jan! -

Ruhulәmin uahiy¹⁸ jetkizdi Oghan Jabbardan.

 

Haq-taghala esimin atady Onyng - Múhammed,

Maqamdardy¹⁹ Ol jetken - pende aita almas tútam dep.

 

Kólenkesi joq edi. -

Jasady Alla bar syiyn! -

Dәrejesin arttyryp,

Kórsetti Oghan Arshy ýiin.

 

Qadam bassa, hosh iyis búrqyrady әtir bop,

Shanqan búlttar basyna tónkerildi shatyr bop.

 

Eki dýnie qauymy jamalyna ghashyq-ty,

Pәk dәreje IYesine qaby-qausayn nәsip-ti.

 

Búdan aspas sharapat - paryz-sýnnet tút qansha,

Tútqanyna berik bol Dabbatularz²⁰ shyqqansha.

 

Barlyq dinnen joghary - islam túr saghada,

Osy sózge kuә-dýr -

Haziret Uәjip-Taghala.

 

Sipattaryn Rasulding sóz jetpeydi jattasa,

Óter odan qay madaq -

Haqtyng Ózi maqtasa?!

 

Jetkey Oghan ýzdiksiz rahmeti Qúdaydyn,

Ashabtaryn, otbasyn jarylqa dep súraymyn!

 

 

Osy kitaptyng jazylu sebebi

Aqida, fiyqh ilimin - Haqqa jaghu tәmsilin

Kitap qylyp jazdym men pәk tilinde parsynyn.

 

Ony kórip tolqydy mening týrki dostarym:

«Qylsa dúgha úlyqtar, qúrsa kitap josparyn».

 

Týrki tilde aqida kitap kelse ómirge,

Shat bolsa oghan jarandar -

Gýl biter-di kónilge.

 

Qyldy ótinish dostarym.

Boldy sóitip sebepker. -

Terbeteyin qalamdy iyә, Jaratqan, medet ber!

 

Úghymymdy ústartyp, jazam, biraq qysqartyp,

Kennen tolghap ketu de talap eter kýshti artyq.

 

Óitkeni men nadanmyn, mende qanday bilik bar? -

Túzaghyna úyattyng bolyp túrmyn kiriptar.

 

Qauyzynda dәni joq bolsam-daghy bishara,

Ýmit etip dostarym qyldy neshe ishara.

 

Qiyn bolar dep oilap, dos kónili kirlese,

Tastay almay sózderin bәiit jazdym birneshe.

 

Aqidany algha ústap, sózin tizdim sәtti oidyn,

«Dәrmensizder quaty» dep kitapqa at qoydym.

 

Ózim syndy kónili jarymjandar shattansyn! -

Degen oy bar, - azyraq nasihattan hat qalsyn!

 

Nasihatty tyndamas dertti jandar dil-qasta²¹,

Qansha nóser qúighanmen kógere me túl tasqa?!

 

Alla-Taghalany tanu (maghrifatulla) turaly bayan

Qúldyq ne-dýr?

Haqqa - arzu!

Ózgesinen pәk keship,

Haqqa sinip,

Didarmen túru mәngi bettesip.

 

Tanyp Qadiyr²²-Qúdaydy, nәpsi-әuesten bezinu,

Tyiym salghan isterden ózin alys sezinu.

 

Basty baylap moyynsún, bolam deseng Haqqa qúl,

Barlyq iste taghdyrgha yrazylyq tap kәmil.

 

Qúdiretti Shahynnan ýzilmesin ýmit sәl,

Qoryq tozaq otynan, nәpsi-esikke qúlyp sal.

 

Áhli sýnnet²³ quatyn sinir dәiim qanyna,

Teris ýkim, qarsy úghym jolamasyn manyna.

 

Shyn aqida bilmegen - shaytangha ony qúl sana,

Jelge úsharyn haq dep bil, myng jyl ghamal qylsa da.

 

Maghrifatqa²⁴ jetuden bir sәt úzap, tyiylma,

Tanymasang IYendi is ainalar qiyngha.

 

Alghan pende tyiylmas Didar-Talap әmirin,

Jaqsy qonys taba almas -

Tәrik qylghan Tәnirin.

 

Alla-Taghalanyng Birligi haqyndaghy bayan

Esh kýdiksiz, kýmәnsiz Birsin, Barsyn, Haq-Tәnir,

Oghan ortaq qosudan jamaghatty saqta búl.

 

Odan eshkim qútylmas, búljymaydy pәrmeni,

Qúdyreti kemimes, ortaymaydy dәrmeni.

 

Barsha әlemning IYesi Ol, ne isteuge de haqyly,

Bastalmaghan eshqashan joq jәne de aqyry.

 

Ýnemi әzir - bar jerde, joq Jabbardyng mekeni,

Jәne mәlim uaqyttan - Úlyqtyng tys ekeni.

 

Kózge týsken beyneden, oigha kelgen nәrseden

Jaratushy, Tiri, Pәk - tenespeydi barsha әlem.

 

Esh shýbәsiz, esh nәrse úqsamaydy -

Teng emes!

Oghan: Nege? Ne ýshin? - dep saual qoyghan jón emes.

 

Tәnir ýkim etushi -

Ýkimin esh ózgertpes,

Sipatyna, Zatyna aqylmen esh kóz jetpes.

 

Perishteler, nәbiyler aqylmenen jetpedi,

Boysúndy tek búiryqqa, pikirmen pәm etpedi.

 

Biraq, qúly Qúdaydyn, sen berik bol isine,

Pikir qylghyn: Jaratqan, Qúdyretine, Isine.

 

 

Alla-Taghalanyng segiz sipatynyng bayany

 

Onyng zaty sipaty - segiz.

Mәlim hatynan,

Ol sipattar zaty emes, basqa da emes zatynan.

 

Tiri, Ilim, Qúdyret, Kóru, Estu, Qalauy,

Sóileu menen Jaratu -

Sәule bolyp tarauy.

 

Mәngi Ol Tiri.

Mýmkinsiz basqasha Onyng boluy,

Oghan mәngi ólim joq.

Ár jan tiyis ólui.

 

Onyng Tiri boluy túr Sipatyn tanytyp,

Biraq tәnge tәuelsiz, bolghan emes jany týk.

 

Kerek emes Qúdaygha dýniyening kóp, tipti azy,

Barsha ghalam Jomarty Ol, joq eshqanday múqtajy.

 

Haq-Taghala múqtajsyz.

Múqtaj bolghyng kelmese,

Kónilindi jer-kókke qúiqyljytpa, endeshe.

 

Kóniling tynbay talpynsa zyndan-dýnie toryna,

Shaytan seni ózining baghyttaydy jolyna.

 

Taghy da bir Allanyng sipatynyng aty - Ilim,

Nәrselerdi biledi Ol әshkere hәm jasyryn.

 

Zattarynyng jaratqan -

ýlken iә kishi me,

Mәlim Oghan ótkeni hәm bolatyn isi de.

 

Túruyng men jýruin, jaqsylyq pen jamandyq,

Oghan ayan -

jetse eger kimge qaza, amandyq.

 

Neni múrat tútqanyn, kónilge ne alghanyn

Tys qalmaydy bir sәtke nazarynan Allanyn.

 

Maghrifatqa jetken qúl - ketken kónil kireui,

Biler Qadir ekenin segiz sipat bireui.

 

Jandy menen jansyz da, bolghan jәne bolmaghan,

Eki әlemde bar nәrse nazardan tys qalmaghan.

 

Ziyan, payda hәm qaza, jaqsy, jaman - barlyghy,

Esine tút janylmay - Haqtyng syzghan taghdyry.

 

Halayyqtyng qúlyghy hәm qylyghy qaumanyng -

Tittey biri tys qalmas taghdyrynan Mәulәnin²⁵.

 

Jaratushy qay isting bolghandyghyn qalasa,

Sol sәtinde bolady ol, túrmaydy eshkim arasha.

 

Ne istese de erki bar, Qúdyretti Joly ken,

Eshqashan da jýrme tek: jasady dep qolymen.

 

Bol múqiyat, tilindi saqta múnday bәleden! -

Jaratushy Jan-Alla pәk jan menen deneden.

 

Kәlam-Haqta «qol» degen sózdi oqydy tiliniz,

Ey, adamzat, ol Onyng bir Sipaty, biliniz.

 

Ghúlamalar Qúrannan berdi dúrys maghyna,

Al sen jan-jaqqa oiyndy shashyp alma taghy da.

 

Basar, Samigh - Allanyng sipattary kýmәnsiz,

Basar - Kóru, Samiyghty Esitu dep úgharsyz.

 

Kim dýniyede bar bolsa - aspan ýsti, jer asty,

Bәrin de Haq kórip túr,

bәri de Onyng qol asty.

 

Estip, Kórip túr bәrin kýmәnsiz hәm shýbәsiz,

Ghayyptaghy, ishtegi birdeyligin úghasyz.

 

Estui de, Kórui - qúdyretinen Jabbardyn,

Kóz, qúlaqpen emesin, tәn iyesi, jadqa alghyn.

 

Eki ayaqty pendeler qarder kóz ben qúlaqqa,

Eshnәrsege Qúday-jan múqtaj emes, biraq ta.

 

Kәmil bolsa, bauyrym, aqyrettik imanyn,

Dostaryna Qúdayym kórsetedi Didaryn.

 

Ol Kórsetu, úq, biraq úqpas ony talapsyz -

Esh nәrsege úqsamas - beyne, meken, tarapsyz.

 

Shәksizdigin úqtyryp, tapqan Qúday amalyn,

Kórsetuding jolyn da jaqsy biler Jamalyn.

 

Kimde-kimning eger de býtin bolsa aqyly,

Haqtyng Kәlam²⁶ sipatyn ol biluge haqyly.

 

Jabbar Sózin sen, biraq, hadiys²⁷ emes, qadym²⁸ bil,

Auyz, tilsiz aitqany Haqtyng ony kәmil-dýr.

 

Auyz, tilsiz úghyspas - múqtaj oghan halayyq,

Múqtajsyzdyq tek qana Jaratqangha ylayyq.

 

Alla Sózi hattalsa, el jattasa, oqylyp,

Adam úly, búl isting hadis degen atyn úq.

 

Jaqsy bilgin, biraq ta Haq Kәlamyn, maqúl ma? -

Árip penen әuez joq Ol Kәlәmnyng zatynda.

 

Jaratylghan nәrsede ne sipat bar, mysalgha -

Biri de joq Jabbarda, barlyghynan tys Alla?!

 

Bir Sipaty Allanyng Iradasy-Qalauy,

Ony bilgen kisining jyghylmaydy jalauy.

 

Týsse bir qyl hayuannan, tiken kirse tәnine,

Haq Qalauy bolghanyn úqqyn múnyng bәrine.

 

Qúmyrsqanyng qadamy kórine me kózge asa,

Qúmnyng tittey týiirin jel orynnan qozghasa;

 

Meyli, olardan zor bolsyn, bolsyn, tipti, kishkene,

Qalauynsyz Allanyng bolghan emes eshtene.

 

Jaratushy-Takuin - bir Sipaty Úlyqtyn,

Qúday barlyq isterdi Jaratushy. Bil. Úqqyn.

 

Siz ben bizdi dýniyege Jaratqany sekildi,

Bizben birge jaraldy is-әreket ne týrli.

 

Týbegeyli erkine qoymasa da taghdyrdy,

Tandau erkin bizderding erkimizge qaldyrdy.

 

Ylayyqsyz býlikti, qylyqty da ylayyq

Istep jatyr pendeler artyp boygha myng aiyp.

 

Kenshilik kóp Allada - sonsha tandau erki bar,

Jazagha da әrkimder sol isimen tartylar.

 

Kimning tómen jalauy, kimning jaryq alauy? -

Barlyghy da shýbәsiz Úlyq Alla qalauy.

 

Biraq bizdi Keng Qúday tyidy barlyq haramnan,

Tandau yrqy ózinde - jeseng shýbә-taghamnan.

 

Qúday bizding kýnәli isimizge narazy,

Jaqsy isindi eskerer tartylghan kýn tarazy.

 

Kim: kýnәgha Tәniri boldy yrazy dese eger,

Hәkimderding ýkimi: kәpir deydi!

Keshe gór!

 

Haq-Taghala pendege jasamady esh zúlymdyq,

Elshileri arqyly jetkizdi oghan bilim-qút.

 

Neshe halyq adasty.

Sol haq-joldan tayghandar

Zúlymdyq qyp ózine eki ómirin oirandar.

 

Eki dýnie azabyn tartsa Jabbar aldynnan,

Ádildigi ol Allanyng -

ey, adamzat, qanghyrghan!

 

Bar jaralys - jandysy, jansyzy da ketpes qúr,

Onyng mýlki! -

Eshkimge - esh zúlymdyq etpes-dýr.

 

Eger ghafu ailasa, Fazylyna tap boldyn! -

Turalyq pen yqylas joly osy dep shattanghyn.

 

Búrynghy ótken ghalymdar aityp ketken ejiktep,

Taghdyr-tәbdil²⁹ búl joldar tym ghajayyp nәzik dep.

 

Eshqashan da taghdyrdyng tap qylmaghay auyryn,

Úlyq Joldan adasyp sorlap qalma, bauyrym!

(Jalghasy bar)

"Abay-aqparat"

TÝSINIKTER

Hay1 - Alla-Taghalanyng Tiri degen sipaty.
Safi2 - Safiullah, Adamnyng (gh.s.) qúrmetti esimi.
Haliyl3 - Ibrahim (gh.s.) payghambardyng qúrmetti esimi.
Ad4 - Alla-Taghalanyng qaharyna úshyraghan qauym.
Hud5 - payghambar.
Úlyq6 - Jýnis (gh.s.) payghambardy balyq jútqany jayly hikaya menzelip otyr.
Qaby-Qausayyn7 - Gharshydaghy maqam.
Kәliym8 - Músa (gh.s.) payghambardyng qúrmetti esimi.
Ruhulәmiyn9 - Jebireyil perishtening qúrmetti esimi.
Sidra10 - Álemning eng jogharghy oryny.
Dos¬¬¬11 - Múhammed (s.gh.s).
Mәsih12 - Isa (gh.s.) payghambardyng qúrmetti esimi.
Haziret Saliyh13 - payghambar.
Halilding úly14 - búl jerde Ybyrayym payghambardyng (gh.s.) úly Ysmayyl (gh.s.) sóz bolyp otyr.
Tәlip15 - Ábutәlip, Múhammedting (s.gh.s.) nemere aghasy.
Lәhap16 - Omar, Múhammedting (s.gh.s.) nemere aghasy.
«Lәulәk»17 - qúddysy hadiys: «Lәulәkә lәmә halaqtul әflәkә» (Sen bolmaghanda dýniyeni jaratpas edim).
Uahiy18 - Haqtan keletin habar.
Maqam19 - búl jerde Múhammedting Mәrtebesi sóz bolyp otyr.
Dabbatularz20 - Zamanaqyrda shyghatyn qorqynyshty maqúlyq.
Qasta21 - auru, dert.
Qadiyr22 - Alla-Taghalanyng Qúdyret (Tolyq kýshi jetushi) sipaty.
Áhili sýnnet uәl-jamaghat23 - sýnnetti ústanushy hәm kópshilik dep ataugha layyqty bolghan músylman qauymy.
Maghrifat24 - Allany tanu.
Mәula25 - Úlyq Ústaz, IYe, yaghny Alla.
Kәlam26 - Sóz, búl jerde Haq-Taghalanyng qúrany.
Hadiys27 - aitylghan, yaky keyin mәlimdengen.
Qadym28 - ozaldan, týpbastaudan bar nәrse.
Tәbdil29 - ózgeruli.