بالا كەزىمىزدە تەلەديدار الدىندا كانالداردى اۋىستىرىپ وتىرىپ، شەت ەل كينولارىن تاماشالايتىنبىز. سول تۇستاعى قازاقتىڭ تەك «پەرەكرەستوك» پەن «سارانچا» تەلەسەريالدارىنان باسقا ەشبىر كينوسى ەسىمدە قالماپتى. بۇل سەريالداردان نە ءبىر ءمان-ماعىنا، نە تاربيە بەرەتىن جاقتارى بايقالمايدى. سول كەزدەرى «قازاق كينوسى نەگە شىعارىلمايدى؟» دەگەن ەلدەن نارازىلىقتى كوپ ەستىدىك. الايدا، رۇستەم ءابدىراشتىڭ «قالادان كەلگەن قىز» ءفيلمى رەسەيدە وتكەن «كينوشوك» فەستيۆالىندە «ەڭ ۇزدىك كوركەمسۋرەتتى فيلم» بايگەسىن جەڭىپ العاندىعىن، سەرىكبول وتەپبەرگەنوۆتىڭ «ءۇنسىز ۇسكىرىك»، «اڭشى» فيلمدەرى ماراپاتتالعانى جانە تاعى باسقالارى جايلى قۇلاعدار بولىپ، قۋانىپ قالعان ەدىك. بىراق، ولاردىڭ ءبىرىن دە تاماشالاي الماعانبىز. سوندا ول كينولار نە سەبەپتى بىزگە كورسەتىلمەدى؟ ءسويتىپ ءجۇرىپ مۇنىڭ دا جاۋابىن تاپتىم. بۇلاردى پروكاتتاۋ ءىسى جولعا قويىلماعان ەكەن. ال، كينوتەاترلاردا ءبىر كينونى ءبىر مارتە قويۋ ءۇشىن 800 مىڭ تەڭگە تولەۋ قاجەت دەيدى. سوندىقتان، ارزانعا تۇسەتىندىكتەن كينوتەاترلاردا شەتەل كينولارىن كورەتىنىمىز وسىدان بولىپ شىقتى.

بالا كەزىمىزدە تەلەديدار الدىندا كانالداردى اۋىستىرىپ وتىرىپ، شەت ەل كينولارىن تاماشالايتىنبىز. سول تۇستاعى قازاقتىڭ تەك «پەرەكرەستوك» پەن «سارانچا» تەلەسەريالدارىنان باسقا ەشبىر كينوسى ەسىمدە قالماپتى. بۇل سەريالداردان نە ءبىر ءمان-ماعىنا، نە تاربيە بەرەتىن جاقتارى بايقالمايدى. سول كەزدەرى «قازاق كينوسى نەگە شىعارىلمايدى؟» دەگەن ەلدەن نارازىلىقتى كوپ ەستىدىك. الايدا، رۇستەم ءابدىراشتىڭ «قالادان كەلگەن قىز» ءفيلمى رەسەيدە وتكەن «كينوشوك» فەستيۆالىندە «ەڭ ۇزدىك كوركەمسۋرەتتى فيلم» بايگەسىن جەڭىپ العاندىعىن، سەرىكبول وتەپبەرگەنوۆتىڭ «ءۇنسىز ۇسكىرىك»، «اڭشى» فيلمدەرى ماراپاتتالعانى جانە تاعى باسقالارى جايلى قۇلاعدار بولىپ، قۋانىپ قالعان ەدىك. بىراق، ولاردىڭ ءبىرىن دە تاماشالاي الماعانبىز. سوندا ول كينولار نە سەبەپتى بىزگە كورسەتىلمەدى؟ ءسويتىپ ءجۇرىپ مۇنىڭ دا جاۋابىن تاپتىم. بۇلاردى پروكاتتاۋ ءىسى جولعا قويىلماعان ەكەن. ال، كينوتەاترلاردا ءبىر كينونى ءبىر مارتە قويۋ ءۇشىن 800 مىڭ تەڭگە تولەۋ قاجەت دەيدى. سوندىقتان، ارزانعا تۇسەتىندىكتەن كينوتەاترلاردا شەتەل كينولارىن كورەتىنىمىز وسىدان بولىپ شىقتى.
ءوزىمىز بىلەتىندەي، سوڭعى جىلدارى «جارالى سەزىم»، «جەتىمدەر»، «دوس» سىندى كينولار شىعىپ جاتقاندىعى بەلگىلى. بۇلار تەلەديداردان بەرىلمەسە دە حالىق اراسىندا كەڭ تاراعان. ولارعا حالىق سىن دا ايتىپ، ءمىن دە تاعۋدا. ارينە، ونىڭ دا ءوز ءجونى بولعانى. جوعارىدا اتالعان ءۇش ءفيلمنىڭ دە ماعىناسى قوعامنىڭ كوكەيكەستى ماسەلەلەرىن اشىپ كورسەتىپ وتىرعانى راس. ال، ءتۇسىرۋ كەزىندە وتە كوپ كەمشىلىكتەردىڭ كەتكەنى كوزگە بىردەن بايقالادى. ونداعى كەيىپكەرلەرگە ءالى دە بولسا اكتەرلىك شەبەرلىك جەتىسپەي تۇرعان سىڭايلى. ءارى ەڭ ءبىر قاناعاتتانباۋشىلىق تۋعىزاتىن جەرى – كەيىپكەرلەردىڭ جاتتاندى سوزدەرمەن سويلەۋى. بۇلار كورەرمەنگە ۇناعاندى قويىپ، جالىقتىرىپ جىبەرەرى حاق. بىرەۋلەرىنىڭ ءتىپتى قازاقشا شالا بىلەتىندىگى ايدان انىق كورىنەدى. ال، وسىنداي ولقىلىقتارىن سىرت كوز قالاي سىنعا الماسىن. اسىرەسە، «جەتىمدەر» فيلمىندەگى ايتولقىن مەن ارماننىڭ ءفيلمنىڭ باسىندا باقىتتى وتباسىندا بولعان كەزدەگى جاپ-جاڭا مۇنتازداي كيىمدەرىنىڭ ابدەن توز-توزدارى شىعىپ، بار ازاپتى تارتقاننان سوڭ ءفيلمنىڭ سوڭىندا تاعى سول كيىمدەرىمەن جۇرگەندەرى كوڭىلگە سىيمايدى. سول سياقتى «دوس» فيلمىندە دۋمان اتتى كەيىپكەر ادام ءولتىرىپ العاندىعىنا وكىنىپ، جىلاعانى شىندىققا جاناسپاي تۇرادى. نەگىزىندە بۇل فيلمدەردى ناعىز كينو دەپ ايتا المايسىڭ. سەبەبى، مۇنداعى نەگىزگى ماقسات وقيعانى بايانداپ بەرۋ ءتارىزدى. العاشىندا ماعىناسىنا ءمان بەرىپ، وزىڭشە ءبىر اسەرمەن كورىپ شىعاسىڭ. ال، ەندى كەلەسى قايتارا كورە بەرسەڭ ولقىلىقتارى ءتىپتى شاش ەتەكتەن ەكەنىنە كوزىڭ جەتەدى. سوندا ءبىز نەنى بايقايمىز، اكتەرلاردىڭ شەبەرسىزدىگىن بە، الدە بىزدە وسى ونەردىڭ ءالى جەتىلمەگەندىگىن بە؟ ال، شەتتەن كەلگەن ازامات نەنى بايقايدى، بىزدە كينو ونەرىنىڭ ارتتا قالىپ جاتقاندىعىن با، الدە كادرلار مەن قارجىنىڭ جەتىسپەۋشىلىگىن بە؟ بۇلاردىڭ دا ءوز جاۋابى بار. ءبىز، ارينە، كەيىپكەرلەر دۇرىس ويناي المادى دەر ەدىك. ەگەر ولاردىڭ ناعىز مامان ەمەس، تەك ونەر مەكتەپتەرىندە وقيتىن جاستار ەكەنىن ەسكەرەتىن بولساق، وندا بۇل فيلمدەر ولاردىڭ ونەرگە دەگەن تالپىنۋشىلىقتارى ەكەنىنە كۋا بولامىز. ال، شەتتەن كەلگەن ادام وسىنداي قازاق كينوسىن كورە وتىرىپ، ونىڭ ءالى جەتىلمەگەندىگىن بىردەن بايقار ەدى. ونىڭ سەبەبى، كادرلار مەن قارجىنىڭ جەتىسپەۋشىلىگى بولىپ وتىر. وسىدان ءبىزدىڭ كوكەيىمىزدە «كينو ونەرىن كىم جەتىلدىرەر ەكەن» دەگەن ساۋال تۋىندايدى. ءبىزدىڭ ەلدە دە ونەرلى جاستار كوپ. بىراق ولاردىڭ شىراعىن جاعا الماي جاتقانىمىزعا كىم كىنالى؟ «قازاق كينو تۇسىرە المايدى» دەگەنگە سەنۋگە بولا ما؟ سوناۋ «امانكەلدىدەن» باستاپ «تاقيالى پەرىشتە»، «الدار كوسە»، «قىز جىبەك»، «مەنىڭ اتىم - قوجا» سىندى فيلمدەر بىزدە وسى ونەردى دامىتۋعا بولاتىندىعىن دالەلدەپ بەرگەنى انىق. جاستار اراسىنان شاكەن ايمانوۆ سىندى ازاماتتار قاشان شىعادى، ولارعا قوعام قاي كەزدە دەمەۋ بولادى؟ مۇنداي سۇراق بىرەۋدى مازالاندىرسا، ەكىنشىلەردى ول مۇلدە ويلاندىرماۋى مۇمكىن. بىراق كوپشىلىك قازاق كينوسىنىڭ اقساپ جاتپاي، ءوز اياعىنان نىق تۇرۋىن قالايدى. ەلىمىزدە وزگە ەلدەردەگىدەي كينو ونەرى الدىڭعى قاتارعا قويىلىپ، ارنايى ماماندار مەن كادرلار دايارلاۋعا قوماقتى قارجى جۇمسالىپ، ونەردىڭ وسى سالاسىن جەتىلدىرە تۇسسەك دەگەن وي كەلەدى. دەگەنمەن، كينونى ۇناتپايتىن پەندە جوق. قازاق ءوزىنىڭ تۋىندىلارىن كورگىسى كەلمەي مە، ونىڭ ارى قاراي دامۋىن قالاماي ما؟! قازاق فيلمدەرىن شەتەلدىكتەر قويعان كەزدە ونىڭ ايتار ويى دا، بەرەر تاربيەسى دە مۇلدە وزگەرىپ شىعا كەلەدى. ءتىپتى گولليۆۋدتىق كەرەمەت اكتەرلار ويناعان «كوشپەندىلەردىڭ» ءوزى دە ۇلتىمىزدىڭ وزىنە ءتان قاسيەتتەرىن بۇزىپ، شەتەل شىتىرماندارىنا ەلىكتەپ كەتكەن ءتارىزدى. سوندا ءبىز ءوز كينومىزعا ءتان قاسيەتتى قاشان قالىپتاستىرامىز؟ ءوزىمىز شىڭدالماي جاتىپ، تاريحىمىزدى تانىتۋ ماقساتىندا قارجى جۇمساپ، شالا-شارپى بۇل ىسكە كىرىسە جونەلگەنىمىز ءبىزدىڭ الەمدىك دەڭگەيدەن قالىسقىمىز كەلمەگەندىكتەن شىعار. ءبىزدىڭ ءالى ناعىز كينو تۇسىرە الماي جاتقانىمىز شىندىق. م.اۋەزوۆ «اباي جولىن» الەمدە قازاقتى تانىسىن دەپ ەمەس، قازاق ءوزىن-ءوزى، ابايدى تانىسىن دەپ جازدى. سوندا ءبىز ءوز تاريحىمىزدى الەم ءبىلسىن دەپ ەمەس، ءوزىمىز بىلەيىك دەپ نەگە كينو تۇسىرمەيمىز؟
ءبىز قاشانعى ساپالى كينولارىمىزدى قارجىنىڭ جەتىسپەۋشىلىگى سالدارىنان كورە الماي، كورەتىن كينولارىمىزدىڭ ولقىلىقتارىن سىناۋدان اسا المايمىز. قاشانعى تەلەديداردان شەتەلدىك ساپاسىز مەلودرامالار مەن اتىس-شابىس فيلمدەرىن تاماشالايمىز؟ سوڭعى جىلدارى تۇرىك پەن كورەي كينولارى دا كوبەيىپ كەتتى. كينو - ۇلتتىڭ ايناسى ەمەس پە! ءبىز ءوز ۇلتىمىزعا ءوزىمىز تاربيە بەرەتىن، ماقتان تۇتاتىن «ناعىز قازاق كينوسىن» تەزىرەك كورسەك دەپ ارماندايمىز.

اينۇر تولەندينوۆا. وسكەمەن
“ديدار” وبلىستىق گازەتى (وسكەمەن)