رەسەي پرەزيدەنتى ۆلاديمير پۋتين 2012 جىلى، 7 ماۋسىم كۇنى قازاقستانعا رەسمي ساپارمەن بارعان كۇنى قازاقستانداعى نىساناعا رەسەيدىڭ ستراتەگيالىق زىمىرانى اتىلدى. وسى قۇرىلىق ارالىق زىمىراندىق قارۋ سىناعىنىڭ پۋتين رەسمي ساپار ءۇشىن استانادا بولعان ساتكە ءدوپ كەلتىرىلۋىنىڭ ساياسي ساراپشىلار كەزدەيسوق ەمەستىگىن، ونىڭ رەسەيدىڭ قازاقستانعا سەس كورسەتۋى ەكەنىن ايتۋدا.

رەسەيدەن قازاقستانداعى نىساناعا اتىلعان قۇرىلىقارالىق زىمىران تۇندە تۇركيا، يزرايل، ارمەنيا، ليۋيا جانە قاۆقازيا ەلدەرىنە بەيمالىم ساۋلە رەتىندە كوزگە تۇسكەن دە ادامدار ونى نلو دەپ ويلاپ ۇرەيلەنگەن. وسىعان قوسا پۋتين قازاقستانعا بارعان كۇنى، ياعني 2012 جىلى، 7 ماۋسىم كۇنى رەسەيدىڭ ىقپالدى گازەتتەرىنەن يزۆەستيا گازەتىندە شىققان ءبىر ماقالادا، ءپۋتيننىڭ وسى ساپارى كەزىندە نازارباەۆتان قازاقستاننىڭ اكتوبە مەن قوستاناي وبلىستارىن حالقىمەن بىرگە جالعا سۇرايتىنى دا اتاپ ءوتىلدى. (بۇل تۋرالى قاراڭىز: http://www.izvestia.ru/news/526760) ماقالادا كەلتىرىلۋىنشە، اقتوبە جانە قوستاناي وبلىستارىن جىلدىق 460 مىڭ دوللار باعامەن حالقىمەن قوسا جالعا الىنادى ەكەن. اتالعان وبلىستار رەسەيدىڭ عارىش اگەنتتىگى تاراپىنان عارىشتان قايتقان زىمىراننىڭ قالدىقتارىن تاستاۋ ءۇشىن قولدانىلادى ەكەن.

رەسەي پرەزيدەنتى ۆلاديمير پۋتين 2012 جىلى، 7 ماۋسىم كۇنى قازاقستانعا رەسمي ساپارمەن بارعان كۇنى قازاقستانداعى نىساناعا رەسەيدىڭ ستراتەگيالىق زىمىرانى اتىلدى. وسى قۇرىلىق ارالىق زىمىراندىق قارۋ سىناعىنىڭ پۋتين رەسمي ساپار ءۇشىن استانادا بولعان ساتكە ءدوپ كەلتىرىلۋىنىڭ ساياسي ساراپشىلار كەزدەيسوق ەمەستىگىن، ونىڭ رەسەيدىڭ قازاقستانعا سەس كورسەتۋى ەكەنىن ايتۋدا.

رەسەيدەن قازاقستانداعى نىساناعا اتىلعان قۇرىلىقارالىق زىمىران تۇندە تۇركيا، يزرايل، ارمەنيا، ليۋيا جانە قاۆقازيا ەلدەرىنە بەيمالىم ساۋلە رەتىندە كوزگە تۇسكەن دە ادامدار ونى نلو دەپ ويلاپ ۇرەيلەنگەن. وسىعان قوسا پۋتين قازاقستانعا بارعان كۇنى، ياعني 2012 جىلى، 7 ماۋسىم كۇنى رەسەيدىڭ ىقپالدى گازەتتەرىنەن يزۆەستيا گازەتىندە شىققان ءبىر ماقالادا، ءپۋتيننىڭ وسى ساپارى كەزىندە نازارباەۆتان قازاقستاننىڭ اكتوبە مەن قوستاناي وبلىستارىن حالقىمەن بىرگە جالعا سۇرايتىنى دا اتاپ ءوتىلدى. (بۇل تۋرالى قاراڭىز: http://www.izvestia.ru/news/526760) ماقالادا كەلتىرىلۋىنشە، اقتوبە جانە قوستاناي وبلىستارىن جىلدىق 460 مىڭ دوللار باعامەن حالقىمەن قوسا جالعا الىنادى ەكەن. اتالعان وبلىستار رەسەيدىڭ عارىش اگەنتتىگى تاراپىنان عارىشتان قايتقان زىمىراننىڭ قالدىقتارىن تاستاۋ ءۇشىن قولدانىلادى ەكەن.

ماقالادا ايتىلعانىنداي، بۇل وبلىستار وسى ماقساتتا رەسەي تاراپىنان 2007 جىلعا دەيىن قولدانىلىپ كەلىپتى. بىراق 2007 جىلى قىركۇيەك ايىندا زىمىران پروتون اپاتىنان كەيىن قازاقستان ونى ءبىر جاقتى توقتاتقان. سونىمەن قاتار رەسەيدەن سول اپاتتىڭ قاراعاندى ايماعىنا كەلتىرگەن ەكولوگيالىق جانە ەكونوميكالىق زارار-زياندارى ءۇشىن 61 ميلليون دوللار ايىپ پۇل تولەۋىن تالاپ ەتكەن.

وسىدان كەيىن رەسەي عارىش اگەنتتىگىنىڭ زىمىران ۇشىراۋعا سۇراعان ۇلىقساتتارىن قازاقستان قابىلداماعان. ول ءۇشىن جاڭا ءبىر كەلىسىم جاساۋدىڭ تيىستىگى بىلدىرىلگەن. بىراق رەسەي جاعى جاڭا كەلىسىم شارت جاساۋدان باس تارتقان.

مىنە وسىنداي جاعدايدا رەسەي پرەزيدەنتى ءپۋتيننىڭ يزۆەستيا گازەتىندە نازارباەۆتان اكتوبە جانە قوستانا وبلىستارىن حالقىمەن بىرگە جىلدىق 460 مىڭ دوللار قۇنمەن ارەنداعا سۇرايتىنى ايتىلعان استانا ساپارىندا قۇرىلىقارالىق زىمىراندىق قارۋدىڭ قازاقستانداعى نىساناعا اتىلۋى وسى جانە باسقا دا تالاپتاردىڭ قازاقستان تاراپىنان قاناعاتتاندىرىلۋى ءۇشىن قوقانلوققىلىق جاساۋ رەتىندە تۇجىرىمدالۋدا.

پۋتين قازاقستان پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازارباەۆتان ريزا ەمەس ەكەنىن پرەزيدەنت بولىپ سايلانعاننان كەيىن العاشقى ورتالىق ازيالىق رەسمي ساپارىن وسى ۇستىمىزدەگى ماۋسىم ايىنىڭ 4-ءى كۇنى وزبەكستانعا جاساۋ ارقىلى دا بايقاتقان ەدى. پۋتين جانە مەدۆەدەۆ بۇدان الدىن پرەزيدەنت سايلانعاننان كەيىن، ورتالىق ازياعا بارعان ساپارلارىندا قازاقستاندى ءبىرىنشى ورىنعا قويۋعا ءمان بەرەتىن. وسى ءۇردىستىڭ وزگەرتىلۋى ءپۋتيننىڭ ورتالىق ازيادا قازاقستاندى ەكىنشى ورىنعا ىسىرعاندىعىنىڭ يشاراسى دەپ باعالانۋدا.

پۋتين 6-7 ماۋسىم كۇندەرى وتكىزىلەتىن شىۇ-نىڭ جوعارى دارەجەلى كەزدەسۋىنە قاتىسۋ ءۇشىن پەكينگە بارا جاتىپ جولاي تاشكەنگە اتباسىن بۇرىپ وسى جەردە جارتى كۇن ايالداپ وزبەكستان پرەزيدەنتى يسلام كاريموۆپەن كەزدەسكەن ەدى.

وسى كەزدەسۋدە ەكى ەل اراسىنداعى ىنتىماقتاستىقتىڭ جاعدايى مەن پەرپەكتيۆالارى، ايماقتىق قاۋىپسىزدىك پەن تۇراقتىلىق جانە 2014 جىلى حالىقارالىق كواليتسيالىق كۇشتەردىڭ اۋعانستاننان شىعىپ كەتۋىنەن كەيىن زاڭسىز ناشالىق زاتتار ساۋداسى مەن لاڭكەستىك قاتەرلەردىڭ ەڭ تومەنگى دەڭگەيگە ءتۇسىرىلۋى ماسەلەلەرى قولعا الىندى.

كاريموۆ پەن پۋتين، وسى كەزدەسۋدەن سوڭ، رەسەي مەن وزبەكستان اراسىنداعى ستراتەگيالىق ارىپتەستىك بايلانىستارىنىڭ تەرەڭدەتىلۋى تۋرالى مالىمدەمە مەن وزبەكستاننىڭ تمد ەلدەرى اراسىنداعى ەركىن ساۋدا ايماعىنا قاتىسۋىنا بايلانىستى ەكى جاقتى تۇسىنىكتەمە مەموراندۋمىنا قول قويدى.

رەسەي پرەزيدەنتى ۆلاديمير ءپۋتيننىڭ استانا ساپارىندا قازاقستانداعى نىساناعا زىمىراندىق قارۋ اتىلۋىمەن جاسالعان قوقانلوققىلىق تەك رەسەي عارىش اگەنتتىگىنىڭ مۇقتاج بولىپ وتىرعان زىمىران ۇشىرۋ مەن زىمىران قالدىقتارىن تاستاۋ ءۇشىن قولدانىلاتىن اكتوبە مەن قوستاناي وبلىستارىنا قانا قاتىستى بولماۋى ابدەن ىقتيمال.

رەسەي تۋرالى زەرتتەۋلەرىمەن تانىمال يلياس قامالوۆتىڭ انىقتاعانىنداي، رەسەيدى جاھاندىق كۇشكە اينالدىرۋعا كىرىسكەن پۋتين وسى ماقساتىنا جەتۋ ءۇشىن الدىمەن جاقىن شەتەلدەردى ۋىسىنا قوندىرۋ كەرەكتىگىن ويلاۋدا سونداي-اق جاقىن شەتەلدەرمەن بايلانىستارىن كۇشەيتۋدى جانە ولاردىڭ رەسەيدەن وزگە ەلدەرمەن بايلانىستارىن شەكتەۋدى قالاۋدا. وسى ماقسات تۋراسىندا العاشقى قادامىن جاساپ وتىرعان پۋتين نازارباەۆقا سەس كورسەتۋمەن تەك عارىشتىق ماسەلەلەردە ەمەس، حالىقارالىق بايلانىستاردا دا اياعىن اڭدىپ باسۋى ءۇشىن ەسكەرتۋ جاساپ رەسەيدىڭ تالاپ-تىلەكتەرىنە مويىنسۇنباعان جاعدايدا كۇش قولدانۋدان تارتىنبايتىنىنا مەڭزەگەن بولىپ وتىر.

رەسەي كگب-نىڭ بۇرىنعى باستىعى ءپۋتيننىڭ رەسەيمەن شىنايى دوستىق قارىم-قاتناستا بولىپ كەلە جاتقان قازاقستانعا وسىلايشا ديپلوماتيالىق ادەپ پەن سىپايىلىقتان وزعان ءبىر جاقتى ەسكەرتۋ مەتوديكاسى 1945 جىلى سول كەزدىڭ كەڭەس وداعى جەتەكشىسى ءستاليننىڭ تۇركياعا جاساعان قوقانلوققىلىعىن ەسكە تۇسىرۋدە.

اتاتۇرىك پەن لەنين 1921 جىلى، 16 ناۋرىز كۇنى جاساعان ماسكەۋ كەلىسىمىمەن نەگىزى قالانعان تۇرىك-كەنەس دوستىعىن ستالين 1945 جىلى ءبىر جاقتى جويىپ تۇركيادان قارس جانە ارداحان قالالارىن سۇراعان سونداي-اق بوسفورىستان اسكەري بازا تالاپ ەتكەنىن انقاراعا بىلدىرگەن ەدى.

بىراق ونىڭ بۇل تالاپتارى كەرىسىنشە ناتيجە بەردى دە، ءستاليننىڭ قوقانلوققىلىقتارى تۇركيانى باتىس ەلدەرىنە كوبىرەك جاقىنداتىپ جىبەردى. باتىستىڭ اشىق تۇردە تۇركيانىڭ قاسىنان تابىلۋى ءستاليننىڭ زورلىق-زومبىلىعىن ىسكە اسىرۋىنا كەدەرگى بولدى. ستالين ولگەننەن كەيىن كەڭەس ۇكىمەتى، 1953 جىلى، 30 مامىر كۇنى انقاراعا ءبىر نوتا جىبەرىپ "كەڭەس وداعىنىڭ تۇركيادان ارقانداي ءبىر جەر تالابى بولماعاندىعىن مالىمدەيمىز" دەۋگە ءماجبۇر بولدى. ءسويتىپ ءستالينىن اشىق تۇردە تىلگە تيەك ەتكەن تالاپتارىنان ماسكەۋ كوپ ۇزاماي اينىعان ەدى.

ارادان قانشاما جىل وتكەنىمەن وسى ۇياتسىز تالاپ پەن قوقانلوققىلىق كەڭەستىك ديپلوماتتاردىڭ ار وجداندارىندا مازاسىزدىققا سەبەپ بولىپ جۇرگەن بولسا كەرەك، تۇرعىت ءوزال ۋاقتىندا تۇرىك-كەڭەس بايلانىستارى جاڭا ءبىر دوستىق كەزەڭىنە كوتەرىلگەندە، ولار وسى جاعدايدان ۇيالىپ بۇل ماسەلە تۋرالى اڭگىمەلەسۋدى قالامايتىندىقتارىن ايتقان. 1986 جىلى، 20 شىلدە كۇنى ميلليەت گازەتىندەگى ماقالاسىندا م. ءالي بيراندتىڭ كەلتىرۋى بويىنشا، كەڭەستىك رەسمي قىزمەتكەرلەر تۇرىك جۋرناليستتەرىنە ءبىر كەزدەرى ءستاليننىڭ تۇركيادان جەر-قالا سۇراۋىنىڭ ۇلكەن قاتەلىك بولعانىن، مۇنى ۇمىتۋدى جانە بۇل ماسەلە تۋرالى سويلەسپەۋدى قالايتىندىقتارىن اتاپ وتكەن.

قازىرگى تاڭدا، ءستاليننىڭ تۇركياعا قاراتا جاساعان وسى قاتەلىگىن 67 جىل وتكەننەن كەيىن پۋتين قازاقستانعا جاساۋدا. مۇنداي قوقانلوققىلىقتار مەن نەگىزسىز تالاپتار وتمىستە تابىسقا جەتكەن جوق، بۇگىندە تابىسقا جەتپەك ەمەس. بىراق مۇنداي ارانى اشىلعان تالاپتار الەمدە جاڭا كەرىستىكتەر مەن توپتاسۋلارعا سەبەپ بولادى. بالكىم قازاقستاندى دا تۇركيانىڭ باعىتىن ۇستانۋعا ءماجبۇر ەتىپ ونى باتىس ەلدەرىنە كوبىرەك جاقىنداتا تۇسەدى.

ستامبۇل قالاسى

«اباي-اقپارات»