Songhy derekterge sәikes, Qazaqstan halqynyng 30%-y ghana vaksina alghan eken. Býgingi aqparat: Qazaqstanda vaksinanyng bir komponentin alghandar sany – 5 979 016 adam bolsa, eki komponentti tolyq alghandar sany – 4 505 662 adamgha jetipti. Al Covid-19 statistikasyna kóz jýgirtsek, qazirge deyin elimizde 656 777 adam indet júqtyrghandar tiziminde bolsa, odan emdelip shyqqandar sany 540 850 adam eken. Qaytys bolghandar sany 7103 adam.

Al әlemde she? AQSh-ta halyqtyng 58, Germaniyada – 62,1, Fransiyada – 66,1, Italiyada – 64, Ispaniyada – 68, Úlybritaniyada – 69,3, Kanadada – 72,2 payyzy vaksinasiyalanghan eken.

Soghan qaramastan elimizde antivakserlerding agitasiyasy kýsheyip barady. Sebep әrtýrli. Birnesheuin mysal eteyik...

HALYQTYNG BIYLIKKE DEGEN SENIMSIZDIGI

Biylik tarapynan úsynylatyn kez kelgen aqparat (sonyng ishinde vaksinasiyalau mәselesi de bar) birden jalghan nemese manipuliyasiyalyq aqparat retinde qabyldanady. Qazir el biyligine degen halyqtyng senim krediyti tausylar bolghan. Onyng basty sebebi – әleumettik jәne sayasy faktorlar. Yaghni, halyq resmy aqparat berushi sayasy túlghalargha nemese memqyzmet ókilderine senuden qalghan. Búl senimsizdik – adamnyng ózin-ózi saqtau instinktinen joghary bop túr. Sarapshylar aitpaqshy, vaksinasiya mәselesi – ýkimetke degen senim referendumyna ainalyp ketkendey...

ÚLTTYQ DENGEYDEGI IQ TEST

Áleumettik jelide әrtýrli әngime, gu-gu sóz jeldey esude. «Vaksina belsizdikke, bedeulikke t.b. әkeledi eken», «chip salady eken», «óitedi eken de, býitedi eken» t.b. kóp sóz.  «Mening bir tanysymnyng tuysy aitty. Ol bolinisada isteydi», - dep (solay dese senimdirek bolady dep oilasa kere) bastalatyn birsaryndy әngimelerdi aitushylardyng deni shyndap kelgende әlemde neshe týrli vaksina bar ekeni, olardy kimder shygharghany, qanday ghalymdar әzirlegeni, olardyng bir-birinen artyqshylyghy men kemshiligi qanday ekeni turaly túshymdy ghylymy nemese aqparattyq materialdardy oqymaghan boluy әbden mýmkin. Bireu keliser, bireu kelispes, biraq qoghamnyng keybir ókilderi (әsirese antivakserler) medisinanyn, ghylymnyng jetistikterin joqqa shygharu, chip turaly mifterdi taratu jәne basqa da «qastandyq teoriyalaryn» algha tartu arqyly intellekt pen syny oilaudyng ortasha dengeyinde ekenin kórsetude.

Al vaksinasiyalau isining búlaysha sipat aluynyng basty sebebi – aqparattyq-týsindiru júmystarynyng dúrys әri jýieli jýrgizilmeui! Búl iske tikeley jauapty – Ýkimet, onyng qúramyndaghy qúzyrly ministrlikter.

POPULIZM

Sosyn әriyne populizm. Antivakserler osy arqyly ózderining tanymaldylyghyn arttyryp jatqany da shyndyq. Sarapshylar 10 antivakserding jelidegi akkaunttaryn sholyp shyghypty. Jalpy auditoriyasy – 6,2 mln adam eken. Qorqynyshty sandar. Qazaqstanda birde-bir sayasy partiyanyng múnshalyqty auditoriyasy joq. Olar birinshi kezekte jogharydaghy halyqtyng biylikke degen senimsizdigin óz agitasiyalaryna sәtti paydalanuda. Yaghni, bizdegi aq jaghaly sheneunikterding biliksizdigi men qabiletsizdiginen halyqtyng narazy tobyn óz auditoriyalaryna tartuda.

Preziydent Toqaevtyng antivakerler turaly sózinen keyin, vaksinasiyalaugha qarsy keybir kisiler Densaulyq saqtau viyse-ministrine qol kóteruge deyin barghanyn BAQ jarysa jazdy. Osynday keybir azamattardyng әleumettik jelilerde jastar ýshin ýlgi tútarlyq túlghalargha ainalyp bara jatqandyghy ókinish tudyrady.

QOGhAM BELSENDILIGINING TÓMENDIGI

Ras, әleumettik jelilerdegi el-júrtqa sózi ótetin biraz júrt vaksinasiya taqyrybyn ainalyp ótuge tyrysady. Sebep – auditoriyasynan aiyrylyp qalmau. Óitkeni, bizding qogham sonday. Eger kimde-kim biylik tarapynan úsynylghan qanday da bir (meyli dúrys bolsa da) bastamany qoldaytyn bolsa, jeli qoldanushylary ony әp-sәtte jer-jebirine jetkizip tastaugha dayyn. Osydan qorqady. Sondyqtan az jazugha, meylinshe kópgshilik kónilinen shyqpaytyn búl taqyryptyaynalyp ótuge tyrysady.

Balalar júqpaly aurulary kafedrasynyng mengerushisi, ghylym doktory, professor, jogharghy sanattaghy infeksionist dәriger Dinagýl Baesheva hanym bizge Qazaqstanda qanday vaksinalar bar ekeni, vaksinasiyalaudyng tәuekelderi hәm yqtimal saldary jayly әngimelep bergen edi. Qaranyz:

Býgingi tanda vaksinasiyalau – әlemdik pandemiyany toqtatudyng jalghyz joly ekeni ras. Balama núsqa joq. Al újymdyq imuniytetti tabighy jolmen qalyptastyru ýshin halyqtyng 75-80 payyzy auyryp shyghuy kerek eken. Búl ýlken qauip.

VAKSINANYNG ÁSERI

Infeksiya tabighy jolmen jýretin bolsa, aghazada tiri virustar kóbeyip, adam nauqasqa ainalady. Óitkeni antiydeneler shygharylmaghandyqtan aghzada eshqanday reaksiya bolmaydy.

Áueli vaksinanyng birinshi dozasyn salady. Búl – bóten aquyz. Ol immundyú jýiedegi bastapqy reaksiyany damytady.

Ekinshilik reaksiya men immuniytetti oyatu ýshin ekinshi doza salynady. Búghan uaqyt qajet. 21 kýn. Sondyqtan, mamandar vaksinanyng birinshi dozasynan keyin epidshekteulerdi saqtaugha, toy-tomalaqtargha barmaugha t.b. kenes beredi. Óitkeni, búl kezende aghzadaghyantiydeneler әli tolyq jetilmegen bop sanalady.

IYә, vaksina infeksiyadan 100 payyz qorghamaydy. Biraq, búl indetting jappay taraluynyng aldyn alady.

ÁLEMDE QANDAY VAKSINALAR BAR?

Býgingi tanda әlem elderinde úzyn-sany 265-ten astam vaksina әzirlenu kezeninde eken. Al klinikalyq zertteu kezeninde 83 týrli, tәjirbiyede qoldanylyp jatqan 23 týrli vaksina bar. Bizding qazaqstandyq jәne kórshi qytaylyq vaksinalar – tútas jasushaly vaksinalargha jatpaydy, olar tiri emes.

Vektorlyq vaksina – ol Sputnik V. Ony әzirleushi – N.F.Gamaley atyndaghy ortalyqtyng basshysy Aleksandr Ginsburgtyng әngimeleui boyynsha vaksina 2012 jyly jasalghan. Al koronavirus indeti taraghan uaqytta, olar tek immuniytetting qalyptasuyna jauap beretin antiygendi bólip alghan. Sóitip, vaksina әzirlengen.

RNQ-vaksinalary – ol Pfizer. Gendik-injenerlik vaksina. Pfizer-di satyp aludyng qiyndyghy, ony saqtaudyng arnayy sharttary qajet eken. «Búl óte tómen temperatura – minus 80-90 gradus. Al múnday tonazytqyshtardy barlyq elderde birden jasau mýmkin emes. Olar tek ghylymy zerthanalarda bar», - deydi mamandar. Dese de, atalghan vaksina Qazaqstanda jýkti әielder men balalargha erikti týrde egiletinin kýni keshe ghana ministr Yoy mәlimdegen edi.

QAZAQSTANDA QANDAY VAKSINALAR BAR? 

Qazaqstan Ýkimeti, QR Densaulyq saqtau ministrligi resmy tirkegen, qoldanysqa rúqsat bergen jәne kelissózder jýrgizip jatqan vaksinalar:

Qazaqstan: QazCovid-In, QazCoVac, Gam-Koviyd-Vak (Sputnik V);

Resey: Sputnik V, Sputnik layt;

Qytay: Hayat-Vax, Coronavac, Sinovac;

AQSh: Pfizer.

VAKSINA SAPASYNA KEPILDIK BAR MA? 

Mamandar ne deydi? Qaranyz: Vaksinany jasau – kýrdeli prosess, әrbir vaksina múqiyat baqylanady, qauipsizdigi, belsendiligi, farmakologiyalyq tazalyghy túrghysynan tekseriledi, sonday-aq әri qaray baqylap otyru ýshin әr partiyagha sәikestendiru kody beriledi.

Vaksinany jasap shygharu eki kezendi qamtidy: eksperiymenttik bólimi – búl barlyq qauipsizdik kezenderi: jedel, sozylmaly, immunologiyalyq jýzege asyrylatyn klinikagha deyingi kezen. Osydan keyin 4 fazany qamtityn klinikalyq synaqtar bar.

Birinshi faza – qauipsizdik, deni sau eriktiler, olardy qabyldau qajet.

Ekinshi faza – maqsatty topty iriktep alu, onda doza tandalady jәne vaksinasiya qauipsizdigi qarastyrylady.

Ýshinshi faza epiydemiologiyalyq jaghdaydy baghalaydy. Ol 180 kýnge sozylatyn negizgi fazagha bólinedi, keminde 2 myng erikti qabyldanady, olarmen kelisimshart jasalady jәne kezeng ayaqtalghannan keyin qújattar memlekettik tirkeuge ótkiziledi.

Qazirgi kezde qol jetimdi barlyq vaksinalar osy kezenderding bәrinen ótken. Demek, olar qauipsiz deuge negiz bar.

Biraq soghan qaramastan, әri qaray vaksinalardy qoldanu klinikalyq zertteulerding ýshinshi kezeni retinde qarastyrylatyn bolady, sebebi pasiyentterding jas diapazony artady, әr týrli kategoriyalar qosylady. Búl eksperiymenttik zertteuler emes, klinikalyq synaqtar. Al qoldanysqa jiberilgen vaksina memlekettik tirkeuden ótken. Naryqta bar, ony basqa elder satyp alady, al óndirushi ózine jauapkershilik aldy.

AZAMATTYQ ShTAB

Vaksinagha kimder qarsy shyghyp jatyr?

Býkil әlemde vaksinasiyagha qarsy adamdar bar jәne búl әdettegi qalypty jaghday. Kóbinese búghan bilim dengeyi men aqparattyng jetispeushiligi әser etedi. Olar kimder? Birinshi – «qastandyq teoriyasynyn», chipizasiyanyng fanattary. Ekinshi - mәseleni múqiyat zerttemeytin, ózderining ýstirt bilimderin óz maqsattary ýshin qoldanatyn bilikti jalghan intellektualdar.

Býgingi kýnde vaksinasiya jónindegi týsinikter әrtýrli. Búghan ýzildi-kesildi qarsy shyqqandar bar, olardyng sany óte az. Kóbi – kýmәnmen qaraytyndar. Búl tendensiya Qazaqstanda da bayqalady. Sol ýshin de juyrda Qazaqstanda azamattyq vaksinasiya shtaby qúryldy. Bastamashyl toptyng qúramyna qogham qayratkerleri, ghalymdar, dәrigerler, jurnalister kirgen. Maqsat bireu - azamattyq aqparattyq nauqan qúru, halyqty Covid-19 jәne vaksinasiya turaly senimdi aqparatpen qamtamasyz etu.  Búl qatargha kez kelgen Qazaqstan azamaty qosylady alady.

ShTAB MÝShELERI NE ISTEY ALADY?

Sizding mýmkindikterinizge baylanysty eki ssenariy bar: Siz shtabtyng júmysyna tolyqtay qatsa alasyz nemese senimdi aqparatty jinap, ony óz dengeyinizde (tuystarynyzgha, dostarynyzgha, tanystarynyzgha, kórshilerinizge  әriptesterinizge jәne t.b.) tarata alasyz.

«Mәseleni sheshu joldaryn jәne әreketterimizdi josparlau  ýshin «Facebook», «Whatsapp» pen «Telegram» tobyna qosylugha shaqyramyz...

WhatsApp: https://chat.whatsapp.com/BnndOxlw0UPITwPjDT3edf...

Telegram: https://t.me/joinchat/6h4KGZYk43tlYjli

Facebook:  https://www.facebook.com/groups/1515116602176278

Biz barlyghynyzdy iydeologiyalyq alauyzdyqtan arylyp, birigip әreketetuge shaqyramyz. Endi bizding aldymyzda jappay vaksinalau mindeti túr, onyng sheshimin tappasaq, eshqanday reformalardyn, talqylaulardyng maghynasy bolmaydy», - deydi Azamattyq shtab ókilderi.

Ázirlegen Núrgeldi Ábdighaniyúly

Abai.kz