Senbi, 19 Qazan 2024
Janalyqtar 2229 0 pikir 13 Mausym, 2012 saghat 07:42

Ábdiuaqap Qara. Stalinning Týrkiyagha jasaghan Qoqan-loqqysyn, Putin Qazaqstangha jasauda

Resey Preziydenti Vladimir Putin 2012 jyly, 7 mausym kýni Qazaqstangha resmy saparmen barghan kýni Qazaqstandaghy nysanagha Reseyding strategiyalyq zymyrany atyldy. Osy qúrylyq aralyq zymyrandyq qaru synaghynyng Putin resmy sapar ýshin Astanada bolghan sәtke dóp keltiriluining sayasy sarapshylar kezdeysoq emestigin, onyng Reseyding Qazaqstangha ses kórsetui ekenin aituda.

Reseyden Qazaqstandaghy nysanagha atylghan qúrylyqaralyq zymyran týnde Týrkiya, Izraiyl, Armeniya, Liuiya jәne Qavqaziya elderine beymәlim sәule retinde kózge týsken de adamdar ony NLO dep oilap ýreylengen. Osyghan qosa Putin Qazaqstangha barghan kýni, yaghny 2012 jyly, 7 mausym kýni Reseyding yqpaldy gazetterinen Izvestiya gazetinde shyqqan bir maqalada, Putinning osy sapary kezinde Nazarbaevtan Qazaqstannyng Aktóbe men Qostanay oblystaryn halqymen birge jalgha súraytyny da atap ótildi. (Búl turaly qaranyz: http://www.izvestia.ru/news/526760) Maqalada keltiriluinshe, Aqtóbe jәne Qostanay oblystaryn jyldyq 460 myng dollar baghamen halqymen qosa jalgha alynady eken. Atalghan oblystar Reseyding Gharysh agenttigi tarapynan gharyshtan qaytqan zymyrannyng qaldyqtaryn tastau ýshin qoldanylady eken.

Resey Preziydenti Vladimir Putin 2012 jyly, 7 mausym kýni Qazaqstangha resmy saparmen barghan kýni Qazaqstandaghy nysanagha Reseyding strategiyalyq zymyrany atyldy. Osy qúrylyq aralyq zymyrandyq qaru synaghynyng Putin resmy sapar ýshin Astanada bolghan sәtke dóp keltiriluining sayasy sarapshylar kezdeysoq emestigin, onyng Reseyding Qazaqstangha ses kórsetui ekenin aituda.

Reseyden Qazaqstandaghy nysanagha atylghan qúrylyqaralyq zymyran týnde Týrkiya, Izraiyl, Armeniya, Liuiya jәne Qavqaziya elderine beymәlim sәule retinde kózge týsken de adamdar ony NLO dep oilap ýreylengen. Osyghan qosa Putin Qazaqstangha barghan kýni, yaghny 2012 jyly, 7 mausym kýni Reseyding yqpaldy gazetterinen Izvestiya gazetinde shyqqan bir maqalada, Putinning osy sapary kezinde Nazarbaevtan Qazaqstannyng Aktóbe men Qostanay oblystaryn halqymen birge jalgha súraytyny da atap ótildi. (Búl turaly qaranyz: http://www.izvestia.ru/news/526760) Maqalada keltiriluinshe, Aqtóbe jәne Qostanay oblystaryn jyldyq 460 myng dollar baghamen halqymen qosa jalgha alynady eken. Atalghan oblystar Reseyding Gharysh agenttigi tarapynan gharyshtan qaytqan zymyrannyng qaldyqtaryn tastau ýshin qoldanylady eken.

Maqalada aitylghanynday, búl oblystar osy maqsatta Resey tarapynan 2007 jylgha deyin qoldanylyp kelipti. Biraq 2007 jyly qyrkýiek aiynda zymyran Proton apatynan keyin Qazaqstan ony bir jaqty toqtatqan. Sonymen qatar Reseyden sol apattyng Qaraghandy aimaghyna keltirgen ekologiyalyq jәne ekonomikalyq zarar-ziyandary ýshin 61 million dollar aiyp púl tóleuin talap etken.

Osydan keyin Resey Gharysh agenttigining zymyran úshyraugha súraghan úlyqsattaryn Qazaqstan qabyldamaghan. Ol ýshin jana bir kelisim jasaudyng tiyistigi bildirilgen. Biraq Resey jaghy jana kelisim shart jasaudan bas tartqan.

Mine osynday jaghdayda Resey Preziydenti Putinning Izvestiya gazetinde Nazarbaevtan Aktóbe jәne Qostana oblystaryn halqymen birge jyldyq 460 myng dollar qúnmen arendagha súraytyny aitylghan Astana saparynda qúrylyqaralyq zymyrandyq qarudyng Qazaqstandaghy nysanagha atyluy osy jәne basqa da talaptardyng Qazaqstan tarapynan qanaghattandyryluy ýshin qoqanloqqylyq jasau retinde tújyrymdaluda.

Putin Qazaqstan Preziydenti Núrsúltan Nazarbaevtan riza emes ekenin preziydent bolyp saylanghannan keyin alghashqy Ortalyq Aziyalyq resmy saparyn osy ýstimizdegi mausym aiynyng 4-i kýni Ózbekstangha jasau arqyly da bayqatqan edi. Putin jәne Medvedev búdan aldyn preziydent saylanghannan keyin, Ortalyq Aziyagha barghan saparlarynda Qazaqstandy birinshi oryngha qoigha mәn beretin. Osy ýrdisting ózgertilui Putinning Ortalyq Aziyada Qazaqstandy ekinshi oryngha ysyrghandyghynyng isharasy dep baghalanuda.

Putin 6-7 mausym kýnderi ótkiziletin ShYÚ-nyng joghary dәrejeli kezdesuine qatysu ýshin Pekinge bara jatyp jolay Tashkenge atbasyn búryp osy jerde jarty kýn ayaldap Ózbekstan Preziydenti Islam Kәrimovpen kezdesken edi.

Osy kezdesude eki el arasyndaghy yntymaqtastyqtyng jaghdayy men perpektivalary, aimaqtyq qauipsizdik pen túraqtylyq jәne 2014 jyly halyqaralyq koalisiyalyq kýshterding Aughanstannan shyghyp ketuinen keyin zansyz nashalyq zattar saudasy men lankestik qaterlerding eng tómengi dengeyge týsirilui mәseleleri qolgha alyndy.

Kәrimov pen Putiyn, osy kezdesuden son, Resey men Ózbekstan arasyndaghy strategiyalyq әriptestik baylanystarynyng terendetilui turaly mәlimdeme men Ózbekstannyng TMD elderi arasyndaghy erkin sauda aimaghyna qatysuyna baylanysty eki jaqty týsinikteme memorandumyna qol qoydy.

Resey preziydenti Vladimir Putinning Astana saparynda Qazaqstandaghy nysanagha zymyrandyq qaru atyluymen jasalghan qoqanloqqylyq tek Resey Gharysh Agenttigining múqtaj bolyp otyrghan zymyran úshyru men zymyran qaldyqtaryn tastau ýshin qoldanylatyn Aktóbe men Qostanay oblystaryna qana qatysty bolmauy әbden yqtimal.

Resey turaly zertteulerimen tanymal Ilyas Qamalovtyng anyqtaghanynday, Reseydi jahandyq kýshke ainaldyrugha kirisken Putin osy maqsatyna jetu ýshin aldymen jaqyn shetelderdi uysyna qondyru kerektigin oilauda sonday-aq jaqyn sheteldermen baylanystaryn kýsheytudi jәne olardyng Reseyden ózge eldermen baylanystaryn shekteudi qalauda. Osy maqsat turasynda alghashqy qadamyn jasap otyrghan Putin Nazarbaevqa ses kórsetumen tek gharyshtyq mәselelerde emes, halyqaralyq baylanystarda da ayaghyn andyp basuy ýshin eskertu jasap Reseyding talap-tilekterine moyynsúnbaghan jaghdayda kýsh qoldanudan tartynbaytynyna menzegen bolyp otyr.

Resey KGB-nyng búrynghy bastyghy Putinning Reseymen shynayy dostyq qarym-qatnasta bolyp kele jatqan Qazaqstangha osylaysha diplomatiyalyq әdep pen sypayylyqtan ozghan bir jaqty eskertu metodikasy 1945 jyly sol kezding Kenes Odaghy jetekshisi Stalinning Týrkiyagha jasaghan qoqanloqqylyghyn eske týsirude.

Atatýrik pen Lenin 1921 jyly, 16 nauryz kýni jasaghan Mәskeu kelisimimen negizi qalanghan týrik-kenes dostyghyn Stalin 1945 jyly bir jaqty joyyp Týrkiyadan Qars jәne Ardahan qalalaryn súraghan sonday-aq Bosforystan әskery baza talap etkenin Anqaragha bildirgen edi.

Biraq onyng búl talaptary kerisinshe nәtiyje berdi de, Stalinning qoqanloqqylyqtary Týrkiyany Batys elderine kóbirek jaqyndatyp jiberdi. Batystyng ashyq týrde Týrkiyanyng qasynan tabyluy Stalinning zorlyq-zombylyghyn iske asyruyna kedergi boldy. Stalin ólgennen keyin Kenes ýkimeti, 1953 jyly, 30 mamyr kýni Anqaragha bir nota jiberip "Kenes Odaghynyng Týrkiyadan әrqanday bir jer talaby bolmaghandyghyn mәlimdeymiz" deuge mәjbýr boldy. Sóitip Staliynin ashyq týrde tilge tiyek etken talaptarynan Mәskeu kóp úzamay ainyghan edi.

Aradan qanshama jyl ótkenimen osy úyatsyz talap pen qoqanloqqylyq Kenestik diplomattardyng ar ojdandarynda mazasyzdyqqa sebep bolyp jýrgen bolsa kerek, Túrghyt Ózal uaqtynda týrik-kenes baylanystary jana bir dostyq kezenine kóterilgende, olar osy jaghdaydan úyalyp búl mәsele turaly әngimelesudi qalamaytyndyqtaryn aitqan. 1986 jyly, 20 shilde kýni Milliyet gazetindegi maqalasynda M. Ály Birandtyng keltirui boyynsha, Kenestik resmy qyzmetkerler týrik jurnalistterine bir kezderi Stalinning Týrkiyadan jer-qala súrauynyng ýlken qatelik bolghanyn, múny úmytudy jәne búl mәsele turaly sóilespeudi qalaytyndyqtaryn atap ótken.

Qazirgi tanda, Stalinning Týrkiyagha qarata jasaghan osy qateligin 67 jyl ótkennen keyin Putin Qazaqstangha jasauda. Múnday qoqanloqqylyqtar men negizsiz talaptar ótmiste tabysqa jetken joq, býginde tabysqa jetpek emes. Biraq múnday arany ashylghan talaptar әlemde jana keristikter men toptasulargha sebep bolady. Bәlkim Qazaqstandy da Týrkiyanyng baghytyn ústanugha mәjbýr etip ony Batys elderine kóbirek jaqyndata týsedi.

Stambúl qalasy

«Abay-aqparat»

 

 

0 pikir