Elbasynyng negizgi sayasatynyng biri – auyl-selolarda mal sharuashylyghyn damytumen qatar eginshilikpen ainalysugha da den qoyyp, jergilikti túrghyndardy ekologiyalyq túrghydan alghanda taza, sapaly әri arzan ónimdermen qamtu ekendigin el adamdary jaqsy týsinedi. Ekinshi jaghynan tórt týlik ósiruge shúrayly alqaptarmen әigilengen audan ýshin mal azyghyna qúrama jem dayyndaytyn egistikter auaday qajet. Sondyqtan, aua rayynyng qolaysyzdyghyna, jerding quandyghyna әri jaz ailaryndaghy aptap ystyghy men anyzaq jeline ekining biri shyday almaytyn aimaqta Qyzylqogha halqy osynau qiynshylyqtargha qaramastan jyl sayyn manday terlerin tóge eginshilikpen ainalysuda. Ýstimizdegi jyly audan boyynsha barlyghy 2332,5 gektar egistik ónirlerge bau-baqsha, kókónis, kartop, dәndi daqyldar sebildi.

Elbasynyng negizgi sayasatynyng biri – auyl-selolarda mal sharuashylyghyn damytumen qatar eginshilikpen ainalysugha da den qoyyp, jergilikti túrghyndardy ekologiyalyq túrghydan alghanda taza, sapaly әri arzan ónimdermen qamtu ekendigin el adamdary jaqsy týsinedi. Ekinshi jaghynan tórt týlik ósiruge shúrayly alqaptarmen әigilengen audan ýshin mal azyghyna qúrama jem dayyndaytyn egistikter auaday qajet. Sondyqtan, aua rayynyng qolaysyzdyghyna, jerding quandyghyna әri jaz ailaryndaghy aptap ystyghy men anyzaq jeline ekining biri shyday almaytyn aimaqta Qyzylqogha halqy osynau qiynshylyqtargha qaramastan jyl sayyn manday terlerin tóge eginshilikpen ainalysuda. Ýstimizdegi jyly audan boyynsha barlyghy 2332,5 gektar egistik ónirlerge bau-baqsha, kókónis, kartop, dәndi daqyldar sebildi.
Alayda, egis kólemi ótken jylgha qaraghanda biraz tómendedi. 7,1 gektargha kartop, 2,6 gektargha kókónis, 2,8 gektargha bau-baqsha egilip, 1800 gektargha maqsary, 500 gektargha arpa, 20 gektargha tary daqyldary sebildi. «Saghyz» JShS-i jyl sayyn túraqty ónim alyp, audan túrghyndary ýshin mal azyqtyq qúrama jem dayyndap satady. Al, biylghy jyly saghyzdyqtar egis alqabyndaghy júmystardy erekshe qiyndyqtarmen, kóptegen kedergilermen, adamdardyng qajyrly enbekteri arqasynda ghana jýrgizude. Elbasymyzdyng biylghy Joldauynda shalghaydaghy auyldarda sharuagerlerdi qoldau, olardyng júmystaryn ilgeri damytuyna qarjylay kómek beru, ol ýshin nesiyelendiru jýiesin jetildire týsu qajettigi atap kórsetildi. Sondyqtan, Qazaqstan Respublikasynyng Ýkimeti egis salatyndargha bir jylgha nesie berudi «Agroónerkәsip korporasiyasy»» AQ-y arqyly jýzege asyra bastady. 1 gektargha sebiletin arpagha 11 myng 420 tengeden beriledi.
«Saghyz» JShS-i 570 gektargha arpa dәnin sebuge 6,5 mln. tenge nesie alghandy jón kórgenmen, atalmysh qarjygha qoldaryn jetkize almaghan. Sebebi, barlyq qújattar saqaday say bolyp, Astanadan qoldau kórgenmen «Halyq banki» 12 payyzdyq ýstememen eki ese kóp, 12 mln. tengening kepildigin súraghan. Sharuashylyqta kepilge qoyylatyn, yaghny bankining talabyn qanaghattandyratyn dýniye-mýlik joq. Sondyqtan azayta kele súraghan 2 mln. 160 myng tenge nesiyege de mýmkindik kelmegen.
- Eger nesie qarjysy beriletin bolsa sapaly túqym satyp alugha mýmkindik bolar edi. Aqtóbeden 20 tonna ghana túqym satyp alugha qol jetkizdik. Qalghan dәndi ózimizding qambagha saqtaghan ónimimizden paydalanudamyz. Múnyng ózi sapaly, taza, talapqa say dәn alugha mýmkindik bermeydi. Seleksiyalyq júmystar ýnemi jýrgizilip otyryluy tiyis,- deydi «Saghyz» JShS-ning basshysy Q.Qodanov.
Jangeldin auyldyq okrugining túrghyny, zeynetker, bayyrghy agronom Shamili Bashiyev aghamyz bylay deydi: - Men enbekke 1958-59 jyldary aralastym. Sol uaqytta kolhozda agronom qyzmetin atqardym. Qyzylqogha audany qyrlyq egispen ýzbesten ainalysyp keldi. Búrynghy jyldarda qyrlyqta tary, kýzdik qara biday egilip keldi. Aua rayynyng qolayly jyldary túraqty ónim alynyp túrdy.
Bizding audannyng tabighatyna, aua rayynyng jaghdayyna keletin bolsaq, jartylay shól jәne shóleytke jatady. Jyldyq týsetin ylghaldyq dengeyi 100-150 mm dengeyinde dep esepteledi. Sondyqtan, qyrlyq egistik tәuekelge bel baylap qana qolgha alynatyn sharua. Óitkeni, býkil Qazaqstan jaghdayynda tikeley tabighatqa, aua rayyna baylanysty ekeni belgili.
Qazaqstanda bizding audannyng tabighaty jaghdayynda aua rayynyng qolaysyzdyghyna qaramastan mol tabysqa, shash etekten paydagha keneluge bolatynyn dәleldep shyqty. Egin egetinderdi qoldau bolghan jaghdayda barlyq agrotehnikalyq erejelerdi saqtay bilgende ghana mol ónimge qol jetkizuge mýmkindikting tuatynyn kenestik kezdegi kensharlardyng bas agronomdary qyzmetin atqarghan S.Núrqashev, S.Edishev (marqúmdar), qazirde ómirde bar Q.Ótemaghanbetov, Sh.Bashiyev aghalarymyz asa bir enbekqorlyqpen, óz sheberlikterimen ózgelerge ýlgi kórsetti. Al, qazirgi tanda búl әngimeni estigender senbeydi. Kezinde «Komsomol» kensharynda bas agronom bolghan, qazirde Kózdighara auyldyq okrugining bas mamany E.Ongharbaevtyng әngimesine qúlaq týrsek, tanghalasyn.
- Oiyl ózenining bir saghasy «Dauylbay» alqabyna 15 gektar jerge qysha, 50 gektargha jonyshqa, 10 gektargha shemishke saldyq jәne 5 gektargha bau-baqsha, kókónis daqyldaryn otyrghyzdyq. Qysha 40 kýnde shyghady eken. Kombaynmen oryp, Oral qalasyndaghy zauyttargha ótkizdik. Jonyshqany bir jazda eki ret seuip, eki ret oramyz. Ónim kól-kósir. Kensharlarda tabys molayyp, el adamdarynyng túrmystyq-әleumettik jaghdaylary jaqsara týsti. Egispen 1996 jylgha deyin ainalystyq. Eginderdi janbyrlatyp suaratynbyz, su aidaytyn motorlar boldy.
- Biyl kózdigharalyq auyl túrghyndary 10 gektargha bau-baqsha, kókónis daqyldaryn sebuge talpynghanmen su aidaytyn motor tabylmady. Jalghyz ghana bir auylda bir adam ghana bir gektar jerge egis salghan. Al, Oiyl auyldyq okruginen 8 túrghyn 3 gektargha, Miyaly selolyq okruginen 54 otbasy 5 gektargha kókónis, bau-baqsha daqyldaryn sepken. Jasqayrat, Miyaly selolarynda salynghan egistik alqaptar motormen suarylady. Miyalydaghy egis basynda әdeyi ýy túrghyzylghan, 4 qarauylshyq, baqshany suaryp otyratyn motor jýrgizushi maman da bar. Al Jangeldin auyldyq okrugi 3,5 gektar ónirge bau-baqsha, kókónis salyp, kýtimge alghan. Egistik salynghan «Qúmsay» uchaskesi auyldan 11 shaqyrym qashyqtyqta. Sondyqtan egindi suarghanda, baptaghanda okrugten arnayy avtokólik shygharylady. Býgingi tanda 40 otbasy egistikpen ainalysyp otyr. Egis basynda arnayy motormen su aidaytyn júmysshy, bir qarauylshyq bar. Olargha egistik alqaptar tegin berilgen. – Eng basty shyndyq – kartop túqymdary sapasyz. Ádeyi túqym alynatyn oryndar bolmaghandyqtan kartoptan mol ónim alugha qol jetkize almay otyrmyz. Auylda agronom-mamandar joq. Qart agronom Shamili Bashiyev aghamyzdyng aqyl-kenesine den qoyamyz. Ári biyl týrli qonyzdar kóbeyip ketti. Qiyar óskinderin bir kýnde otap ótti. Qaytadan salugha tura keldi,- deydi Jangeldin auyldyq okrugining bas mamany Nayzabek Dýisenghaliyev bizben әngimesinde.
Qazirgi tanda audanda bolyp otyrghan basty qiyndyq – songhy 15 jylda birde-bir jergilikti maman agronomdar dayyndalmaghan. Audanda sanauly ghana agronom qalghan. Olardyng jas mólsherleri de 40-tan asyp, 50-di ensergender. Qayda barsang da egistik basyndaghylardyng agrotehnikalyq júmystargha shorqaqtyghyn, egistik alqaptarynda baptau-kýtu júmystaryn anaghúrlym bilmeui, olardyng mol ónim alularyna kedergi keltirip otyrghanyn búl kýnde kózi ashyq, kókiregi oyau jandardyng bәri bilip otyr. Ekinshiden, tamshylatyp suaru siyaqty tyng bastamalardy engizu ýshin nesiyege qol jetkize almau, auyldyq jerlerde kepilge salynatyn mýlikterding bankining talaptaryn qanaghattandyrmauy da ýlken kedergiler keltirude. Ýshinshiden, songhy zamanghy tehnikalyq qúral-jabdyqtargha ekining biri qol jetkize almaydy. Bәri de ainalyp kelgende qarjygha tireledi. Tórtinshiden, audandyq auyl sharuashylyq bóliminde kezinde júmys istegen agronom-mamandardy qayta dayarlap júmysqa qabyldasa (qazir búl bólimde bir júmys orny bos túr) múnyng elge tiygizer paydasy zor bolar edi. Al, Qyzylqogha ónirine sonau Mahambet audanynan kelip bau-baqsha, kókónis salghan kәris tuystarymyz mol ónim de alady, paydagha da shash etekten batady.
Sebebi nede? Olar egin sharuashylyghyna әbden mamandanyp, qyr-syryn, qúpiyasyn jete biluinde jatyr emes pe?! Áli de bizding boyymyzda enjarlyq basym ba? Biyl Oiyl ózeni de tasyghan joq. Jazdyng ortasyna taman ózenning ózekteri de tartyla bastaydy. Al, búl kezende bau-baqsha, kókónis salghan Oiyl boyyndaghy auyldyq-selolyq okrugterding túrghyndary ne istemek? Saual kóp. Ázirge búl súraqtargha tolyqqandy jauap alugha mýmkindik az.

Maghrupa QAZIHAN, Miyaly selosy.
“Atyrau” oblystyq gazeti