Jeksenbi, 29 Qyrkýiek 2024
Talqy 6831 43 pikir 3 Qyrkýiek, 2021 saghat 12:05

Taliban biyligi: Qytay men Reseyge mina qoyyldy

Aughanstannan AQSh-tyng ketui ýlken súraqtardy qaldyrdy? Eng manyzdylary mynalar: AQSh nege birden shyghyp ketti, Iraktaghyday prosess nege úzaqqa sozylmady? AQSh tәlibterge qarudyng ótetinin bile túra, nege ony shygharmady nemese joymady? AQSh pen tәlibter arasynda qanday qúpiya kelisim jasaldy? Taliban qozghalysy Qytay men Reseyge qalay әser etedi? 

Sarapshylardyng basym bóligi Qytay men Resey ýshin tәlibterding biyligi manyzdy әri paydaly deydi. Mysaly Qytay Talibanmen kelisu arqyly Irangha baratyn tikeley jol salyp, logistikany retteydi, Aughanstannyng ishindegi úighyr jasaqtaryn auyzdyqtaydy, "Taliban" arqyly Ortalyq Aziya men Tayau Shyghysqa yqpal etetin kýshke ie bolmaq jәne óz shekarasyndaghy quatty NATO әskerinen qútyldy degen pikirler bar. Resey tәlibtermen kelise otyryp, Ortalyq Aziyadaghy yqpalyn arttyryp jatyr. "Taliban basyp alady, tek Mәskeu qútqarady" degen pikirdi Resey mamandary tyqpalau arqyly, aimaqtaghy sayasy jәne ekonomikalyq salmaghyn basym etude. Sondyqtan "atalmysh elder ýshin Talibannyng Aughanstangha kelui jaghymdy әserge iye" degen oilardy sayasattanushylar jii qaytalauda. Alayda The Wall Street Journal sarapshylary búl pikirmen kelispeydi. Olar Talibannyng biyligi búl eki derjava ýshin jaghymdy әserge qaraghanda, kelensizdikterdi kóbirek әkelui mýmkin deydi. Tarqata jazsaq.

15 tamyzda AQSh-tyng qoldauynda bolghan Aughanstan ýkimeti qúlaghan kezde, Beyjing әlemdik arenada ózining basty jauynyng sәtsizdigin kórip, quanyshyn jasyra almady.  Qytay biyligi tipti "AQSh-tyng Aughanstannan ketu sebebi, Qytaygha qarsylasu ýshin shyghynnyng tym kóp boluynda" dep te jazyp jatty.

Tipti olar Aughanstandaghy әr oqighagha mәn berip, ony Vashingtonnyng sәtsizdigi retinde basyp kórsetuge baryn saldy. Mysaly brifing barysynda Qytay Syrtqy ister ministrligining ókili Hua Chuniin Kabul әuejayynan úshyp bara jatqanda amerikandyq S-17 shassiyinen qúlaghan 17 jastaghy aughandyq futbolshy Zaky Anvariyding ólimine erekshe nazar audardy. Búl oqighany olar "Amerikandyq mifting qúldyrauy" dep atap jatty.

Reseyding memlekettik aqparat qúraldary da AQShty keleke etu saraptamalaryna toly. Olar Aughanstan arqyly Ukrainagha qysym kórsetip qaludy jón sanaydy. "AQSh eshqashan senimdi odaqtas bolghan emes, qiyn sәtte ketip qalady" deydi Mәskeu. Aughanstan mәselesine arnalghan baghdarlamalarynyng 95% aughan oqighasyna qatysy joq Ukrainagha arnalap jatqyna da sondyqtan.

Biraq Amerikanyng әlsizdigi turaly ýgit-nasihat jýrgizilgenine qaramastan, Beyjing men Mәskeu AQSh-tyng shyghyp ketuin endi mýmkindik emes, ózderine qoyylghan mina ispetti qabyldaugha kóshkendey.

Áskery kýshi men ekonomikalyq resurstary boyynsha búl jerde Amerika Qúrama Shtattary әli de basym pozisiyada qala bermek. Aughanstannan shyghu arqyly Vashington әlemdik arenada Qytay men Reseyge qarsy kýreste resurstardy tiyimdi qoldanudy oilastyryp otyrghany da anyq.

Aughanstangha jaqyn ornalasqan Resey men Qytaydan aiyrmashylyghy, Amerika "Talibannyn" biylikke keluining tikeley zardaptarynan әldeqayda alys jatyr. Al tәlibterding biylikke keluining zardaptary kóp, olar: bosqyndar legi, terrorizm jәne esirtki saudasy. Mәskeu, Beyjing jәne olardyng aimaqtyq odaqtastary ýshin "Taliban" biyligindegi Aughanstannan tónetin atalmysh qauipterdi der uaqytynda auyzdyqtap otyru qiyngha soghuy mýmkin.

"Amerika әskerining Aughanstannan kýtpegen jerden shygharyluy Qytay ýshin jaqsy janalyq emes", - deydi Hanchjou qalasyndaghy Chjeszyan halyqaralyq zertteuler uniyversiytetining halyqaralyq qatynastar jónindegi sarapshysy Ma Syaoliyn. Ol Amerika әli de tehnologiya, óndiris jәne әskery jaghynan kýshti ekenin atap ótti. "Qytay búl aimaqta AQSh-tyng ornyn basugha dayyn emes", - dep qorytyndylady ol.

Qytay Syrtqy ister ministri Van Y AQSh-tyng memlekettik hatshysy Entony Blinkenmen jeksenbi kýni telefon arqyly sóilesu kezinde AQSh-tyng Aughanstan isterimen ainalysuyn jalghastyruy qajet ekenin, onyng ishinde elge túraqtylyqty saqtaugha, terrorizm men zorlyq-zombylyqpen kýresuge kómektesu kerektigin aitqan. Búl turaly Qytay SIM saytynda jariyalanghan mәlimdemede naqyt kórsetilgen. Yaghny Beyjing Aughanstandy Vashington kómeginsiz iygere almaytynyn aiqyndap túr degen sóz.

Mәskeu de AQSh pen onyng odaqtastaryn Aughanstannan birjolata ketpeuge shaqyrady. Preziydent Vladimir Putinning Aughanstan boyynsha arnayy ókili Zamir Kabulov Batys elderi Kabuldaghy elshilikterin qayta ashyp, el ekonomikasyn qalpyna keltiru boyynsha Talibanmen kelissózderdi bastau kerek dep mәlimdedi. Ol Batys elderi Aughanstandaghy haosqa birden bir kinәli tarap bolghandyqtan, barlyghyn retteuge kómektesuge mindetti deydi.

Amerika Qúrama Shtattary úzaq jyldar boyy Aughanstanda "Taliban" shabuylyn toytaryp, shaghyn әskery kýshin ghana ústap túru arqyly sheksiz kómektese beruine bolatyn edi. Amerika әskerining shygharyluy 70-jyldary Vietnamdaghyday әskery operasiyanyng sәtsizdiginen emes, sayasy sheshimmen iske asuda. Sondyqtan búl úzaq jyldar boyy oilastyrylghan, Aq ýy ýshin tiyimdi dep tabylghan sayasy sheshim. Ony Mәskeu de, Beyjing de týsinip otyr.

The Wall Street Journal sarapshylary: "Tәlibter Aughanstandy tolyq aluynda tek qana AQSh-tyng kelisimi jatyr, Vashington qalasa olar bir auyldy da jaulay almaytyn edi. Taliban men AQSh-tyng arasynda ózara qúpiya kelisimder jeterlik. Onyng qanday kelisim ekenin uaqyt kórseter, alayda tәlibter uaqyty kelgende Vashington aitqan sharttardy oryndamasa, Kabul әuejayyna AQSh úshaqtary qayta qonuy ghajap emes. Sondyqtan AQSh-tyng sharttarynda Qytay men Reseyge qarsy mina jatuy da mýmkin", - deydi.

Abai.kz

43 pikir

Ýzdik materialdar

Alashorda

IYdey Alasha y sovremennyy Kazahstan

Kerimsal Jubatkanov 2577