Bala kezimizde teledidar aldynda kanaldardy auystyryp otyryp, shet el kinolaryn tamashalaytynbyz. Sol tústaghy qazaqtyng tek «Perekrestok» pen «Sarancha» teleserialdarynan basqa eshbir kinosy esimde qalmapty. Búl serialdardan ne bir mәn-maghyna, ne tәrbie beretin jaqtary bayqalmaydy. Sol kezderi «qazaq kinosy nege shygharylmaydy?» degen elden narazylyqty kóp estidik. Alayda, Rýstem Ábdirashtyng «Qaladan kelgen qyz» filimi Reseyde ótken «Kinoshok» festivalinde «Eng ýzdik kórkemsuretti filim» bәigesin jenip alghandyghyn, Serikbol Ótepbergenovtyng «Ýnsiz ýskirik», «Anshy» filimderi marapattalghany jәne taghy basqalary jayly qúlaghdar bolyp, quanyp qalghan edik. Biraq, olardyng birin de tamashalay almaghanbyz. Sonda ol kinolar ne sebepti bizge kórsetilmedi? Sóitip jýrip múnyng da jauabyn taptym. Búlardy prokattau isi jolgha qoyylmaghan eken. Al, kinoteatrlarda bir kinony bir mәrte qoi ýshin 800 myng tenge tóleu qajet deydi. Sondyqtan, arzangha týsetindikten kinoteatrlarda shetel kinolaryn kóretinimiz osydan bolyp shyqty.

Bala kezimizde teledidar aldynda kanaldardy auystyryp otyryp, shet el kinolaryn tamashalaytynbyz. Sol tústaghy qazaqtyng tek «Perekrestok» pen «Sarancha» teleserialdarynan basqa eshbir kinosy esimde qalmapty. Búl serialdardan ne bir mәn-maghyna, ne tәrbie beretin jaqtary bayqalmaydy. Sol kezderi «qazaq kinosy nege shygharylmaydy?» degen elden narazylyqty kóp estidik. Alayda, Rýstem Ábdirashtyng «Qaladan kelgen qyz» filimi Reseyde ótken «Kinoshok» festivalinde «Eng ýzdik kórkemsuretti filim» bәigesin jenip alghandyghyn, Serikbol Ótepbergenovtyng «Ýnsiz ýskirik», «Anshy» filimderi marapattalghany jәne taghy basqalary jayly qúlaghdar bolyp, quanyp qalghan edik. Biraq, olardyng birin de tamashalay almaghanbyz. Sonda ol kinolar ne sebepti bizge kórsetilmedi? Sóitip jýrip múnyng da jauabyn taptym. Búlardy prokattau isi jolgha qoyylmaghan eken. Al, kinoteatrlarda bir kinony bir mәrte qoi ýshin 800 myng tenge tóleu qajet deydi. Sondyqtan, arzangha týsetindikten kinoteatrlarda shetel kinolaryn kóretinimiz osydan bolyp shyqty.
Ózimiz biletindey, songhy jyldary «Jaraly sezim», «Jetimder», «Dos» syndy kinolar shyghyp jatqandyghy belgili. Búlar teledidardan berilmese de halyq arasynda keng taraghan. Olargha halyq syn da aityp, min de taghuda. Áriyne, onyng da óz jóni bolghany. Jogharyda atalghan ýsh filimning de maghynasy qoghamnyng kókeykesti mәselelerin ashyp kórsetip otyrghany ras. Al, týsiru kezinde óte kóp kemshilikterding ketkeni kózge birden bayqalady. Ondaghy keyipkerlerge әli de bolsa akterlik sheberlik jetispey túrghan synayly. Ári eng bir qanaghattanbaushylyq tughyzatyn jeri – keyipkerlerding jattandy sózdermen sóileui. Búlar kórermenge únaghandy qoyyp, jalyqtyryp jibereri haq. Bireulerining tipti qazaqsha shala biletindigi aidan anyq kórinedi. Al, osynday olqylyqtaryn syrt kóz qalay syngha almasyn. Ásirese, «Jetimder» filimindegi Aytolqyn men Armannyng filimning basynda baqytty otbasynda bolghan kezdegi jap-jana múntazday kiyimderining әbden toz-tozdary shyghyp, bar azapty tartqannan song filimning sonynda taghy sol kiyimderimen jýrgenderi kónilge syimaydy. Sol siyaqty «Dos» filiminde Duman atty keyipker adam óltirip alghandyghyna ókinip, jylaghany shyndyqqa janaspay túrady. Negizinde búl filimderdi naghyz kino dep aita almaysyn. Sebebi, múndaghy negizgi maqsat oqighany bayandap beru tәrizdi. Alghashynda maghynasyna mәn berip, ózinshe bir әsermen kórip shyghasyn. Al, endi kelesi qaytara kóre berseng olqylyqtary tipti shash etekten ekenine kózing jetedi. Sonda biz neni bayqaymyz, akterlardyng shebersizdigin be, әlde bizde osy ónerding әli jetilmegendigin be? Al, shetten kelgen azamat neni bayqaydy, bizde kino ónerining artta qalyp jatqandyghyn ba, әlde kadrlar men qarjynyng jetispeushiligin be? Búlardyng da óz jauaby bar. Biz, әriyne, keyipkerler dúrys oinay almady der edik. Eger olardyng naghyz maman emes, tek óner mektepterinde oqityn jastar ekenin eskeretin bolsaq, onda búl filimder olardyng ónerge degen talpynushylyqtary ekenine kuә bolamyz. Al, shetten kelgen adam osynday qazaq kinosyn kóre otyryp, onyng әli jetilmegendigin birden bayqar edi. Onyng sebebi, kadrlar men qarjynyng jetispeushiligi bolyp otyr. Osydan bizding kókeyimizde «kino ónerin kim jetildirer eken» degen saual tuyndaydy. Bizding elde de ónerli jastar kóp. Biraq olardyng shyraghyn jagha almay jatqanymyzgha kim kinәli? «Qazaq kino týsire almaydy» degenge senuge bola ma? Sonau «Amankeldiden» bastap «Taqiyaly perishte», «Aldar Kóse», «Qyz Jibek», «Mening atym - Qoja» syndy filimder bizde osy ónerdi damytugha bolatyndyghyn dәleldep bergeni anyq. Jastar arasynan Shәken Aymanov syndy azamattar qashan shyghady, olargha qogham qay kezde demeu bolady? Múnday súraq bireudi mazalandyrsa, ekinshilerdi ol mýlde oilandyrmauy mýmkin. Biraq kópshilik qazaq kinosynyng aqsap jatpay, óz ayaghynan nyq túruyn qalaydy. Elimizde ózge elderdegidey kino óneri aldynghy qatargha qoyylyp, arnayy mamandar men kadrlar dayarlaugha qomaqty qarjy júmsalyp, ónerding osy salasyn jetildire týssek degen oy keledi. Degenmen, kinony únatpaytyn pende joq. Qazaq ózining tuyndylaryn kórgisi kelmey me, onyng ary qaray damuyn qalamay ma?! Qazaq filimderin sheteldikter qoyghan kezde onyng aitar oiy da, berer tәrbiyesi de mýlde ózgerip shygha keledi. Tipti gollivudtyq keremet akterlar oinaghan «Kóshpendilerdin» ózi de últymyzdyng ózine tәn qasiyetterin búzyp, shetel shytyrmandaryna eliktep ketken tәrizdi. Sonda biz óz kinomyzgha tәn qasiyetti qashan qalyptastyramyz? Ózimiz shyndalmay jatyp, tarihymyzdy tanytu maqsatynda qarjy júmsap, shala-sharpy búl iske kirise jónelgenimiz bizding әlemdik dengeyden qalysqymyz kelmegendikten shyghar. Bizding әli naghyz kino týsire almay jatqanymyz shyndyq. M.Áuezov «Abay jolyn» әlemde qazaqty tanysyn dep emes, qazaq ózin-ózi, Abaydy tanysyn dep jazdy. Sonda biz óz tarihymyzdy әlem bilsin dep emes, ózimiz bileyik dep nege kino týsirmeymiz?
Biz qashanghy sapaly kinolarymyzdy qarjynyng jetispeushiligi saldarynan kóre almay, kóretin kinolarymyzdyng olqylyqtaryn synaudan asa almaymyz. Qashanghy teledidardan sheteldik sapasyz melodramalar men atys-shabys filimderin tamashalaymyz? Songhy jyldary týrik pen korey kinolary da kóbeyip ketti. Kino - últtyng ainasy emes pe! Biz óz últymyzgha ózimiz tәrbie beretin, maqtan tútatyn «naghyz qazaq kinosyn» tezirek kórsek dep armandaymyz.

Aynúr Tólendinova. Óskemen
“Didar” oblystyq gazeti (Óskemen)