Qazaqstandaghy úighyrlar qauymy Shynjandaghy qaqtyghysta qaza bolghan azamattardyng әruaghyna qúran baghyshtap, as berdi. Almaty, 10 shilde 2009 jyl.

Shildening 10-y kýni Almaty qalasyndaghy úighyrlar kóp shoghyrlanghan «Drujba» shaghyn audanynda Qazaqstandaghy úighyrlar qauymy Shynjandaghy qaqtyghysta qaza bolghan azamattardyng әruaghyna qúran baghyshtap, as berdi.
Júma kýni jýzdegen adam qatysqan azaly jiynda Qazaqstannyng úighyr jastarynyng odaghy men úighyr mәdeny ortalyghy Ýrimjidegi jaghdaygha әlemdik qauymdastyqtyng aralasuyn súrap, halyqaralyq qúqyq qorghau úiymdarynyng atyna ýndeu joldady.
Búl ýndeude Qazaqstandaghy úighyrlar qauymy Ýrimjidegi qandy oqighagha qatty alandap otyrghanyn jetkizip, atalmysh oqighagha resmy qytay biyligining bergen baghasy men ústanymyn joqqa shygharady.
«Shynjang Úighyr avtonomiyalyq audanyndaghy oqigha búl eng әueli qarapayym adamdardyng tragediyasy. Sebebi, adamdardyng qúrban boluyna әkelgen kez kelgen beybit sheru tek osy túrghydan qarastyryluy kerek. Sondyqtan úighyr jastary sheruge shyghushylardy «separatizmmen», ekstremizmmen», «terrorizmmen» baylanystyryp otyrghan resmy Qytaydyng ústanymyna týbegeyli qarsy. Sonday-aq, sherudi «Ál-Qaidamen» baylanystyryp otyrghan joghary lauazymdy sheneunikterding mәlimdemesine de synmen qaraymyz» delingen Qazaqstannyng úighyr jastary odaghynyng әlemdik qauymdastyq pen demokratiyalyq memleketterding basshylaryna joldap otyrghan ýndeulerinde.
Al Qazaqstannyng «Respublikalyq úighyr mәdeny ortalyghy» men «Úighyrlardyng últtyq qauymdastyghynyn» BÚÚ-da tirkelmegen halyq pen últtardyng úiymyna (UNPO - Unrepresented Nations and Peoples Organisation) joldap otyrghan ýndeuinde tarihy otanynda túryp jatqan úighyrlardyng býgingi tanda jappay assimilyasiyagha úshyrauy turasynda aitylyp, atalmysh mәselege úiymnyng aralasuyn súraydy.
«Úighyrlargha «terrorist», «separatist» sekildi jalghan at taghu ýrdisi olar aldaghy uaqytta beybit ómir sýredi degen ýmitimizdi qúrtyp otyr. Qytaydyng kýsh qúrylymdarynyng jasap otyrghan әreketteri halyqaralyq normalardy búzady. Biz qytay biyligining aldaghy uaqytta jasaytyn kýsh kórsetulerine tosqauyl qoy jolynda barlyq mýmkindikti paydalanularynyzdy súraymyz. Atalmysh tragediyalyq jaghdaygha qatysty tәuelsiz halyqaralyq tergeu jýrgizuge úiytqy bolularynyzdy da ótinip súraymyz» delingen ýndeude.

Ábdirashit Túrdiyev, Qazaqstannyng úighyr jastary odaghynyng tóraghasy. Almaty, 10 shilde 2009 jyl.

Jiyndy úiymdastyrushy Qazaqstannyng úighyr jastary odaghynyng tóraghasy Ábdirashit Túrdiyev Qytayda úighyrlargha jasalyp jatqan zorlyqtyng әdiletsiz ekenin aityp, búghan qytay ýkimetining jol bergenine narazylyq bildirdi.
«Ýrimjidegi qandy oqigha ayausyz basylyp janshyldy. Býgingi tanda onda úighyrlardy jappay jazalau ýrdisi jýrip jatyr. Bizding qolymyzdan keletin jalghyz nәrse – búl aqparat qúraldary arqyly kópshiliktin, halyqaralyq qauymdastyqtyng atalmysh mәselege nazaryn audartu. Qytay biyligining jýrgizip otyrghan genosidtik sayasatyna tosqauyl qoi jolynda barlyq mýmkindikti paydalanuyn súrap otyrmyz», - dedi ol.
Úiymdastyrushylardyng aituynsha, jiyngha Almaty qalalyq әkimshiligining ókili de kelip qatysqan, biraq jiyn barysynda biz olardy kezdestire almadyq.
Ýrimjidegi oqighagha qatysty pikirin bildirgen qazaq qogham qayratkeri Hasen Qojahmet múnyng tek úighyr halqynyng ghana emes, býkil týrki júrtynyng ortaq qayghysy ekenin qadap aitty. Sonymen qatar ol qytay biyligining az últtargha jýrgizip otyrghan sayasatyn da synady.

Hasen Qojahmet, qazaq últshyly. Almaty, 10 shilde 2009 jyl.

«Úighyrlar dep kónil aityp jatyrmyz ghoy. Biraq olay emes. Ol jaqta, yaghny Shyghys Týrkistanda qazaq, qyrghyz jәne ózge de músylman bauyrlar bar. Olar әrqashan da ortaq kýsh biriktirip, bir iydeya ýshin kýresken. Sondyqtan biz de qaralymyz. Ospan batyrdy bilesizder, kezinde qyzylmen de, Chan Kayshiymen de kýresken. HHI ghasyrda ómir sýrsek te, Qytay imperiyasy orta ghasyrdaghy qyryp-joi, jabayy tәsilderin qoldanyp otyr...», - dedi Hasen Qojahmet.
Onyng sózin ózge de qazaq qogham qayratkerleri qostady.
«Myng jarymday adam qamaugha alynypty. Olargha ólim jazasy qaupi tónip túr. Búl ýshin qatty qinalamyz. Biz әlemdegi barlyq gumanisterding qamaudaghy adamdardy ólim jazasyna búiyrmaudy talap etude kómektesuin súraymyz», - dedi Maqsút Orazay.

Maqpal MÚQANQYZY
“Azattyq” radiosy 11 shilde 2009 jyl