«Aspannan kiyiz jausa da, qúlgha últaraq búiyrmaytyny» ras eken. Tәuelsizdikting jangha jayly qonyrqay samaly esip kep bergende, әi, qazaqtay quanghan eshkim joq bolar. Sonda  qazaq egemendikten qazanyma qazy-qarta, jal-jaya salyp bere kór degendi emes, kenestik kerzi etik kiygen formasiyanyng tәnim men janyma salghan alapesinen aiyqtyra gór degendi súraghan. Naryqtyq qatynastar bastalyp, bireudi bireu bilip bolmaytyn zaman ornaghanda   auyl júrty qalagha andyzdaghan.  Alayda, Óskemen qyr qazaghyna bayaghy ógey qabaq tanytqan qalpynan esh ózgere qoymaghan bolatyn.  Áli kýngi sol qalpy.

QAZAQ BALABAQShASY... ÝShEU-AQ

«Aspannan kiyiz jausa da, qúlgha últaraq búiyrmaytyny» ras eken. Tәuelsizdikting jangha jayly qonyrqay samaly esip kep bergende, әi, qazaqtay quanghan eshkim joq bolar. Sonda  qazaq egemendikten qazanyma qazy-qarta, jal-jaya salyp bere kór degendi emes, kenestik kerzi etik kiygen formasiyanyng tәnim men janyma salghan alapesinen aiyqtyra gór degendi súraghan. Naryqtyq qatynastar bastalyp, bireudi bireu bilip bolmaytyn zaman ornaghanda   auyl júrty qalagha andyzdaghan.  Alayda, Óskemen qyr qazaghyna bayaghy ógey qabaq tanytqan qalpynan esh ózgere qoymaghan bolatyn.  Áli kýngi sol qalpy.

QAZAQ BALABAQShASY... ÝShEU-AQ

Elbasy Núrsúltan Ábishúly: «Qazaqstannyng bolashaghy - qazaq tilinde» degendi aitqaly qay zaman. Sonymen birge ol kisi memlekettik tildi óz túghyryna qondyrudyng bas tetigi - balabaqshalar men mektepterimizding qolynda ekendigin de qadap aitqan. Al osy bir kýrdeli mәsele Óskemende óz sheshimin qalay tabuda?
Bir kezderi Óskemendegi qazaqtardyng sany 10 payyzgha túyaq iliktire almaushy edi, tәube, biylghy halyq sanaghynyng aldyn ala jasalynghan qorytyndysy 40 payyzdy kórsetip túr. Yaghni, 300 myng halqy bar qalanyng jartysyna juyghy qazaq degen sóz. Al osy qazaq balalaryn óz tilining uyzyna qandyratyn balabaqshalarymyz ben mektepterimizding hal-ahualy ne kýide? Ángime sol tónireginde.
Memlekettik tildegi balabaqshalardyng qauqary belgili: qaladaghy 30 balabaqshanyng tek ýsheui ghana taza qazaqsha. Olar - «Qarlyghash», «Aqbota», «Kýnshuaq» balabaqshalary. Olargha sәbiylerin «ótkize almay»,  әitsede ýmitterin ýzbey kezekke túrghandardyng sany qanshama. Mәselen, bir ghana «Kýnshuaq» balabaqshasyna kezekke túrghandardyng sany 300-den asyp jyghylady.

BÚL MEKTEPTERGE 1961 JYLDAN BERI  JÓNDEU JÝRGIZILGEN EMES

Balabaqsha tauqymetin bir qúdaygha tapsyrdyq delik, bilim beretin mektepterimiz jarylqap jatyr ma eken? Joq, qaladaghy 45 mektepting tek 6-y ghana qazaqsha dәris beredi. Álgi alty mektepting ózderi atam zamanghy ghimarattarda kýn keshude. Jalpy, Óskemende ashylatyn qazaq mektepteri «bireuding qansyghy - bireuge tansyq» degenning kebin kiyip orys mektepteri tastap shyqqan eski  ghimarattargha «quana-quana» kirip alysady. Jana mektepten dәmetpeydi de. Nege deseniz, onyng qazaqqa búiyrmaytynyn biledi...
- Mektep ghimaraty 1881 jyly salynghan. Alghashynda eki qabatty bolghan eken, keyinnen taghy da eki qabat qosymshalanypty. Oqu ornynda 1245 bala eki auysymda oqyp jatyr, al dayarlyq tobymyz ýsh kezekte oqidy. Qalay syiyp jatyrsyzdar deysiz be, jolyn taptyq. Mektepting astyndaghy jertóleni, basqa qabattardaghy eki dәrethananyng bireuin qaytara jabdyqtap, kabiynet etip otyrmyz, - deydi 32 shәkirti  "Altyn belgige" ie bolghan qaladaghy № 3 mektep-gimnaziyanyng diyrektory Esim Ákitbaev.
Qaladaghy №1, №20 qazaq orta mektepterining jayy da mәz emes. Ekeui de ótken ghasyrdyng bel ortasynda salynghan ghimarattarda. Eden taqtaylary, tereze, esikteri qausap shashylugha shaq túr.
- Bayaghyda bir keyuana: «Qarnymnyng ashqanyna emes, qadirimning qashqanyna jylaymyn» degen eken, sol aitpaqshy, myna qyryq qúrau mektepti jamay-jamay әbden dinkeledik. Syrty әbden tozdy, kýrdeli jóndeu 1961 jyldan beri bolmapty! Áyteuir ata-analardyng kýshimen 12 kabiynetti jóndep aldyq. Shatyrymyzdan sorghalap su aghyp túrushy edi, aqqa qúday jaq, biyl soghan 4 million qarjy bólindi, soghan quanyp otyrmyz, - deydi №20 mektepting diyrektory Qanipa Battalqyzy.
- Biylghy jyly dayarlyq tobyna, 1-synypqa qosymsha bala alugha mýldem mýmkindigim joq, oqushylar syimaydy, - deydi №44 Oralhan Bókey atyndaghy 1176 oqushygha dәris berip jatqan liyseyding diyrektory Tanatqan Týmenbaev.

ARALAS MEKTEP - QASIRET

Eki dýrkin qalalyq mәslihattyng deputaty bolyp saylanghan Tanatqan Qaliybekúly taghy bir mәselening shetin shygharyp:.
- Orys tildi mektepterding jaghdayy bizderden әldeqayda jaqsy. Mәselen, №31 mektep 1500 oqushygha layyqtalghan bolsa, onda 630 oqushy ghana, №17 mektep 2100 oqushygha arnalsa, tiyisinshe 780 oqushy, №39 mektep 1800 balalyq, onda bar-joghy 860 oqushy ghana emin-erkin bilim alyp jatyr. Memlekettik tilding mәselesi kóterilgende qalalyq bilim beru bólimi tyghyryqtan shyghu ýshin aralas mektepter ashqan, olardyng sany - 14. Al, aralas mektepterdegi qazaq balalary dúrys bilim ala almaydy, tilderi  dýbәra bolyp qalady. Aralas mektep - qasiret, - degendi aitty.
Ras-au, aralas 14 mekteptegi memlekettik tilde dәris alyp jatqan balalardy mektepke shaqsaq, 7 mektep qajet eken. Qazaq mektepterining shalghaylyghynan nemese olargha balalaryn bere almay otyrghan, sondyqtan amalsyzdyng kýninen balalaryn orys mektepterinde oqytyp jatqan ata-analardyng súranysyn qosaqtar bolsaq, Óskemenge eng az degende 20 qazaq mektebi qajet eken. Al, ony kim beredi?
Onyng da jolyn tabugha bolatyn syndy. Túrghyndardyng pikirine sýiensek, mәselen, Sevastopoli jәne Revolusionnyy kóshelerindegi №28, №15 orys tildi mektepterding bireuin orysshagha, bireuin qazaqshagha berse, bolady eken.  Óitkeni  orys balalarynyng sany az, eki mektepte oqyp jatqandary bir mektep ghimaratyna erkin syyatyn kórinedi. . Sol siyaqty Ablaketkadaghy №14, 13 aralas mektepterdi de solay ontaylandyru kerek deydi balalary dәrethanada otyryp dәris alyp jatqan ata-analar.
P.S. «Bireu toyyp, bireu tonyp sekirgen» zaman... Qazaq mektepteri auzy-múrnynan shyghyp, aqyr sony dәrethana, jertóleni synyp bólmesine ainaldyryp, jantalasyp jatsa, «Óskemen» qonaq ýiining qamshylar býiirindegi №36 orys mektebi artyq-auys bólmelerin sport komiytetine, «Sekond-Hend» syndy sauda oryndaryna jalgha berip otyr. Qazaq balalary sol ghimarattardyng tabaldyryghyn attasa, bosaghasy qaqyrap týspesi anyq. Osy bir týiini jep-jenil sheshiler mәseleni oblystyq bilim beru basqarmasynyng bastyghy A. V. Grechuhin men onyng qalalyq basshysy A.A. Kuznesov myrzalar oilanar bolsa, milaryna salmaq týspes edi-au.

Álibek Qantarbaev, «Didar» gazeti. Óskemen qalasy