قازاقستانداعى ۇيعىرلار قاۋىمى شىڭجاڭداعى قاقتىعىستا قازا بولعان ازاماتتاردىڭ ارۋاعىنا قۇران باعىشتاپ، اس بەردى. الماتى، 10 شىلدە 2009 جىل.

شىلدەنىڭ 10-ى كۇنى الماتى قالاسىنداعى ۇيعىرلار كوپ شوعىرلانعان «درۋجبا» شاعىن اۋدانىندا قازاقستانداعى ۇيعىرلار قاۋىمى شىڭجاڭداعى قاقتىعىستا قازا بولعان ازاماتتاردىڭ ارۋاعىنا قۇران باعىشتاپ، اس بەردى.
جۇما كۇنى جۇزدەگەن ادام قاتىسقان ازالى جيىندا قازاقستاننىڭ ۇيعىر جاستارىنىڭ وداعى مەن ۇيعىر مادەني ورتالىعى ۇرىمجىدەگى جاعدايعا الەمدىك قاۋىمداستىقتىڭ ارالاسۋىن سۇراپ، حالىقارالىق قۇقىق قورعاۋ ۇيىمدارىنىڭ اتىنا ۇندەۋ جولدادى.
بۇل ۇندەۋدە قازاقستانداعى ۇيعىرلار قاۋىمى ۇرىمجىدەگى قاندى وقيعاعا قاتتى الاڭداپ وتىرعانىن جەتكىزىپ، اتالمىش وقيعاعا رەسمي قىتاي بيلىگىنىڭ بەرگەن باعاسى مەن ۇستانىمىن جوققا شىعارادى.
«شىڭجاڭ ۇيعىر اۆتونوميالىق اۋدانىنداعى وقيعا بۇل ەڭ اۋەلى قاراپايىم ادامداردىڭ تراگەدياسى. سەبەبى، ادامداردىڭ قۇربان بولۋىنا اكەلگەن كەز كەلگەن بەيبىت شەرۋ تەك وسى تۇرعىدان قاراستىرىلۋى كەرەك. سوندىقتان ۇيعىر جاستارى شەرۋگە شىعۋشىلاردى «سەپاراتيزممەن»، ەكسترەميزممەن»، «تەرروريزممەن» بايلانىستىرىپ وتىرعان رەسمي قىتايدىڭ ۇستانىمىنا تۇبەگەيلى قارسى. سونداي-اق، شەرۋدى «ءال-قايدامەن» بايلانىستىرىپ وتىرعان جوعارى لاۋازىمدى شەنەۋنىكتەردىڭ مالىمدەمەسىنە دە سىنمەن قارايمىز» دەلىنگەن قازاقستاننىڭ ۇيعىر جاستارى وداعىنىڭ الەمدىك قاۋىمداستىق پەن دەموكراتيالىق مەملەكەتتەردىڭ باسشىلارىنا جولداپ وتىرعان ۇندەۋلەرىندە.
ال قازاقستاننىڭ «رەسپۋبليكالىق ۇيعىر مادەني ورتالىعى» مەن «ۇيعىرلاردىڭ ۇلتتىق قاۋىمداستىعىنىڭ» بۇۇ-دا تىركەلمەگەن حالىق پەن ۇلتتاردىڭ ۇيىمىنا (UNPO - Unrepresented Nations and Peoples Organisation) جولداپ وتىرعان ۇندەۋىندە تاريحي وتانىندا تۇرىپ جاتقان ۇيعىرلاردىڭ بۇگىنگى تاڭدا جاپپاي اسسيميلياتسياعا ۇشىراۋى تۋراسىندا ايتىلىپ، اتالمىش ماسەلەگە ۇيىمنىڭ ارالاسۋىن سۇرايدى.
«ۇيعىرلارعا «تەرروريست»، «سەپاراتيست» سەكىلدى جالعان ات تاعۋ ءۇردىسى ولار الداعى ۋاقىتتا بەيبىت ءومىر سۇرەدى دەگەن ءۇمىتىمىزدى قۇرتىپ وتىر. قىتايدىڭ كۇش قۇرىلىمدارىنىڭ جاساپ وتىرعان ارەكەتتەرى حالىقارالىق نورمالاردى بۇزادى. ءبىز قىتاي بيلىگىنىڭ الداعى ۋاقىتتا جاسايتىن كۇش كورسەتۋلەرىنە توسقاۋىل قويۋ جولىندا بارلىق مۇمكىندىكتى پايدالانۋلارىڭىزدى سۇرايمىز. اتالمىش تراگەديالىق جاعدايعا قاتىستى تاۋەلسىز حالىقارالىق تەرگەۋ جۇرگىزۋگە ۇيىتقى بولۋلارىڭىزدى دا ءوتىنىپ سۇرايمىز» دەلىنگەن ۇندەۋدە.

ءابدىراشيت تۇرديەۆ، قازاقستاننىڭ ۇيعىر جاستارى وداعىنىڭ توراعاسى. الماتى، 10 شىلدە 2009 جىل.

جيىندى ۇيىمداستىرۋشى قازاقستاننىڭ ۇيعىر جاستارى وداعىنىڭ توراعاسى ءابدىراشيت تۇرديەۆ قىتايدا ۇيعىرلارعا جاسالىپ جاتقان زورلىقتىڭ ادىلەتسىز ەكەنىن ايتىپ، بۇعان قىتاي ۇكىمەتىنىڭ جول بەرگەنىنە نارازىلىق ءبىلدىردى.
«ۇرىمجىدەگى قاندى وقيعا اياۋسىز باسىلىپ جانشىلدى. بۇگىنگى تاڭدا وندا ۇيعىرلاردى جاپپاي جازالاۋ ءۇردىسى ءجۇرىپ جاتىر. ءبىزدىڭ قولىمىزدان كەلەتىن جالعىز نارسە – بۇل اقپارات قۇرالدارى ارقىلى كوپشىلىكتىڭ، حالىقارالىق قاۋىمداستىقتىڭ اتالمىش ماسەلەگە نازارىن اۋدارتۋ. قىتاي بيلىگىنىڭ جۇرگىزىپ وتىرعان گەنوتسيدتىك ساياساتىنا توسقاۋىل قويۋ جولىندا بارلىق مۇمكىندىكتى پايدالانۋىن سۇراپ وتىرمىز»، - دەدى ول.
ۇيىمداستىرۋشىلاردىڭ ايتۋىنشا، جيىنعا الماتى قالالىق اكىمشىلىگىنىڭ وكىلى دە كەلىپ قاتىسقان، بىراق جيىن بارىسىندا ءبىز ولاردى كەزدەستىرە المادىق.
ۇرىمجىدەگى وقيعاعا قاتىستى پىكىرىن بىلدىرگەن قازاق قوعام قايراتكەرى حاسەن قوجاحمەت مۇنىڭ تەك ۇيعىر حالقىنىڭ عانا ەمەس، بۇكىل تۇركى جۇرتىنىڭ ورتاق قايعىسى ەكەنىن قاداپ ايتتى. سونىمەن قاتار ول قىتاي بيلىگىنىڭ از ۇلتتارعا جۇرگىزىپ وتىرعان ساياساتىن دا سىنادى.

حاسەن قوجاحمەت، قازاق ۇلتشىلى. الماتى، 10 شىلدە 2009 جىل.

«ۇيعىرلار دەپ كوڭىل ايتىپ جاتىرمىز عوي. بىراق ولاي ەمەس. ول جاقتا، ياعني شىعىس تۇركىستاندا قازاق، قىرعىز جانە وزگە دە مۇسىلمان باۋىرلار بار. ولار ارقاشان دا ورتاق كۇش بىرىكتىرىپ، ءبىر يدەيا ءۇشىن كۇرەسكەن. سوندىقتان ءبىز دە قارالىمىز. وسپان باتىردى بىلەسىزدەر، كەزىندە قىزىلمەن دە، چان كايشيمەن دە كۇرەسكەن. ءححى عاسىردا ءومىر سۇرسەك تە، قىتاي يمپەرياسى ورتا عاسىرداعى قىرىپ-جويۋ، جابايى تاسىلدەرىن قولدانىپ وتىر...»، - دەدى حاسەن قوجاحمەت.
ونىڭ ءسوزىن وزگە دە قازاق قوعام قايراتكەرلەرى قوستادى.
«مىڭ جارىمداي ادام قاماۋعا الىنىپتى. ولارعا ءولىم جازاسى قاۋپى ءتونىپ تۇر. بۇل ءۇشىن قاتتى قينالامىز. ءبىز الەمدەگى بارلىق گۋمانيستەردىڭ قاماۋداعى ادامداردى ءولىم جازاسىنا بۇيىرماۋدى تالاپ ەتۋدە كومەكتەسۋىن سۇرايمىز»، - دەدى ماقسۇت ورازاي.

ماقپال مۇقانقىزى
“ازاتتىق” راديوسى 11 شىلدە 2009 جىل