Álem elderinde diny jәne etnikalyq qaqtyghystar órship keledi. Jalpy tútastay alghanda diny qaqtyghystardy retteu qiyn jәne olardyng basym bóligi ghasyrlargha sozylghan qandy qyrghyndargha sebepker bolady. Tayau Shyghys pen Afrikadaghy kóptegen soghystar solardyng dәleli men aiqyn mysaly. Qazaqstan odan barynsha sabaq alugha tyrysady.

Qazaqstanda etnikalyq toptar men konfessiyalar arasyndaghy ózara әrekettestikting túraqty modeli qalyptasty, ol qoghamdaghy túraqtylyq pen shygharmashylyq kelisim atmosferasyn qamtamasyz ete aldy. Diny jәne mәdeny әrtýrlilik Euraziyanyng jýreginde úzaq tarihy kezende damyp keledi. Qazaqtar myng jyl búryn islam dinin qabyldady, sondyqtan Qazaqstan islam әlemining bir bóligine ainaldy, al islam óz halqynyng ruhany ómirining ajyramas qúramdas bóligining bir týp qazyghy. Elimizde ózge de din ókilderi jeterlik. Resey imperiyasynyng otarlyq sayasaty men artynsha Kenes biyligining ornauy, halyqtardy kýshpen deportasiyalau elimizge san týrli últtyng aghylyp keluine әser etti. Atalmysh últtar ózderining diny senimderin de ala keldi. Osylaysha Qazaqstan kóptegen diny senimder toghysqan mekenge ainaldy. Búl dinderding barlyghy derlik beybit ómir sýrui asa manyzdy әri qoghamdyq jәne memlekettik qauipsizdik ýshin qajet.

Qazaqstandaghy islam әrqashan basqa dindermen beybit qatar ómir sýrdi. Bizding elimizde barlyq etnostardyng dәstýrleri men senimderi múqiyat saqtalghan. Ejelgi uaqytta Shyghys pen Batys órkeniyetin baylanystyratyn Úly Jibek joly Qazaqstan dalasynan ótti. Keruen joldarynyng marshruttarynda kóptegen dinderding ókilderi boluy kezdeysoqtyq emes.

Ayta ketu kerek, Kenes Odaghy kezinde kez kelgen dinge is jýzinde tyiym salyndy, din qyzmetkerleri men diny uaghyzdaushylardy jappay tútqyndau men qudalau jýrgizildi. Sondyqtan tәuelsizdik alghannan keyin Núrsúltan Nazarbaev ata-babalarynyng júmysyn jalghastyrugha, qoghamda ruhaniyatty damytugha, onyng ishinde islamnyng beybitshilik sýigish mәnin taratugha basa nazar audary, memleketti zayyrlylyq prinsiypi boyynsha damytudy dúrys dep tapty. Sondyqtan Qazaqstan qazir jahandyq dinderding dialogyn qoldaydy jәne olardyng beybit ózara ýndestikte kýn keshkenin qalaydy. Elimizde 18 týrli konfessiyanyng beybit ómir sýrip jatuy da sonyng bir aiqyn dәleli.

Qazaqstan ózining ishki sayasatynyng ýsh negizgi basymdylyghyn tújyrymdady - beybitshilik, kelisim jәne shoghyrlanu. Búl әsirese diny birlestikter men senim iyelerine arnalatyn qúndylyqtar.

Qazaqstanda tәuelsizdik jyldarynda Qazaqstannyng Túnghysh Preziydenti Núrsúltan Nazarbaevtyng sayasatynyng arqasynda býkil әlemde belgili jәne tanylghan qazaqstandyq qoghamdaghy últaralyq jәne konfessiyaaralyq kelisimning biregey modeli qúryldy. Ony tipti keyde «Qazaqstandyq jol» dep te ataydy.

Jinalghan tәjiriybege jәne әlemdik dengeydegi bir modelidi qúrudyng manyzdylyghyn týsinuge sýiene otyryp, Núrsúltan Nazarbaev býkil órkeniyetti әlem súhbattasudyng biregey alany retinde tanylghan «Álemdik jәne dәstýrli dinder kóshbasshylarynyng sezin» shaqyrugha bastamashy boldy.

Álemdik jәne dәstýrli dinder liyderlerining birinshi sezi 2003 jyldyng 23-24 qyrkýieginde Euraziyanyng dәl jýregi - Astana qalasynda ornalasqan tәuelsiz Qazaqstannyng jas astanasynda ótti. Sodan beri aragha 18 jyl uaqyt salsa da, onyng manyzy joghalghan emes. Onyng aiqyn dәleli Qazaqstangha diny qaqtyghys bolghan emes.

Búl forum adamzat tarihynda túnghysh ret Europa, Aziya, Tayau Shyghys jәne Amerika elderinen islam, hristian, iudaizm, buddizm, induizm, daosizm men sintoizm dinining ókilderining basyn qosyp, 17 delegasiyany jinady. Bir qyzyghy, qatysushylardyng arasynda kóptegen jyldar boyy qarama-qayshylyqtargha baylanysty búryn basqa konfessiyalarmen dialog jýrgizu mýmkindigin joqqa shygharghan diny birlestikterding basshylary da boldy.

Birinshi Kongress qiyn jaghdayda ótti. Qazaqstannyng Túnghysh Preziydentimen jekelegen kezdesuler kezinde din ókilderi bir-birine shaghymdaryn bildirdi, búl bizding zamanymyzdyng eng ótkir problemalaryna ortaq kózqarastyng joqtyghyna aiqyn dәlel bola bildi. Múnday qayshylyqtar memleketter arasyndaghy sayasy problemalardan tuyndady. Biraq Qazaqstan olardyng arasyndaghy qarama-qayshylyqtardy beybit retteu kerektigin týsindiretin jәne ýnemi esigi ashyq dialog alanyn úsyna bildi. Uaqyt óte kele qatysushylar arasynda memleketter arasyndaghy sayasy qarama-qayshylyqtar konteksinen tys dinaralyq dialogty jalghastyrudyng manyzdylyghyn týsinu payda boldy. Sezd qújattarynda jәne qatysushylardyng sózderinde kórsetilgen pikirtalastyng joghary mәdeniyeti konfessiya basshylarynyng ózara syilastyghyn bildiredi.

Qazaqstannyng dinder arasyndaghy kelisimdi qalpyna keltiru bastamasyn Saud Arabiyasy, AQSh, Resey, Fransiya, Italiya, Egiypet, Polisha, Germaniya men halyqaralyq úiymdardyng basshylary moyyndap, arnayy hattar jiberdi. Múnday bedeldi dinaralyq forum ótkizu ornyn tandau kezdeysoq bolghan joq. Birinshiden, Qazaqstannyng astanasy Núr-Súltan qazirgi dәuirde alghashqylardyng biri bolyp halyqaralyq qaqtyghystardy sheshuge, jahandyq qaterlerge qarsy túrugha, ksenofobiya men tózbeushilikti jenuge әlemdik jәne dәstýrli dinderding ruhani-adamgershilik әleuetin paydalanugha sәtti talpynys jasady.

Ekinshiden, Qazaqstannyng Túnghysh Preziydenti Núrsúltan Nazarbaev atap ótkendey: «Barlyq әlemdik dinder qazaq jerinen ótti, sondyqtan tózbeushilik nemese diny fanatizm bizge jat. Búl ruhany dәstýr, Qúday sózine kez kelgen jaghdayda ashyqtyq - Qazaqstandaghy konfessiyaaralyq kelisimning manyzdy negizderining biri. Biz әlemge toleranttylyghymyzben, últaralyq, konfessiyaaralyq kelisim men dialogpen tanylamyz» degen edi.

2022 jyly pandemiyadan keyin Qazaqstannyng astanasy әlemdik jәne dәstýrli dinder liyderlerining kezekti VII sezin ótkizuge dayyn bolady. Býgingi tarih aldaghy VII Kongresting aldynda kýrdeli mindet qoydy, óitkeni qatysushylar dinaralyq dialogty jalghastyrugha ghana emes, sonymen birge ortaq mýddelermen biriktirilgen qauymdastyqtar men memleketterdi beybit týrde biriktiruding joldaryn tabuy qajet.

Álemdik din kóshbasshylaryn bir alangha jinaudyng 18 jyldyq tarihynda jahandyq «ruhany diplomatiyanyn» manyzdy elementine ainaldy dep senimmen aita alamyz. Búl forum әlemdik qoghamdastyqta keninen tanyldy, qazaqstandyq syrtqy sayasattyng tanylatyn brendine ainaldy.

Dinaralyq forum jetekshi memleketterding kóshbasshylaryna, búrynghy jәne qazirgi belgili sayasatkerlerge, diny liyderler men ghalymdargha halyqaralyq qaqtyghystardy sheshuding joldaryn tabugha, әlemdik auqymda toleranttylyq pen ózara týsinistik prinsipterin nyghaytugha mýmkindik beredi.

Qazaqstan atalmysh bastamalar arqyly diny dostyq pen tatulyqty nyghaytuyn jalghastyra bermek.

Abai.kz