ەلباسىنىڭ نەگىزگى ساياساتىنىڭ ءبىرى – اۋىل-سەلولاردا مال شارۋاشىلىعىن دامىتۋمەن قاتار ەگىنشىلىكپەن اينالىسۋعا دا دەن قويىپ، جەرگىلىكتى تۇرعىنداردى ەكولوگيالىق تۇرعىدان العاندا تازا، ساپالى ءارى ارزان ونىمدەرمەن قامتۋ ەكەندىگىن ەل ادامدارى جاقسى تۇسىنەدى. ەكىنشى جاعىنان ءتورت تۇلىك وسىرۋگە شۇرايلى القاپتارمەن ايگىلەنگەن اۋدان ءۇشىن مال ازىعىنا قۇراما جەم دايىندايتىن ەگىستىكتەر اۋاداي قاجەت. سوندىقتان، اۋا رايىنىڭ قولايسىزدىعىنا، جەردىڭ قۋاڭدىعىنا ءارى جاز ايلارىنداعى اپتاپ ىستىعى مەن اڭىزاق جەلىنە ەكىنىڭ ءبىرى شىداي المايتىن ايماقتا قىزىلقوعا حالقى وسىناۋ قيىنشىلىقتارعا قاراماستان جىل سايىن ماڭداي تەرلەرىن توگە ەگىنشىلىكپەن اينالىسۋدا. ۇستىمىزدەگى جىلى اۋدان بويىنشا بارلىعى 2332,5 گەكتار ەگىستىك وڭىرلەرگە باۋ-باقشا، كوكونىس، كارتوپ، ءداندى داقىلدار سەبىلدى.

ەلباسىنىڭ نەگىزگى ساياساتىنىڭ ءبىرى – اۋىل-سەلولاردا مال شارۋاشىلىعىن دامىتۋمەن قاتار ەگىنشىلىكپەن اينالىسۋعا دا دەن قويىپ، جەرگىلىكتى تۇرعىنداردى ەكولوگيالىق تۇرعىدان العاندا تازا، ساپالى ءارى ارزان ونىمدەرمەن قامتۋ ەكەندىگىن ەل ادامدارى جاقسى تۇسىنەدى. ەكىنشى جاعىنان ءتورت تۇلىك وسىرۋگە شۇرايلى القاپتارمەن ايگىلەنگەن اۋدان ءۇشىن مال ازىعىنا قۇراما جەم دايىندايتىن ەگىستىكتەر اۋاداي قاجەت. سوندىقتان، اۋا رايىنىڭ قولايسىزدىعىنا، جەردىڭ قۋاڭدىعىنا ءارى جاز ايلارىنداعى اپتاپ ىستىعى مەن اڭىزاق جەلىنە ەكىنىڭ ءبىرى شىداي المايتىن ايماقتا قىزىلقوعا حالقى وسىناۋ قيىنشىلىقتارعا قاراماستان جىل سايىن ماڭداي تەرلەرىن توگە ەگىنشىلىكپەن اينالىسۋدا. ۇستىمىزدەگى جىلى اۋدان بويىنشا بارلىعى 2332,5 گەكتار ەگىستىك وڭىرلەرگە باۋ-باقشا، كوكونىس، كارتوپ، ءداندى داقىلدار سەبىلدى.
الايدا، ەگىس كولەمى وتكەن جىلعا قاراعاندا ءبىراز تومەندەدى. 7,1 گەكتارعا كارتوپ، 2,6 گەكتارعا كوكونىس، 2,8 گەكتارعا باۋ-باقشا ەگىلىپ، 1800 گەكتارعا ماقسارى، 500 گەكتارعا ارپا، 20 گەكتارعا تارى داقىلدارى سەبىلدى. «ساعىز» جشس-ءى جىل سايىن تۇراقتى ءونىم الىپ، اۋدان تۇرعىندارى ءۇشىن مال ازىقتىق قۇراما جەم دايىنداپ ساتادى. ال، بيىلعى جىلى ساعىزدىقتار ەگىس القابىنداعى جۇمىستاردى ەرەكشە قيىندىقتارمەن، كوپتەگەن كەدەرگىلەرمەن، ادامداردىڭ قاجىرلى ەڭبەكتەرى ارقاسىندا عانا جۇرگىزۋدە. ەلباسىمىزدىڭ بيىلعى جولداۋىندا شالعايداعى اۋىلداردا شارۋاگەرلەردى قولداۋ، ولاردىڭ جۇمىستارىن ىلگەرى دامىتۋىنا قارجىلاي كومەك بەرۋ، ول ءۇشىن نەسيەلەندىرۋ جۇيەسىن جەتىلدىرە ءتۇسۋ قاجەتتىگى اتاپ كورسەتىلدى. سوندىقتان، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ۇكىمەتى ەگىس سالاتىندارعا ءبىر جىلعا نەسيە بەرۋدى «اگروونەركاسىپ كورپوراتسياسى»» اق-ى ارقىلى جۇزەگە اسىرا باستادى. 1 گەكتارعا سەبىلەتىن ارپاعا 11 مىڭ 420 تەڭگەدەن بەرىلەدى.
«ساعىز» جشس-ءى 570 گەكتارعا ارپا ءدانىن سەبۋگە 6,5 ملن. تەڭگە نەسيە العاندى ءجون كورگەنمەن، اتالمىش قارجىعا قولدارىن جەتكىزە الماعان. سەبەبى، بارلىق قۇجاتتار ساقاداي ساي بولىپ، استانادان قولداۋ كورگەنمەن «حالىق بانكى» 12 پايىزدىق ۇستەمەمەن ەكى ەسە كوپ، 12 ملن. تەڭگەنىڭ كەپىلدىگىن سۇراعان. شارۋاشىلىقتا كەپىلگە قويىلاتىن، ياعني بانكىنىڭ تالابىن قاناعاتتاندىراتىن دۇنيە-مۇلىك جوق. سوندىقتان ازايتا كەلە سۇراعان 2 ملن. 160 مىڭ تەڭگە نەسيەگە دە مۇمكىندىك كەلمەگەن.
- ەگەر نەسيە قارجىسى بەرىلەتىن بولسا ساپالى تۇقىم ساتىپ الۋعا مۇمكىندىك بولار ەدى. اقتوبەدەن 20 توننا عانا تۇقىم ساتىپ الۋعا قول جەتكىزدىك. قالعان ءداندى ءوزىمىزدىڭ قامباعا ساقتاعان ونىمىمىزدەن پايدالانۋدامىز. مۇنىڭ ءوزى ساپالى، تازا، تالاپقا ساي ءدان الۋعا مۇمكىندىك بەرمەيدى. سەلەكتسيالىق جۇمىستار ۇنەمى جۇرگىزىلىپ وتىرىلۋى ءتيىس،- دەيدى «ساعىز» جشس-ءنىڭ باسشىسى ق.قودانوۆ.
جانگەلدين اۋىلدىق وكرۋگىنىڭ تۇرعىنى، زەينەتكەر، بايىرعى اگرونوم شاميل باشيەۆ اعامىز بىلاي دەيدى: - مەن ەڭبەككە 1958-59 جىلدارى ارالاستىم. سول ۋاقىتتا كولحوزدا اگرونوم قىزمەتىن اتقاردىم. قىزىلقوعا اۋدانى قىرلىق ەگىسپەن ۇزبەستەن اينالىسىپ كەلدى. بۇرىنعى جىلداردا قىرلىقتا تارى، كۇزدىك قارا بيداي ەگىلىپ كەلدى. اۋا رايىنىڭ قولايلى جىلدارى تۇراقتى ءونىم الىنىپ تۇردى.
ءبىزدىڭ اۋداننىڭ تابيعاتىنا، اۋا رايىنىڭ جاعدايىنا كەلەتىن بولساق، جارتىلاي ءشول جانە شولەيتكە جاتادى. جىلدىق تۇسەتىن ىلعالدىق دەڭگەيى 100-150 مم دەڭگەيىندە دەپ ەسەپتەلەدى. سوندىقتان، قىرلىق ەگىستىك تاۋەكەلگە بەل بايلاپ قانا قولعا الىناتىن شارۋا. ويتكەنى، بۇكىل قازاقستان جاعدايىندا تىكەلەي تابيعاتقا، اۋا رايىنا بايلانىستى ەكەنى بەلگىلى.
قازاقستاندا ءبىزدىڭ اۋداننىڭ تابيعاتى جاعدايىندا اۋا رايىنىڭ قولايسىزدىعىنا قاراماستان مول تابىسقا، شاش ەتەكتەن پايداعا كەنەلۋگە بولاتىنىن دالەلدەپ شىقتى. ەگىن ەگەتىندەردى قولداۋ بولعان جاعدايدا بارلىق اگروتەحنيكالىق ەرەجەلەردى ساقتاي بىلگەندە عانا مول ونىمگە قول جەتكىزۋگە مۇمكىندىكتىڭ تۋاتىنىن كەڭەستىك كەزدەگى كەڭشارلاردىڭ باس اگرونومدارى قىزمەتىن اتقارعان س.نۇرقاشەۆ، س.ەدىشەۆ (مارقۇمدار), قازىردە ومىردە بار ق.وتەماعانبەتوۆ، ش.باشيەۆ اعالارىمىز اسا ءبىر ەڭبەكقورلىقپەن، ءوز شەبەرلىكتەرىمەن وزگەلەرگە ۇلگى كورسەتتى. ال، قازىرگى تاڭدا بۇل اڭگىمەنى ەستىگەندەر سەنبەيدى. كەزىندە «كومسومول» كەڭشارىندا باس اگرونوم بولعان، قازىردە كوزدىعارا اۋىلدىق وكرۋگىنىڭ باس مامانى ە.وڭعارباەۆتىڭ اڭگىمەسىنە قۇلاق تۇرسەك، تاڭعالاسىڭ.
- ويىل وزەنىنىڭ ءبىر ساعاسى «داۋىلباي» القابىنا 15 گەكتار جەرگە قىشا، 50 گەكتارعا جوڭىشقا، 10 گەكتارعا شەمىشكە سالدىق جانە 5 گەكتارعا باۋ-باقشا، كوكونىس داقىلدارىن وتىرعىزدىق. قىشا 40 كۇندە شىعادى ەكەن. كومباينمەن ورىپ، ورال قالاسىنداعى زاۋىتتارعا وتكىزدىك. جوڭىشقانى ءبىر جازدا ەكى رەت سەۋىپ، ەكى رەت ورامىز. ءونىم كول-كوسىر. كەڭشارلاردا تابىس مولايىپ، ەل ادامدارىنىڭ تۇرمىستىق-الەۋمەتتىك جاعدايلارى جاقسارا ءتۇستى. ەگىسپەن 1996 جىلعا دەيىن اينالىستىق. ەگىندەردى جاڭبىرلاتىپ سۋاراتىنبىز، سۋ ايدايتىن موتورلار بولدى.
- بيىل كوزدىعارالىق اۋىل تۇرعىندارى 10 گەكتارعا باۋ-باقشا، كوكونىس داقىلدارىن سەبۋگە تالپىنعانمەن سۋ ايدايتىن موتور تابىلمادى. جالعىز عانا ءبىر اۋىلدا ءبىر ادام عانا ءبىر گەكتار جەرگە ەگىس سالعان. ال، ويىل اۋىلدىق وكرۋگىنەن 8 تۇرعىن 3 گەكتارعا، ميالى سەلولىق وكرۋگىنەن 54 وتباسى 5 گەكتارعا كوكونىس، باۋ-باقشا داقىلدارىن سەپكەن. جاسقايرات، ميالى سەلولارىندا سالىنعان ەگىستىك القاپتار موتورمەن سۋارىلادى. ميالىداعى ەگىس باسىندا ادەيى ءۇي تۇرعىزىلعان، 4 قاراۋىلشىق، باقشانى سۋارىپ وتىراتىن موتور جۇرگىزۋشى مامان دا بار. ال جانگەلدين اۋىلدىق وكرۋگى 3,5 گەكتار وڭىرگە باۋ-باقشا، كوكونىس سالىپ، كۇتىمگە العان. ەگىستىك سالىنعان «قۇمساي» ۋچاسكەسى اۋىلدان 11 شاقىرىم قاشىقتىقتا. سوندىقتان ەگىندى سۋارعاندا، باپتاعاندا وكرۋگتەن ارنايى اۆتوكولىك شىعارىلادى. بۇگىنگى تاڭدا 40 وتباسى ەگىستىكپەن اينالىسىپ وتىر. ەگىس باسىندا ارنايى موتورمەن سۋ ايدايتىن جۇمىسشى، ءبىر قاراۋىلشىق بار. ولارعا ەگىستىك القاپتار تەگىن بەرىلگەن. – ەڭ باستى شىندىق – كارتوپ تۇقىمدارى ساپاسىز. ادەيى تۇقىم الىناتىن ورىندار بولماعاندىقتان كارتوپتان مول ءونىم الۋعا قول جەتكىزە الماي وتىرمىز. اۋىلدا اگرونوم-ماماندار جوق. قارت اگرونوم شاميل باشيەۆ اعامىزدىڭ اقىل-كەڭەسىنە دەن قويامىز. ءارى بيىل ءتۇرلى قوڭىزدار كوبەيىپ كەتتى. قيار وسكىندەرىن ءبىر كۇندە وتاپ ءوتتى. قايتادان سالۋعا تۋرا كەلدى،- دەيدى جانگەلدين اۋىلدىق وكرۋگىنىڭ باس مامانى نايزابەك دۇيسەنعاليەۆ بىزبەن اڭگىمەسىندە.
قازىرگى تاڭدا اۋداندا بولىپ وتىرعان باستى قيىندىق – سوڭعى 15 جىلدا بىردە-ءبىر جەرگىلىكتى مامان اگرونومدار دايىندالماعان. اۋداندا ساناۋلى عانا اگرونوم قالعان. ولاردىڭ جاس مولشەرلەرى دە 40-تان اسىپ، 50-ءدى ەڭسەرگەندەر. قايدا بارساڭ دا ەگىستىك باسىنداعىلاردىڭ اگروتەحنيكالىق جۇمىستارعا شورقاقتىعىن، ەگىستىك القاپتارىندا باپتاۋ-كۇتۋ جۇمىستارىن اناعۇرلىم بىلمەۋى، ولاردىڭ مول ءونىم الۋلارىنا كەدەرگى كەلتىرىپ وتىرعانىن بۇل كۇندە كوزى اشىق، كوكىرەگى وياۋ جانداردىڭ ءبارى ءبىلىپ وتىر. ەكىنشىدەن، تامشىلاتىپ سۋارۋ سياقتى تىڭ باستامالاردى ەنگىزۋ ءۇشىن نەسيەگە قول جەتكىزە الماۋ، اۋىلدىق جەرلەردە كەپىلگە سالىناتىن مۇلىكتەردىڭ بانكىنىڭ تالاپتارىن قاناعاتتاندىرماۋى دا ۇلكەن كەدەرگىلەر كەلتىرۋدە. ۇشىنشىدەن، سوڭعى زامانعى تەحنيكالىق قۇرال-جابدىقتارعا ەكىنىڭ ءبىرى قول جەتكىزە المايدى. ءبارى دە اينالىپ كەلگەندە قارجىعا تىرەلەدى. تورتىنشىدەن، اۋداندىق اۋىل شارۋاشىلىق بولىمىندە كەزىندە جۇمىس ىستەگەن اگرونوم-مامانداردى قايتا دايارلاپ جۇمىسقا قابىلداسا (قازىر بۇل بولىمدە ءبىر جۇمىس ورنى بوس تۇر) مۇنىڭ ەلگە تيگىزەر پايداسى زور بولار ەدى. ال، قىزىلقوعا وڭىرىنە سوناۋ ماحامبەت اۋدانىنان كەلىپ باۋ-باقشا، كوكونىس سالعان كارىس تۋىستارىمىز مول ءونىم دە الادى، پايداعا دا شاش ەتەكتەن باتادى.
سەبەبى نەدە؟ ولار ەگىن شارۋاشىلىعىنا ابدەن ماماندانىپ، قىر-سىرىن، قۇپياسىن جەتە بىلۋىندە جاتىر ەمەس پە؟! ءالى دە ءبىزدىڭ بويىمىزدا ەنجارلىق باسىم با؟ بيىل ويىل وزەنى دە تاسىعان جوق. جازدىڭ ورتاسىنا تامان وزەننىڭ وزەكتەرى دە تارتىلا باستايدى. ال، بۇل كەزەڭدە باۋ-باقشا، كوكونىس سالعان ويىل بويىنداعى اۋىلدىق-سەلولىق وكرۋگتەردىڭ تۇرعىندارى نە ىستەمەك؟ ساۋال كوپ. ازىرگە بۇل سۇراقتارعا تولىققاندى جاۋاپ الۋعا مۇمكىندىك از.

ماعرۋپا قازيحان، ميالى سەلوسى.
“اتىراۋ” وبلىستىق گازەتى