كەيدە ەكى يىعىنا ەكى كىسى مىنگەندەي، بۇلشىق ەتى بۇلتىڭداعان، مىعىم دەنەلى جىگىتتەردى تەك ەرتەگىلەردەن وقىپ، سۋرەتتەردەن عانا كورەمىز بە دەگەن قورقىنىشتى وي ۇيالايتىنى بار. راس، بۇگىنگى ۇرپاق ۇساقتالىپ بارادى، وسىندايدا ۋىزىنا جارىماعان عوي دەگەن ءسوز ەرىكسىز ءتىل ۇشىنا ورالا بەرەدى. جىگىتتەرىمىز ءالجۋاز، قىز سياقتى ءجىپ-جىڭىشكە، ءتىپتى كەيدە قايسىسىنىڭ قىز، قايسىسىنىڭ ۇل ەكەنىن اجىراتا الماي قالىپ جاتاتىنىمىز تاعى بار. راسى وسى عوي. ۋىزعا جارىماعان، كوتەرەم قوزىداي كوگەنكوزدەر كوپ... مۇنىڭ ءبارى دە اينالىپ كەلگەندە شىر ەتىپ دۇنيە ەسىگىن اشقان ساتتە انا ءسۇتىنىڭ ۋىزىنا جارىپ، ەمىرەنە ەمبەگەننەن دە مە دەيسىڭ...

كەيدە ەكى يىعىنا ەكى كىسى مىنگەندەي، بۇلشىق ەتى بۇلتىڭداعان، مىعىم دەنەلى جىگىتتەردى تەك ەرتەگىلەردەن وقىپ، سۋرەتتەردەن عانا كورەمىز بە دەگەن قورقىنىشتى وي ۇيالايتىنى بار. راس، بۇگىنگى ۇرپاق ۇساقتالىپ بارادى، وسىندايدا ۋىزىنا جارىماعان عوي دەگەن ءسوز ەرىكسىز ءتىل ۇشىنا ورالا بەرەدى. جىگىتتەرىمىز ءالجۋاز، قىز سياقتى ءجىپ-جىڭىشكە، ءتىپتى كەيدە قايسىسىنىڭ قىز، قايسىسىنىڭ ۇل ەكەنىن اجىراتا الماي قالىپ جاتاتىنىمىز تاعى بار. راسى وسى عوي. ۋىزعا جارىماعان، كوتەرەم قوزىداي كوگەنكوزدەر كوپ... مۇنىڭ ءبارى دە اينالىپ كەلگەندە شىر ەتىپ دۇنيە ەسىگىن اشقان ساتتە انا ءسۇتىنىڭ ۋىزىنا جارىپ، ەمىرەنە ەمبەگەننەن دە مە دەيسىڭ...

الەمدىك تاجىريبەگە سۇيەنسەك تە كوپ ەلدەردە انانىڭ اق سۇتىنەن ارتىق ءنارلى تاعام جوق دەپ ەسەپتەيدى. ماسەلەن، اراب ەلدەرiندە انالارعا مىندەتتى تۇردە بالانى ءۇش جاسقا جەتكەنشە ەمىزۋدى تالاپ ەتەدى ەكەن. سونداي-اق دۇنيەجۇزىلىك دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيىمىنىڭ ەمشەك سۇتىمەن ەمىزۋ اپتالىعى بەكىتىلگەن. وعان بۇكىل الەمدەگى بارلىق ەلدەر اتسالىسادى. ارينە انا ءسۇتىن ەشتەڭە الماستىرا المايتىنى بەلگىلى. ونىڭ قۇرامى ا، ە، د دارۋمەندەرىنە، اقۋىز، ماي، تەمىر، كومىرسۋتەك، سۋ، وزگە دە با­لانىڭ وسۋىنە قاجەتتى مينەرالدى زاتتار­عا وتە باي. ۋىزعا جارىعان ۇرپاقتىڭ يممۋ­نيتەتى كۇشتى بولىپ، اناۋ- مىناۋ اۋرۋعا دەس بەرمەيدى. وكىنىشتىسى، دەنە سىمباتىن قۇر­تىپ الامىن دەگەن قورقىنىشتان كوپتەگەن جاس انالار بالانى ەرتەرەك ەمشەكتەن شى­عارىپ جاتادى. سونىسىمەن ءسابيىن ءدارۋ­مەن­دەردەن اجىراتقانىن بىلمەيدى. سالدا­رىنان بالا اۋرۋشاڭ، ءالجۋاز بولادى. اقى­رىندا ءار اۋرۋحاناعا سۇيرەپ، ساۋ باسى­نا ساقينا تىلەپ الىپ جاتقاندارى. وكىنىش­تى، ارينە... وعان كوپتەگەن بالالارعا ارنال­عان جاساندى بيولوگيالىق تاعامداردىڭ كو­بەيۋى دە كومەك قولىن سوزىپ تۇر. ونى جى­لى­تىپ، دايىنداۋعا ەرىنبەيتىندەر ەمشەك ەمىزۋ­گە ەرىنەتىنى قىزىق.  بەيرەسمي مالىمەت­تەرگە سۇيەنسەك، ەلىمىزدەگى ەمىزۋلى انالار­دىڭ قاتارى بوسانعاننان كەيىن 90 پايىزدى قۇراسا، ءۇش ايدان كەيىن ولاردىڭ قاتارى - 59 پايىزعا، التى ايدان سوڭ، 30 پايىزعا كە­ميدى ەكەن. ءسابيىن ەكى جاسقا دەيىن ەمى­زە­تىن­دەردىڭ قاراسى تىپتەن كەم، ءۇش جاستى ايت­پاعاننىڭ وزىندە. ال دۇنيەجۇزى بويىنشا، انا­لاردىڭ تەك  30 پايىزى عانا ەمشەك ءسۇتى­مەن قورەك­تەن­­دىرەدى ەكەن. ونىڭ ۇستىنە جا­ساندى تا­ماققا وتباسى قازىناسىنان كوپ قا­راجاتتى جىرىپ بەرۋدى تالاپ ەتسە دە وعان توسقاۋىل بولا الماي وتىر. مىسالى، جا­ڭا تۋعان با­لا­عا العاشقى التى ايدا 40 قۇتى قۇرعاق با­لا­لار تاعامى قاجەت ەكەن. ءار بوتەلكە 500-600 تەڭگە بولسا، بۇگىندە قىمباتتاپ ونىڭ باعاسى 900 تەڭگەگە ءبىر-اق سەكىردى. سوندا ءبىر وتباسى ءبىر ايدا بالا تاعامى ءۇشىن 40 مىڭ تەڭگەگە جۋىق قارجى جۇمسايدى ەكەن. ال كوكىرەكتەگى دايىن تاعام اقشاعا ۇنەم، ءارى دەنساۋلىققا پاي­دا­لى، ءارى بالاعا ءنار ەكەنىن ۇعىنبايتىن­دا­رى وكىنىشتى. اۋرۋدىڭ الدىن الادى دە­گەن­گە كەلسەك، ەمشەك سۇتىمەن قورەكتەندىرگەن انالاردىڭ باسىم بولىگى كوكىرەك قاتەرلى ىسىگى اۋرۋىنا شالدىعۋى وتە سيرەك كەزدەسەدى. ءارى سۇلۋ­لىق­قا قوسار ۇلەسى دە مول. ەمىزۋلى انالار­دىڭ بەت تەرىسى جىلتىراپ، ءاجىم ءتۇسۋى كەيىن­د­ەي­دى... ءبىر قىزىعى، ەلىمىزدە انا ءسۇتىن زەرتتەيتىن، ونىڭ قۇرامىن، ساپاسىن عىلى­مي تۇردە نەگىزدەيتىن، باعامدايتىن زەرتحا­نالار جوق ەكەن. الىنعان مالىمەتتىڭ ءبارى دە - تەك شەتەلدىك عالىمداردىڭ ەڭبەگى. ال، كەرىسىنشە، سيىر ءسۇتىنىڭ قۇنارىن تەرەڭىرەك زەرتتەۋگە كەلگەندە الدىمىزعا قارا سالمايدى ەكەنبىز. جوعارى تەحنولوگيالى زاماندا ءومىر ءسۇرىپ وتىرعانىمىزبەن انا ءسۇتىن الماستىراتىن ەرەكشە ءدام ويلاپ تابا الماي كەلەمىز. ول مۇمكىن دە ەمەس. قولدان جاسالعان نەبىر ءسۇت الماستىرعىشتار بالانىڭ اسقازانىن الداعانىمەن انا سۇتىنە جەتپەيدى. كەزىندە بالالار تاعامىنان اقشانى اياماي، قازىرگىدەن ون ەسە كوپ قارجى بولگەن ەكەن. ءاربىر ەلدى مەكەندە بالالارعا ارنالعان ءسۇت اسحاناسى بولاتىن. كەشەگى كور­گەن تۇستەي. بۇگىندە ول دا جوق، ونىڭ ورنى دا جوق. بالالارىمىز اش ەمەس، دە­گەن­مەن اۋزىنا تۇسكەنىمەن قورەكتەنىپ ءجۇر. اناسىنىڭ قالاۋىنشا...

بالالار تاعامىنا بازىنا كوپ...

بۇگىندە جاسىرارى جوق، بالالار تاعا­مى­­نىڭ قۇرامىندا ترانسگەندى، ياكي گەندىك مو­­ديفيكاتسيالانعان قۇرامالار قوسىلاتى­نى بەلگىلى.  قىزىلدى-جاسىلدى ادەمى قو­راپ­­شا­­لارعا سالىنعان نەبىر يوگۋرت، قۇرعاق جار­ما، جاساندى ءسۇت ... ءبارى-ءبارى اينالىپ كەل­­گەندە ەسكەرتپە قاعازىندا جازىلعانىن­داي ءبارى دە پايدالى بولا بەرمەۋى مۇمكىن. قو­راپتىڭ ىشىندەگى تاعامنىڭ قۇرامى ءبىر جاق­تا، قوراپتىڭ سىرتىنداعى جازۋى ءبىر جاقتا لاعىپ ءجۇرۋى دە بەك مۇمكىن. وعان دالەل: وسىدان ەكى جىل بۇرىن جارناماسى جەر جارعان «سويا اقۋىزىنىڭ نەگىزىندە دايىندالعان» دەگەن بالالار تاعامىن تەكسەرگەندە، 0,1 پايىزى گمق سويا بولىپ شىققان. بۇدان شىعاتىن قورىتىندى جارناماعا جاناشىرىڭداي سەنبەي تەكسەرۋ ناتيجەلەرىنە دە قۇلاق تۇرگەن ءجون. الايدا ەشكىمنىڭ دە قولاستىندا جەكە زەرتحاناسى جوق. ال بالالار تاعامىنىڭ ءبارى دە زەرتحا­نالىق تەكسەرۋدەن وتكىزىلەدى دەسەك ارتىق كەتكەندىك بولار. ەلىمىزدە بالالار تاعامى ەڭ از زەرتتەلەتىن سالاعا جاتادى. مۇنى ما­مان­داردىڭ ءوزى دە جوققا شىعارمايدى. دەن­ساۋ­لىق ساقتاۋ مينيسترلىگىنىڭ نارەستە­لەر­گە ءداستۇرلى تاعام بەرۋ كەرەك دەگەن رەسمي قۇجاتى بار. قۇجات قۇجات كۇيىنشە قالدى. انالار ءوز بىلگەنىنشە بالالارىن ءوسىرىپ جاتىر، ۇرپاق بولاشاعىن ويلاپ شە­كارانى جاپقان ەشكىم جوق. ەڭ بولماسا، قۇرا­مىن قاتاڭ سۇزگىدەن وتكىزۋگە دە قاقپان قوي­مادى. ايتەۋىر «يمپورتنىي» تاعاممەن قورەكتەنگەن «يمپورتنىي» بالالار ءوسىپ كەلەدى. ەرتەڭگى كۇنى قولىمىزدى مەزگىلىنەن كەش سەرمەپ جۇرمەسەك بولعانى...

ونىڭ ۇستىنە سابيلەر تاعامىنىڭ باسىم ءبو­لىگى شەتەلدىك ونىمدەر قۇرايدى. ءارى سۇرا­نىسى وتە جوعارى تاۋارلاردىڭ تىزىمىندە تۇر. سول سەبەپتەن دە باعاسى قىمبات. قالتا قاعارلىقتاي. ولاردىڭ قاتارىندا «بابۋش­كينو لۋكوشكو»، «فرۋتونيانيا»، «نۋتريتەك»، Heinz ونىمدەرى تولتىرادى. Hipp كومپانيا­سى ەڭ قىمبات بالالار تاعامىن وندىرەدى. Nestle كومپانياسى دا تىزگىن قاعىستىرۋعا جا­راپ تۇر. يمپورتقا تاۋەلدى ءونىمنىڭ ار­زان­داۋى تاعى مۇمكىن ەمەس.  قازاگروماركە­تينگ ساراپشىلارى بالالار تاعامىن جاساپ شى­عارۋعا ەلىمىزدە شيكىزات قورى جەتكىلىكتى دەپ ەسەپتەيدى. بىراق ... سول باياعى، بىراق... جىل جىلجىعان سايىن ەلىمىزدە بوپە-بۋمى ارتىپ كەلەدى. سوعان وراي مەزگىلىنەن ەرتە سۋالعان انالارىمىزدىڭ ارقاسىندا بالا تاعامىنا دەگەن سۇرانىس تا ارتارى ءسوزسىز. الايدا وتاندىق وندىرۋشىلەر اراسىندا جاڭا كوشباسشىنىڭ قاشان بوي كورسەتەرى بەلگىسىز. ماماندار ايتپاقشى، ەلىمىزدە سيىر دا، ءسۇت تە بار. تەك ەندى ساپالى بالالار تاعامىن ءوندىرىپ قانا قويماي،  عىلىمي- زەرتتەۋ ينستيتۋتىن دا قوسا اشقان ءجون دەيدى ماماندار.

ءشامشا بەكوۆا، «ايبوليت» بالالار ەمحاناسىنىڭ دارىگەرى:

- ءتۇرلى ەكولوگيالىق جاعدايلارعا ما، جوق الدە باسقا دا سەبەپتەرمەن بە انا­لار­دىڭ ەمشەگىنەن ءسۇت شىقپاي قالۋى ءجيى كو­رىنىس بەرە باستادى. سونىڭ كەسىرى­نەن، امال جوق، جاساندى تاماقپەن قو­رەك­تەندىرۋگە تۋرا كەلەتىندەرى دە بار. دەگەن­مەن تابيعي جولدان باس تارتىپ جات­قان­دارى دا جوق ەمەس. قولىمىزدان كەلگە­نىنشە جاس انالار­عا ەمشەك سۇتىمەن قورەك­تەندىرگەن بالانىڭ دا، ءوزىنىڭ دە دەن­ساۋلىعىنا قوسار ۇلەسى مول ەكەنىن ايتىپ تۇسىندىرۋگە بارىمىزدى سالىپ كە­لەمىز.

اۆتور: گۇلجان كوشەروۆا، جامبىل وبلىسى

"الاش ايناسى" گازەتى