Uyzgha jarymaghan úrpaq ósip keledi
Keyde eki iyghyna eki kisi mingendey, búlshyq eti búltyndaghan, myghym deneli jigitterdi tek ertegilerden oqyp, suretterden ghana kóremiz be degen qorqynyshty oy úyalaytyny bar. Ras, býgingi úrpaq úsaqtalyp barady, osyndayda uyzyna jarymaghan ghoy degen sóz eriksiz til úshyna orala beredi. Jigitterimiz әljuaz, qyz siyaqty jip-jinishke, tipti keyde qaysysynyng qyz, qaysysynyng úl ekenin ajyrata almay qalyp jatatynymyz taghy bar. Rasy osy ghoy. Uyzgha jarymaghan, kóterem qozyday kógenkózder kóp... Múnyng bәri de ainalyp kelgende shyr etip dýnie esigin ashqan sәtte ana sýtining uyzyna jaryp, emirene embegennen de me deysin...
Keyde eki iyghyna eki kisi mingendey, búlshyq eti búltyndaghan, myghym deneli jigitterdi tek ertegilerden oqyp, suretterden ghana kóremiz be degen qorqynyshty oy úyalaytyny bar. Ras, býgingi úrpaq úsaqtalyp barady, osyndayda uyzyna jarymaghan ghoy degen sóz eriksiz til úshyna orala beredi. Jigitterimiz әljuaz, qyz siyaqty jip-jinishke, tipti keyde qaysysynyng qyz, qaysysynyng úl ekenin ajyrata almay qalyp jatatynymyz taghy bar. Rasy osy ghoy. Uyzgha jarymaghan, kóterem qozyday kógenkózder kóp... Múnyng bәri de ainalyp kelgende shyr etip dýnie esigin ashqan sәtte ana sýtining uyzyna jaryp, emirene embegennen de me deysin...
Álemdik tәjiriybege sýiensek te kóp elderde ananyng aq sýtinen artyq nәrli tagham joq dep esepteydi. Mәselen, arab elderinde analargha mindetti týrde balany ýsh jasqa jetkenshe emizudi talap etedi eken. Sonday-aq Dýniyejýzilik densaulyq saqtau úiymynyng emshek sýtimen emizu aptalyghy bekitilgen. Oghan býkil әlemdegi barlyq elder atsalysady. Áriyne ana sýtin eshtene almastyra almaytyny belgili. Onyng qúramy A, E, D dәrumenderine, aquyz, may, temir, kómirsutek, su, ózge de balanyng ósuine qajetti miyneraldy zattargha óte bay. Uyzgha jaryghan úrpaqtyng immuniyteti kýshti bolyp, anau- mynau aurugha des bermeydi. Ókinishtisi, dene symbatyn qúrtyp alamyn degen qorqynyshtan kóptegen jas analar balany erterek emshekten shygharyp jatady. Sonysymen sәbiyin dәrumenderden ajyratqanyn bilmeydi. Saldarynan bala aurushan, әljuaz bolady. Aqyrynda әr auruhanagha sýirep, sau basyna saqina tilep alyp jatqandary. Ókinishti, әriyne... Oghan kóptegen balalargha arnalghan jasandy biologiyalyq taghamdardyng kóbengi de kómek qolyn sozyp túr. Ony jylytyp, dayyndaugha erinbeytinder emshek emizuge erinetini qyzyq. Beyresmy mәlimetterge sýiensek, elimizdegi emizuli analardyng qatary bosanghannan keyin 90 payyzdy qúrasa, ýsh aidan keyin olardyng qatary - 59 payyzgha, alty aidan son, 30 payyzgha kemiydi eken. Sәbiyin eki jasqa deyin emizetinderding qarasy tipten kem, ýsh jasty aitpaghannyng ózinde. Al dýniyejýzi boyynsha, analardyng tek 30 payyzy ghana emshek sýtimen qorektendiredi eken. Onyng ýstine jasandy tamaqqa otbasy qazynasynan kóp qarajatty jyryp berudi talap etse de oghan tosqauyl bola almay otyr. Mysaly, jana tughan balagha alghashqy alty aida 40 qúty qúrghaq balalar taghamy qajet eken. Ár bótelke 500-600 tenge bolsa, býginde qymbattap onyng baghasy 900 tengege bir-aq sekirdi. Sonda bir otbasy bir aida bala taghamy ýshin 40 myng tengege juyq qarjy júmsaydy eken. Al kókirektegi dayyn tagham aqshagha ýnem, әri densaulyqqa paydaly, әri balagha nәr ekenin úghynbaytyndary ókinishti. Aurudyng aldyn alady degenge kelsek, emshek sýtimen qorektendirgen analardyng basym bóligi kókirek qaterli isigi auruyna shaldyghuy óte siyrek kezdesedi. Ári súlulyqqa qosar ýlesi de mol. Emizuli analardyng bet terisi jyltyrap, әjim týsui keyindeydi... Bir qyzyghy, elimizde ana sýtin zertteytin, onyng qúramyn, sapasyn ghylymy týrde negizdeytin, baghamdaytyn zerthanalar joq eken. Alynghan mәlimetting bәri de - tek sheteldik ghalymdardyng enbegi. Al, kerisinshe, siyr sýtining qúnaryn terenirek zertteuge kelgende aldymyzgha qara salmaydy ekenbiz. Joghary tehnologiyaly zamanda ómir sýrip otyrghanymyzben ana sýtin almastyratyn erekshe dәm oilap taba almay kelemiz. Ol mýmkin de emes. Qoldan jasalghan nebir sýt almastyrghyshtar balanyng asqazanyn aldaghanymen ana sýtine jetpeydi. Kezinde balalar taghamynan aqshany ayamay, qazirgiden on ese kóp qarjy bólgen eken. Árbir eldi mekende balalargha arnalghan sýt ashanasy bolatyn. Keshegi kórgen týstey. Býginde ol da joq, onyng orny da joq. Balalarymyz ash emes, degenmen auzyna týskenimen qorektenip jýr. Anasynyng qalauynsha...
Balalar taghamyna bazyna kóp...
Býginde jasyrary joq, balalar taghamynyng qúramynda transgendi, yaky gendik modifikasiyalanghan qúramalar qosylatyny belgili. Qyzyldy-jasyldy әdemi qorapshalargha salynghan nebir yogurt, qúrghaq jarma, jasandy sýt ... bәri-bәri ainalyp kelgende eskertpe qaghazynda jazylghanynday bәri de paydaly bola bermeui mýmkin. Qoraptyng ishindegi taghamnyng qúramy bir jaqta, qoraptyng syrtyndaghy jazuy bir jaqta laghyp jýrui de bek mýmkin. Oghan dәlel: osydan eki jyl búryn jarnamasy jer jarghan «soya aquyzynyng negizinde dayyndalghan» degen balalar taghamyn teksergende, 0,1 payyzy GMQ soya bolyp shyqqan. Búdan shyghatyn qorytyndy jarnamagha janashyrynday senbey tekseru nәtiyjelerine de qúlaq týrgen jón. Alayda eshkimning de qolastynda jeke zerthanasy joq. Al balalar taghamynyng bәri de zerthanalyq tekseruden ótkiziledi desek artyq ketkendik bolar. Elimizde balalar taghamy eng az zertteletin salagha jatady. Múny mamandardyng ózi de joqqa shygharmaydy. Densaulyq saqtau ministrligining nәrestelerge dәstýrli tagham beru kerek degen resmy qújaty bar. Qújat qújat kýiinshe qaldy. Analar óz bilgeninshe balalaryn ósirip jatyr, úrpaq bolashaghyn oilap shekarany japqan eshkim joq. Eng bolmasa, qúramyn qatang sýzgiden ótkizuge de qaqpan qoymady. Áyteuir «importnyi» taghammen qorektengen «importnyi» balalar ósip keledi. Ertengi kýni qolymyzdy mezgilinen kesh sermep jýrmesek bolghany...
Onyng ýstine sәbiyler taghamynyng basym bóligi sheteldik ónimder qúraydy. Ári súranysy óte joghary tauarlardyng tiziminde túr. Sol sebepten de baghasy qymbat. Qalta qagharlyqtay. Olardyng qatarynda «Babushkino lukoshko», «Frutonyanya», «Nutriytek», Heinz ónimderi toltyrady. Hipp kompaniyasy eng qymbat balalar taghamyn óndiredi. Nestle kompaniyasy da tizgin qaghystyrugha jarap túr. Importqa tәueldi ónimning arzandauy taghy mýmkin emes. Qazagromarketing sarapshylary balalar taghamyn jasap shygharugha elimizde shiykizat qory jetkilikti dep esepteydi. Biraq ... sol bayaghy, biraq... Jyl jyljyghan sayyn elimizde bópe-bumy artyp keledi. Soghan oray mezgilinen erte sualghan analarymyzdyng arqasynda bala taghamyna degen súranys ta artary sózsiz. Alayda otandyq óndirushiler arasynda jana kóshbasshynyng qashan boy kórseteri belgisiz. Mamandar aitpaqshy, elimizde siyr da, sýt te bar. Tek endi sapaly balalar taghamyn óndirip qana qoymay, ghylymi- zertteu institutyn da qosa ashqan jón deydi mamandar.
Shәmshә BEKOVA, «Ayboliyt» balalar emhanasynyng dәrigeri:
- Týrli ekologiyalyq jaghdaylargha ma, joq әlde basqa da sebeptermen be analardyng emsheginen sýt shyqpay qaluy jii kórinis bere bastady. Sonyng kesirinen, amal joq, jasandy tamaqpen qorektendiruge tura keletinderi de bar. Degenmen tabighy joldan bas tartyp jatqandary da joq emes. Qolymyzdan kelgeninshe jas analargha emshek sýtimen qorektendirgen balanyng da, ózining de densaulyghyna qosar ýlesi mol ekenin aityp týsindiruge barymyzdy salyp kelemiz.
Avtor: Gýljan KÓShEROVA, Jambyl oblysy
"Alash ainasy" gazeti