AQSh Qytay men Reseydi artta qaldyryp, Qazaqstannyng iri sheteldik investorlarynyng birine ainaldy. Al kórshiles Resey men Qytay investisiyalarynyng kólemi tómendedi. Búl turaly «Sentral.asia-news.com» sayty jazypty.

Qazaqstan Últtyq banki әlemde koronavirus saldarynan ekonomikalyq daghdarys bolghanyna qaramastan, shet elderden Qazaqstangha tikeley investisiyalar bir jyl ishinde 9,7 mlrd dollargha óskenin habarlaghan bolatyn.

1 sәuirge qaray investisiya kólemi 167,2 mlrd dollargha jetken. Qazaqstangha investisiya salatyn kóshbasshy elderding «ýshtigine» Niyderlandy, AQSh jәne Fransiya kiredi eken. Últtyq bankting búl mәlimetterin «lsm.kz» sayty jariyalaghan.

Al bank sәuir aiynda 1990 jyldan bastap AQSh Qazaqstangha shamamen 38,7 mlrd dollar investisiyalaghanyn habarlady.

Niyderlandydan shamamen - 63 milliard dollar, Fransiyadan - 13,4 milliard dollar kelgen. Bir tanqalarlyghy, osy uaqyt ishinde Qytaydan tek 5,6 milliard dollar týsipti.

2021 jyldyng birinshi toqsanynda AQSh, Gollandiya jәne Fransiyanyng jana investisiyalary 2020 jyldyng birinshi toqsanyndaghydan asyp týsti. Sonymen qatar, bank 2020-2021 jyldargha arnalghan sandardy kórsetpesten, Qytaydyng investisiyasy jyldan jylgha tómendep jatqanyn jetkizdi.

Búl rette Qazaqstannyng Euraziyalyq ekonomikalyq odaqtaghy (EAEO) negizgi sauda seriktesi – Reseyden kelgen tikeley investisiya kólemi nebәri 5,3 milliard dollardy qúraghan-mys.

Elordalyq qarjyger Andrey Chebotarevting aituynsha, amerikalyq investisiyalar Qazaqstangha 1990-shy jyldardyng basynan bastap, negizinen múnay-gaz sektoryna kelip týsken.

-Osy saladaghy iri jobalardyng biri — Atyrau oblysyndaghy Teniz ken orny, ony әzirleumen «Tenizshevroyl» halyqaralyq konsorsiumy (TShO) ainalysady.

TShO-da qatysu ýlesining 50%-y amerikalyq «Chevron» kompaniyasyna, 25%-y — AQSh-tyng taghy bir «ExxonMobil» kompaniyasyna, «QazMúnayGaz» qazaqstandyq últtyq kompaniyasyna – 20% jәne «LUKARCO» Resey-amerikandyq birlesken kәsipornyna – 5% tiyesili, - dep týsindirdi Chebotarev.

Ken ornyn iygeru ýshin TShO budjetin keneytken. Sirә, búl Qazaqstangha amerikalyq investisiyalar aghyny artuynyng bir sebebi shyghar, dep esepteydi maman. Sonday-aq, Chebotarev: «Men AQSh-tan kelgen investisiyalar aghynyn Ortalyq Aziyadaghy strategiyalyq seriktes retinde bizge qyzyghushylyq tanytuymen baylanystyrar edim», - deydi.

Qytaydyng sheginisi

Qytay investisiyasynyng tómendeuine keletin bolsaq, Chebotarevting aituynsha, búl birneshe jaghdaygha baylanysty.

Birinshiden, Qazaqstanda Shynjandaghy músylmandardy qayta tәrbiyeleu jónindegi Qytay sayasaty belsendi syngha úshyraydy.

«Osynyng sebebinen QHR Qazaqstangha kapital aghynyn azaytuy mýmkin. Yaghni, múnday ýlken seriktesting boluy biz ýshin jaqsy nәrse emes. Qytay bizding dostyqqa jatpaytyn ritorikamyzdan keyin kez kelgen kelisimdi joya alady», - dep boljaydy Chebotarev.

Ekinshiden, qytaylyq kompaniyalar qazaqstandyq múnay ónerkәsibinde júmys istese de, ken oryndarynda óndiristi keneytpeytinin, olar jay ghana salystyrmaly týrde arzan qúrylys júmystaryn jýrgizetinin aitady.

«Ýshinshiden, Qazaqstan Núr-Súltanda jenil relisti kólik tóseuge Qytaydan kelgen investisiyalardy iygere almady», - dep tolyqtyrdy qarjyger 2019 jylghy daudy eske salyp.

«Tórtinshiden, qytaylyq «Bir jol, bir beldeu» jobasy boyynsha QHR men Qazaqstan arasyndaghy baqylau-ótkizu punktilerin janartu jobasy ghana boldy. Biraq, búl sonshalyqty ýlken investisiya emes. Al Reseyge keletin bolsaq, onyng Qazaqstangha kapital aghyny әrdayym әlsiz boldy», - dep qorytyndylady Chebotarev.

Reseyding yqpaly

Reseylik investisiyalardyng qysqaruy ayasynda Kremli Qazaqstandy óz erkine baghyndyrugha tyrysady, dep esepteydi almatylyq ekonomist Arman Beysembaev.

Búryn Qazaqstannyng AQSh, Resey, Qytay, Týrkiya jәne basqa eldermen jaqsy qarym-qatynas qúrghan kópvektorly sayasaty tiyimdi bolatyn. Biraq, әlem ózgerude, polyarizasiyalanuda, - deydi Beysembaev.

«Bizden kóbine naqty bireuding jaghyn tandau talap etiledi. Biz ne Amerikagha bet búryp, osylaysha aumaghymyzgha kóz tigetin óte agressivti kórshini (Resey) tabamyz. Nemese Reseyge sýienip, osymen bitti dep otyramyz. Resey Qazaqstangha EAEO - ekonomikalyq emes, sayasy odaq ekenin kórsetedi. Óitkeni búl pikir ony qúru kezinde, tipti bir jyl búryn da aitylghan bolatyn», - dep týsindirdi ekonomist.

«Biz olargha geosayasat pen ekonomika bólek boluy kerek dep aitqanymyzben, Resey basqa pozisiyany ústanady. Óitkeni oghan sanksiyalar engizilip, Batys elderimen soghys jýrip jatqandyqtan, onyng EAEO-daghy odaqtastary shet qala almaydy», - deydi Beysembaev Reseyge qarsy Halyqaralyq sanksiyalardy menzep. Atalghan sanksiyalar 2014 jyly Mәskeu Qyrymdy zansyz anneksiyalaghannan keyin kýshine engen edi.

Ekonomist, sonymen qatar: «Mausym aiynda Sankt-Peterburgte Resey Syrtqy ister ministrining orynbasary Aleksandr Pankin Euraziyalyq odaq sanksiyalargha birlesken jauap dayyndap jatqanyn mәlimdegen kezde, Resey múny anyq kórsetti...», - deydi.

Resey Euraziyalyq kenesting әrbir jinalysynda sayasy kýn tәrtibin belgileydi. Ázirge Qazaqstan basshylyghy búghan qarsy túra alghanymen, búl pozisiyany úzaq ústay ala ma, joq pa degen súraq tuyndaydy.

«Resey Premier-ministri Mihail Mishustin songhy jyly Qazaqstangha ekinshi ret kelip otyr, búl kezdeysoq emes. Olar búl әreketimen Qazaqstanda ne bolyp jatqanyn qadaghalap otyrghanyn, endi óz erkining bolmaytynyn, elimizde onyng ekonomikalyq qana emes, sonymen qatar, sayasy mýddeleri de bar ekenin anyq kórsetedi», - deydi sarapshy.

Dayyndaghan Ramina Chakirbaeva

Abai.kz