VI

«Amerika jiyangerligine qarsy túryp, Chaushangha kómekteselik!» deytin úran shu kóterdi bir kýni. Birer aidan beri kýzding sary janbyrynday sebezgiletip kele jatyp, tosynnan nóserlete jónelgendey, barlyq gazet beti aiqay belgisine toldy da ketti. Ertenine gazetterden asyp, qyzyldy-jasyldy qaghazdarmen kóshege lap qoydy. Aupartkom sekretary Liyindәishynnyng dauysymen klub zalyn solqyldatty. Sekretardyng tónkeristik ishki soghystan әreng qalghan synar kózi syrtqa teuip, syrtqy shapqynshylyq soghysty sóilegende jarqyrap shygha keldi. Kelgennen beri basyn tómen salyp, tym momaqan kórinip jýrgen qúba jýzinen ot jaynap, jauyngerlik beynesin asha saqyldady. Qas jauynger jayshylyqta emes, eline jaugershilik tóngende jaynaydy ghoy. Sekretar jýzinen sol kórindi.

«Chaushangha tóngen shapqynshylyq shyn mәninde Júnhua halyq respublikasyna tóngen shapqynshylyq» -dedi sekretar.

VI

«Amerika jiyangerligine qarsy túryp, Chaushangha kómekteselik!» deytin úran shu kóterdi bir kýni. Birer aidan beri kýzding sary janbyrynday sebezgiletip kele jatyp, tosynnan nóserlete jónelgendey, barlyq gazet beti aiqay belgisine toldy da ketti. Ertenine gazetterden asyp, qyzyldy-jasyldy qaghazdarmen kóshege lap qoydy. Aupartkom sekretary Liyindәishynnyng dauysymen klub zalyn solqyldatty. Sekretardyng tónkeristik ishki soghystan әreng qalghan synar kózi syrtqa teuip, syrtqy shapqynshylyq soghysty sóilegende jarqyrap shygha keldi. Kelgennen beri basyn tómen salyp, tym momaqan kórinip jýrgen qúba jýzinen ot jaynap, jauyngerlik beynesin asha saqyldady. Qas jauynger jayshylyqta emes, eline jaugershilik tóngende jaynaydy ghoy. Sekretar jýzinen sol kórindi.

«Chaushangha tóngen shapqynshylyq shyn mәninde Júnhua halyq respublikasyna tóngen shapqynshylyq» -dedi sekretar.

Qytay qúrlyghynan gomindang men qosa quylghan amerika qúrama shtatynyng jiyangerlik toby Aziyadaghy úlanghayyr zor nesibesinen airylghanda úly jónelgen bolatyn. Úliy-úly jersharynyng barlyq bórisin jiyp kelip, ashuly tisterin kommunistik Júngonyng dәl býiirinen - óz yqpalyndaghy ontýstik Chaushannan (Koreadan) saqyldatyp jatqanyn estip jýrgenbiz. Endi mine, lap qoyyp, qandy qyrghyngha kirisipti de, azat Soltýstik Chaushannyng astanasyna deyin oirandapty. Bir aida Chaushandy týgeldep jútyp bolyp, qandy auzyn Júngonyng ókpe-jýreginen kelip salmaq!»

Últtyq tónkeris kezindegi dәstýrimiz boyynsha jalpy attanysqa kele qaldyq. Jastar soghys maydanyna barugha tizimdelip, kәriler kapitaldyq kómegin tizimdetti. Múndayda jarysqa týse ketetin baylar saygýlikterin ýkilep nómirletip jatqanda, Bashpaydyng ógizderi men dónen-besti qoylary qorghaushy qyran aeroplangha ainala ketip, Chaushangha jýitky jóneldi.

Men ózimdi jauyngerlikke aldynghy qatarda tizimdetip edim. Sekretar aldymen óshirtti. Qyr rayondaryna ýgitke shygharmaq eken.

Kýzding múnday búlynghyr suyq shaghynda kóshpendi halyqqa shyghatyn ýgitke búrynghyday jenil-jelpi eki-ýshtegen, tórt-bestegen ghana emes, alpys adam úiydastyrdy sekretar. Kóbi әnshi-biyshi qyz-kelinshek. Búl atretti «Chuan-shuәn tuan»[1] dep atap, tuanjandyqqa[2] aupartkomnyng ýgit bólim bastyghy Jang familialy jigit taghayyndaldy. Jang tuanjangha baqanday alty orynbasar futuanjang kerek eken. Alty futuanjannyng beseuin sekretardyng ózi kórsetti: birinshi futuanjang dep aldymen Sәrsen sayasatty, ekinshige aqsaytan Múqandy, ýshinshi men tórtinshige jәne solar siyaqty jii kórinip jýrgen Erbol men Daldaqúldyng atyn atady. Besinshige kelgende tizimine qarap «Haysan» dep dauystady sekretar.

Bir jaghymda otyrghan Ómirbek myrs-myrs kýldi.

- Ýndemey jýrip Qaysen de jylpos eken-au, partiyagha ótuge búl da aryz jaza qoyypty ghoy!

- Búl jylpostyghymen emes, juastyghymen - múrnynyng suyn da jiya almaytyndyghymen saylansa kerek! -dedi Qiyalzat.

- Juastyghyn sekretar qaydan kóre qoydy deysin?

- Onysy múrnynan qyltanday - jyltyndap túrsa da kórmey me!...

Búl qaljyndaryna Ómirbek pen Qiyalzat qarqylap kýliskende altynshy orynbasar bolyp mening atym ataldy. Sekretardyng auzynan Telbay әkimning kýbirleuimen atalghanymdy bayqadym. Sәrsen men Múqan jattalghan kommunisting uyzynan qyp-qyzyl mening atym әreng shyqqanyna namystanghandaymyn: «osyndaylarmen birge jәnnatqa kiruding ózi de jaqsylyq bolyp jarytpas!»

- Partiyagha kiruge sen әli aryz jazbapsyng ghoy? -dep kýbirledi Ómirbek.

- Mýshe qabyldau isi әli bastalmady ghoy.

- Bәle, pәlen kýni bastaymyz dep qúlaqtandyru shygharady ghoy dep jýrmisin! Ózing talap etpesen, seni zorlap tartpaq pa!... Telbaylar әldeqashan ótipti. Myna Sәrsen men Múqan qular aryzdaryn aldymen jýgirtken. Qazir synaq astynda. Osy saylanuyna qaraghanda partiyagha qabyldanu aldynda siyaqty. Men jazghaly da ýsh-aq kýn boldy. Teginde boyymyzgha senip jýrip, jyldan qúr qalmayyq!

- Búlar ótse, biz zyp ete týsermiz, -dep kýldim. - biraq... kommunizm partiyasy osy gomindanshylardy da qabyldasa kim bolmaq?...

Aldaghy ýgit qyzmetimizding tәrtibi jayynda sekretar sóilep ketti de, jeke sóz dogharylyp qaldy. Alpys adamdyq bir ýgit atretining bastyghyna alty orynbasar saylaghan sebebi, barghan rayonymyzda altygha bóline jayaulap, auyl-auyl, ýi-ýige qydyra jýrip ýgitteydi ekenbiz. Kýndelikti qyzmet nәtiyjemizdi shtapqa, dәlin aitqanda tuanjangha, futuanjandar baryp bayandap, jol-joryq súrap túrady. Atalghan kómek pen Chaushan maydanyna jazylghan erikti jauyngerlerdi búl joly jimay, tizimdep qana qaytatyndyghymyz aityldy.

«Halyqpen jaqyndasu ýshin» halyqtyng ózinshe qúba tóbel ghana kiyinip baruymyzdy basa dәriptedi sekretar. Sózsiz týsinikti bolu ýshin «oqymystylar tilin qoldanbay, halyqtyng dәl óz tilinde» sóileuimizdi de kóbirek eskertti.

Tónkeris kezinde ishki ólkelerdegi jiy qonystanghan túrghylyqty halyqqa ózderining jýrgizgen әskery ýgit tәjiriybeleri boyynsha ornalastyru edi búl. Bytyranqy alys-alys auyldardan әr kýni shtapqa jýgiru siyaqty auyrlyqtardy bara týzetip alarmyz-aq. Al, myna alasapyran jauyn-shashyndy mezgildegi kóshpendi halyqqa jýrgiziletin ýgitti әnshi, biyshi kóp әieldi qalay paydalanyp, qayda sighyzatyndyghymyz oiyma simady. Búl jәitti sekretar ózi dayarlaghan ýgit teziysin týsindirip, taratyp bolghan song súradym. Búghan qaytarghan jauaby jergilikti dәstýrge tym kýlkili bolyp shyqty: qiyrdan-qiyrgha jayau jortatyn ýgit gruppalary әr auylgha әndetip, gýldetip, biyshilerin býlkildete jetedi eken. Ondaygha auyl adamdarnyng tez jinalatyndyghyn aitty.

- Sonsong ile-shala elimizding qaqpasyna jau kirgenin sóileymiz ghoy, biylep baryp soghan sýiinshi súraghanday bolyp kórinbeymiz be! -dep qaldy Qiyalzat. Erbol qosymsha qosty:

- Garmondatyp biylep, dumandata jetken song jau tiygenin qay betimizben sóilep, kómekti qay betimizben súramaqpyz! Búl ýgitke әn men by siyspaydy. Auyl jigitterine kórkemónerimizdi masqaralatyp, qúnyn tildetip alamyz!

- Solay bolatyny ras! -dep qostady Ómirbek. - Býitip kýlki bolghansha, әr auylgha attandap-bauyrymdap kirgenimiz dúrysyraq shyghar!

Ómirbekting búl pikirine du kýldi kópshilik. Sәrsen zekip jiberdi:

- Talkuaytty qoyyndar joldastar! -pikir kóterushiler búl zeyildikti elemedi.

- Án men biydi de, attandy da qoyyp, dyuananyng jep-jenil sapayy men ókirgishin ghana alyp barsaq bolmay ma, oghan auyl balalary tipti tez jinalady! -degen bireuining pikirine tipti qarqyldady.

Telbaydyng hanzushagha audaruynan týsinip otyrghan sekretar qyzghylt tartyp kýlimsirey berdi.

- Joldastar, sizder osynday úly әreketke kórkemóner qatysuyna qarsy shyghyp otyrsyzdar ma, qalay? -dep Sәrsen óktey kiristi sózge, - partiya kórkemónerge joghary mәn berip, ýgit isine әdeyi qatynastyryp otyrghanda múnday maghynasyz qiytúrqy kýlkini qoyalyq! Ling sekretar bәrin oilap ornalastyryp otyr!

Pikirine Ling sekretardy qosqan song kýlki de, pikir de tiyala qalyp edi, Ling Dәishing búl sózdi alghashqy qozghaghan menen súrady:

- Bighabily shәnsyn, sening pikiring qalay?

- Mening pikirim: 1-shi malsharuashy rayondardaghy halyq qazir qarbalas, kóshi-qon uaqyty. Kishkene-kishkene kýrkelermen ghana otyrady. Óz balalaryn әreng sighyzyp otyrghanda múnshalyq boyjetkendi qayda jatqyzbaqpyz. Bir ýige eki-ýsh emes, bir qonaqtyng siuy da qiyn, jauyndy-shәshindi shaq. Sondyqtan ýgit atretindegi adam sanyn azaytpasaq, halyqty qatty mazalap qoyamyz.

Sәrsen taghy da dýrse qoya berdi:

- Eng jaqyn dosymyz Chaushanday býkil bir memleketti jau shauyp, qyrghyndap-shulatyp jatqanda, bizding ýilerimizge bir-eki qonaq artyq qonsa ne bolady eken! «Mazalap qoyamyz» deydi taghy da!

- Tosa túr, sóilep bolayyn, sonan song qanshalyq aitsang da óz erkinde!-dedim Sәrsenge, - 2-shi bizding búl jolghy ýgitimiz mereke men jetistik-tabystyng ýgiti emes. Oirandy shapqynshylyqqa qarsy kýizelisti jalpy attanystyng ýgiti. Kóshi-qonnyng qarbalas uaqytynda әn men biyge halyqtyng uaqyty da zauqy da joq. Kólbendep biylep baryp, jәrdem-kómek súrauymyz kelisimsiz. Bizding halyqqa qúnsyz-arsyz dyuanalyq bolyp kórinedi. Auyldan-auylgha jayau jauyndatyp-duyldata jetip, әndetip-biyletip jiberip sóilegen sózimiz - balanyng oiyny, baqsynyng jyny siyaqty ghana әser etedi. Sondyqtan myna asa salmaqty mindetting ýddesinen shyghuymyz, sanmen emes, sapamen tolyq týsindiru arqyly ghana janashyrlyq sezimderin oyatyp, salmaq saluymyzdy qajet etedi! Mening pikirim osy.

Aqsaytan Múqan men Áliya qatar týregeldi búl sózime qarsy. Sәrsen joldas búl joly aptyqpay, otyryp qana qol kóterip talpyndy. Mening sózimdi Telbay tolyqtap, úzaghyraq sózben týsindire audaryp bolghansha kóz almay tyndaghan Ling sekretar sózdi aldymen Áliyagha berdi.

- Biz әielder, әi, qyzdar jaghy әrqanday qiynshylyqtan qorqpaymyz! -dep Áliya bir sýrinip qalyp, «týzep» bastady sózin. - partiya rúqsat etse, myltyq alyp, soghysqa da attanbaqpyz. Onyng qasynda nemene, myna ýgitke biz de shyghamyz. Biyleu ghana emes, biz de sóileymiz!... Álgi Bighan, әi, Bighabil aitqanday, qayda jatamyz, qayda úiyqtaymyz dep, oryn-kórpe izdemeymiz! Tipti ýiding de keregi joq bizge. Jyly kiyinip shyghamyz da.. eshkimdi mazalamaymyz! Búl kýreske bastan-ayaq qatynasamyz! Qyzdardyng pikiri osy!

Ling sekretar búl sózdi bar razylyghymen shúlghy tyndap, qoyyn dәpterine jazyp aldy da, sóz kezegin Múqangha berdi. Kýle sóilese de meni kýidire sóiledi Múqan:

- Bizding búl soghysta mazamyz ketedi, «halyqty mazalaymyz» deytin eshqanday haqymyz joq. Jaudyng jazasyn berip bolghansha soghysamyz! Osy soghystyng jenisi ýshin әrqanday qúrbandyqqa dayynbyz dep jýrgen keybir azamattar ýgitke әn-by ansambilin alyp shyghudan «diuana bolyp ketemiz» dep namystanady eken. Partiya qossa men óz basym qaharman Chaushan halqy ýshin alaqan jayyp, qayyr tileuden de namystanbas edim!

Sәrsen sayasat tepsine týregeldi de, «diuana» turaly sózdi aqsaytan Múqannan júlyp ala jóneldi:

- Tónkeristik kórkemónerimizdi diuanalyqqa, qayyrshylyqqa teneytin myrzalar, bayqap-shanyraqqa qarap sóilese bolar ma eken. Ádebiyet pen kórkemóner bizding partiyamyzdyng sayasatynyng eng jauynger qyzmetkeri. Búl jauyngerdi qorlap isten shygharu, partiya men ýkimet sayasatyn aqsatudan basqa nәtiyje bermeydi. Búl, keri tónkeristik sóz!...

Sәrsenning búl tújyrymyna saqyldap kýldi Telbay. Batyr pishindi, at jaqty, aqsary jýzi qyzaryp, keng mandayyn  alaqanymen basa kýldi. Jiynda otyrghandardyng kýlis-kerisi aralasyp du kóterildi. Jymiya tyndap otyrghan Ling sekretar, qoly men basyn birdey shayqap, dabyrdy әreng toqtatty.

- Salisan joldas, -dep Sәrsenge qarady sonson. Bilek saghatyn kórsetti. Uaqyt bitti, sózindi toqtata túr degeni eken. Auyr oimen yrghala týregelip sóiledi ózi. - Búl jiynda pikir qatystyrushylardyng bәrining sózi de jaqsy boldy. Amerika jiyangerligine qarsy túryp, Chaushangha kómektesudegi búl ruhtaryna alghys aitugha tatidy. Eng aldymen pikir kótergen Bighabily myrzanyng sózi mening búl jolghy úiymdastyruyma shyn jýrektilikpen aqyl qosty. Jana kelip, jergilikti ahualmen әli tanysyp bolmaghan biz ýshin múnday pikir óte qajet. Men Bighabily myrzanyng әsirese kóshu uaqytynda halyqqa qonaq bolyp qinamau jónindegi pikirin dúrys iydeyanyng jemisi dep tanimyn! -dedi de kóshpeli ýgit atretine eki-ýsh shatyr tauyp beru jaghynda bolatyndyghyn aitty. - Al, jergilikti keybir qalaq dәstýrlerdi aqyryn-aqyryn ózgertip әketuge bolady, - dedi sonan son. «Búryn halyq qabylday almay kele jatqan jaqsy dәstýrlerdi Júngo kommunistik partiyasy jaqsylap siniruge boryshty ekendigin sóiley kelip, «әdebiyet-kórkemóredi sayasy qyzmetting eng ótkir qúralyna ainaldyru - bizding eng aldynghy qatardaghy boryshymyz» dep týsindirdi. Búl jóninde Maujushy shygharmalarynan birneshe sitat alyp, búl retki ýgitke de kórkemónershilerdi ertip shyghudy myqtap bekitti. - Al, Áliya joldastyng ruhynan ýirenuge әielder ghana emes, bәrindi shaqyramyn! -dedi sonynda. - Onyng sózi óte jaqsy boldy. Áyelderdi kemsituge jol berilmeydi. Búl sózim Bighabilding pikirine qarsy emes. Onyng sózinen әielderdi kemsitetin maghyna shyqqan joq. Múnan song әrqanday qyzmetke әielder erlermen teng qatynasatyndyghyn úqtyru ýshin ghana aitqanym. - Qane, Áliya joldastyng osy iydeyasyn qúttyqtalyq! -dep qolshapalaq bastaghan sekretarmen birge shatyrlata jóneldik. Áliyanyng iydeyasyn biletinderimiz kýle shatyrlattyq. «Áliya joldastyng iydeyasyn Qúday taghala Mehir men Mәriya joldastargha júqtyrmasa bolghany!» dep shapalaqtaghan Ómirbekting sózi tipti úzaq kýlki tudyrdy.

Ling sekretar jalghyz kózimen anyra qarap qana qoydy búl kýlkige. Tanysyp jete almaghandyqtan jansaq shygharghan key tújyrymdaryna búl qaraghan qarasy ýshin keshirim etkendeymiz. «Jergilikti ahualdy týsine kele týpkish, myqty sekretar bolady» dep nedәuir senim baylap qarap edik. Esikten shygha bere «Bighabily afendi!» dep mening qolymnan ústay aldy Ling sekretar.

- Key birining sózin saghan qattyraq tiyip qaldy, a, qiynshylyq kórip qaldyn, ә! Onday sózderdi ýlken keshirimmen tyndau kerek!

- Sәrsenderding múnday jalalaryna mening qúlaghym daghdylanyp qalghan, -dep shala-sharpy qytaysha sóilep kýldim. - Al, әli de keri tónkerisshi bola qoymadym. Eshtene etpes!

Ling sekretar qarqyldap kýlip, arqamnan qagha qaytty.

Saparlastarymnyng kóbi sol jiynnyng erteninde-aq «Qúbatóbel» bolugha qaydaghy eski-qúsqylaryn kiyip alypty. Keybiri arzanqoldy kóktayghaqtan beshpet-sym tiktire qoyyp, qúbatóbel emes, «kóktóbel» bolyp ýlgeripti. Mening eskimdi eginshiliktegi inim tonaytyn. Qúbatóbel dep atalatyn eskim joq edi. Al, kóktayghaq, tauly rayonnyng qazirgi qarasuyghyna qaytyp pana bolmaq. Sol «shaytan terisin» de izdemey, daghdyly qarakógim men talay ystyq-suyqty bastan birge keshirgen qarajarghaq paltony saylap edim. Biraq, ol shirkindi qaryndasym girimdep jarqyratyp qoyypty. Al, taza qúrym etik, maylanbay, jarqyramay túrghan ba! «Altyn tóbeli» dese de sol qalpymmen shyghudan basqa lajym qalmady.

Ýshinshi kýni tanerteng dayyndalghan bes bireshkening ýstinde sýmireyip-sýmireyip saparlastarym otyr eken. Jalt-júlt etip jetip barghan maghan du kýlip «qolshapalaqpen» qarsy aldy. «Kónsul keldi!» desti, «kópes keldi!» desti, «shetel ókili keldi!» desti. Kimning kelgenin de bildirmegim kelip bedireyip aldym. Áyteuir úyalmaghan siyaqtymyn. Qyzarmaghanymdy betimning duyldamauynan sezbeymin be. Tek alda jýretin «Amerika jiyangerligine qarsy túryp, Chaushangha kómekteselik» dep jazylghan kerme qyzyl tuly, betke ústar arbagha otyrudan taysaqtap óte berip edim.

- Ornynyz múnda, Bigha! -dep qaldy Áliya. Ýlken qaterimdi de osynyng ýstinen kórgen song qol sermey zyttym. Ekinshi arbagha jetkenimde qayryla qarap taghy shaqyrdy Áliya. - Ornynyz múnda, jol biledi dep sizdi osy aldynghy arbaghy bólgen! Tuanjan!

Ekinshi arbadan Mәriya kýldi:

- Bighabily shansyn, «ornyn» sonda ekenin әli bilmey jýrmisin?

- Sendey kapitaliske oryn joq múnda! -dep qasyndaghy Qiyalzat zekirdi. -  Kýnshe jarqyrap kózimizden aiyrasyn, qayt!

- Sening hauping kózden airylu emes, Mәriyadan airylu shyghar! -degenimde ýshinshi arbadan Mәulen men Ómirbek kýldi. Olardyng artyna jabysa otyrghan Sәrsenge qarap qalyppyn. Ómirinde kiyip kórmegen qaydaghy shoqbytty tauyp kiyipti de, tym sorly juas kóringisi kelgendey qara eltiri malaqayynyng mandayyn kózine týsire salbyratyp jaba qondyrypty.

Aldynghy arbagha qayta bardym. Eng aldyda otyrghan Áliya úmtylyp kelip qolymnan tartty da, óz qasynan oryn ashyp, jenimnen silkip otyrghyzdy. Jap-jana súry shúgha kastumnyng eki shyntaghyna qonyr tiriyke jamau japsyryp alypty. Sol jamaugha da, sony oilap tapqan ózine de tiksine qaradym. Qymsynsyz qylyqtysynghan siqyrly shyrayynda «qayda qashyp qútylmaq edin!» degendey jymiysy bar.

Kóne sary berezen boqshasyn moynyna asyp, onyp ketken maqtaly sary beshpet-sym kiygen súnghaq boyly súrsha tuanjanymyz kelip, Áliyanyng ekinshi jambasynan oryn alysymen qos qonyrat syrghyta jóneldi arbany.

Syldyratyp әn sala shyqqan kónildi Áliya men túnjyranqy maghan tuanjang almakezek qaray berdi. Onyng әnine arbadaghylar týgel qosylyp әndetkende de sol týnerinki qalpymnan jazbaghanyma nazaryn tipti bóle qaraghanyn bayqap otyrdym. Ózine Áliya kýlimsirep qúiqyljyp sóilegen sayyn qysylghanday ynghaysyzdanyp, túqyra týsedi de, qysylynqy qara kózin jylt etkizip maghan tastay beredi. Áliyany qyzghanyp otyr dep qysylatyn siyaqty menen. Biraq, nelikten búlay týsinetindigin úgha almay men de qaray berippin. Bir shaqta Áliya oghan hanzu tilinde taghy birdemeni sóilep jiberip, iyghyna qolyn artty. Selk ete týsti tuanjan. Arba jarendiginen qúlap týse jazdap týzeldi de, Áliyany maghan eki qoldap iyterip jabystyryp, kýle shúlghydy. Seniki degendey isharamen shúlghidy. Qyzdyng bir qolyn mening iyghyma artyp, iyzektey týsti de, «huayyn-huayyn![3] Dep qol shapalaqtady. Art jaghymyzda otyrghandar du kýldi, tuanjannyng búl qylyghyna «stil mәselesinen[4] saqtanu» jóninde keshe ghana shektep-shegelep sóilegen ózining shygha sala «eng qaterli» Áliya ekeuimizdi qosaqtauyn tym oghash kórip qalyp edi. Áyelderge qaljyndamaytyn marshpen ósip stiyl» jóninen barynsha kýmәnsiz kóringisi keletin alal azamatty әldeqanday bir súmdyqpen búlay qatelestirip otyrghan ózimizding súlu sayqal ekenin osy qosaqtaluymnan bayqadym, iyghyma basyn sýiey qoyghan Áliya «joldasyn» tuanjannyng ózine qayta iytermeley kýlip edim. Biraq ishki kónilsizdikten taghy ashuly kórinippin. Ornynan yrshyp túrdy tuanjanym. Arbanyng orta sheninde otyrghan kekse kelinshekke ymday jymiyp baryp, oryn auystyra qoydy. Artymyzdan Múqanmen bir kelinshek qatar kýlgende Áliya qyzaraqtap qarap kýbirledi maghan.

- Jalynamyn, Bigha, qabaghyndy ashyp otyrshy!

Jauap ornyna men de yrshyp túryp, artymdaghy kelinshekpen oryn auystyrdym. Stil mәselesi» turaly kýmәnnan pәk tuanjang qashqan pәleli orynda arylmaghan aiyby bar altynshy orynbasar qaytyp kýlip otyrmaq. Tuanjang endi baqyraya qarady maghan. «Aralaryna kýmәn salyp aiyrdym» dep shoshynghan siyaqty, qynjylyspen baqyraydy.

«Eki shaqyrym jolda eki myqty jigitti qashyryp ýlgergen» súludyng eki býiirinen eki kelinshek týrtkilep qaljyndaghan sayyn moyyghan Áliya jylap jibergende tuanjannyng tipti qysylghany bayqaldy, Áliya men maghan kezek qaraghanda kózi jalt-júlt etti...

Sol jolda kóz qiyghyn maghan jasyra jýgirtudi tuanjang qoymady. Onysyna marghau ghana qarap qoyyp, kýrsine qalghudy men qoymadym. Taghy bir qys kelip qalsa da Maqpalymnan habar ala almay ketuimning kónilsizdigi de barshylyq edi... Besinshi rayonnyng ortalyq auylyna kýn enkeye jettik. Habarlanyp otyrghan mynbek el adamdary men jýzbasy, onbasylaryn týgel jighany, auyl manyndaghy ertoqymdy attardyng kóptiginen bayqaldy. Qarsy alugha qyzyl tu kótertip, bir shaqyrym jerden úrandata bettedi bizge qaray. Arttaghy Sәrsenning әmirimen arbany toqtatyp, sekirip-sekirip týstik. Malaqayynyng mandayyn salpyldata jetken qyryq jamauly Sәrsen shyrq iyirdi biyshilerdi, garmonshygha by kýiin tartqyzyp, biylep jýrudi búiyrdy. Erbol ekeuimiz Jang tuanjang men Qaysendi aldygha salyp, úrandatyp kele jatqan qarsy alushylargha qaray tizile jyljydyq. Biyge Áliya aldymen týsip, búltynday jónelgende basqa biyshiler ekiden-ýshten kýlise qashyp, bizding sonymyzgha kelip tizile berdi. Eng sonynda Áliya men garmonshy borsandatyp qualay jetip qosyldy Sәrsen. Kýdirleu piste túmsyghy ýshkireyip, qysyqtau sarghysh kózi shekshireyip alypty.

- Nege biylemeysinder! -dep zekidi biyshilerge.

- Auyl adamdary úran shaqyryp kele jatqanda bylqyldap-sylqyldap qalatynday ne bopty bizge! -dep Mәriya ghana jauap qayyrdy oghan. Qarsy alushylar jaqyndaghanda kýlkilerdi toqtatyp, men de úran bastadym. «Amerika jiyangerliginng itarshysy gomindang jendetteri joghalsyn!» degen úrandy qosa shaqyrtqanymda maghan bir qarap qoyghan Sәrsen  ýnsiz kóterdi qolyn. Menen zyp etip óte shyqty da, eng aldaghy tuanjangha qatarlasty. «birinshi orynbasardyn» orny rasynda sol edi. Mynbek, jýzbekterding qoldaryn aldymen alghan da ózi boldy...

Arbadaghy shatyrlardy tiguge әrtisterdi jiberdik te, búl rayondaghy ýgit әreketining bastama jiynyn auyl shetinde júrt bedeldileri men atqaminerlerding taramay túrghan shaghynda ashyp alugha kelistik. Jiynnyng betashar sózin Sәrsenning «ózi» sóilep, ózi basqara jóneldi. Jang tuanjannyng sózin audarudy da Múqangha qimay «ózi» audardy. Sóilegendegi jigerinen malaqayynyng mandayy da sapyldap, әr sóilem sayyn túmsyghyn bir soghyp túrdy. Búl jiyndaghy maghan mindettelgen sózdi de «ózi» sóiley jónelip, malaqay mandayyn eki ret sapyldap ýlgergende tuanjang kýbirlep toqtatyp, sózge meni shaqyrtty.

Chaushanda bolyp jatqan soghys apaty jayyndaghy mening ashynyshqa toly sózim dýr silkirdirdi tyndaushylardy, tym әserli shyqqanyn kózderding bajyrangynan, elendey tyndap, júrttyng dybyrdan mýlde toqtauy men sonynda ózdikterinen úran shaqyra týregelulerinen bayqaghan tuanjan, sózim bitisimen yrshyp kelip qolymdy qysty.

Auyl qydyra jýrgiziletin jayau ýgit qaydan bastalyp, qalay betteytinine deyin kelisim tapqan song tarady jiyn. Kýn kók jiyekke tayapty. Jang tuanjang meni ymdap shaqyryp, qoltyqtay jóneldi onashagha. Tanerteng arbagha otyrghannan beri maghan jat kózben qaraghyshtap keluining sebebin súrau oiyma týse qalyp edi. Sózdi ózi bastady:

- Partkomgha sen az keldin, az keldin! Mening kelinshegimdi kórding be, joq pa, ol da jas jәne jaqsy! -degen sózin óz tilinde tez sóilegendikten әreng týsindim de, anyra qaradym: «ózimning jaqsy kelinshegim bar. Áliya turaly menen hauiptenbe» demekshi siyaqty.

«Álgi buaz әskerding biri sizding kelinsheginiz eken ghoy» dey jazdaghanyma kýlkim keldi.

- Kórdim, jaqsy! -dey saldym, ishtegi kýlkini әreng tejep.

- Ol sýikimdi, ony men óte jaqsy kóremin. Ol da jaqsy kóredi. Balamyz endi ekeu bolady! Sening qalyndyghyng da jaqsy. Ol da seni jaqsy kóredi. Sen oghan beker ókpeledin! Ol...

- Mening qalyndyghym kim? .... Áliya ma, ony kim aitty sizge?

-Mening kelinshegime ózi aitypty. Sýigen song boldy, jasyru kereksiz, úyat bolmaydy.

- Ol ótirik aitqan. Mening sýigen qyzym basqa. Áliyanyng sýigeni de basqa!

Shatyr jaqtan bir jýzbek bizdi malgha bata qylugha shaqyrdy.

- Ótirik? -dep tuanjang anyra qarady maghan. - Ótirik bolsa ol nege solay aitady? - Tilmash shaqyrayyn ba?

- Qazir kerek emes. Mәseleni sizge keyin týsindirermin. Qazir bizge osy qyzmetti jaqsy isteu ghana kerek. Áliya jónindegi mәselege alang bolmanyz. Sizden býgingi jolda eshqanday qatelik ótken joq. Al, mende de mәsele joq! -dep qarqylday kýldim. Tuanjang da kýrsinip jiberip kýldi. «Áiya!» dep qaldy ózi. Áliyanyng qasyna otyryp, «mahabbat búzghynshysy» bolyp qalu haupinen endi azat bolghan siyaqty.

Shatyrgha qayttyq. Auyldyng qonaq asyna soymaq maldaryn mataudan Sәrsen zekire bosatqyzyp, ózi qua jónelgenine auyl adamdary ýdireye qarap, atret qarqylday kýlip túr eken. Orynbasarynyng búl qyzmetine Jang tuanjang yrazylyqpen iyzektedi. «Su qaynatyp berse, shәi-túz da, nan da ózimizden. Mal ysyrap etpenizder!» dep mynbekke qarap ýsh ret bas iydi. Búl sózin Múqan audaryp týsindirgende kempirler tandanyp, auyz sylpyldatty da, mynbek pen jýzbek qyzghysh tarta túnjyrady. Manayyndaghylar tym-tyrs anyrysta. Tuanjang atretin jiylysqa shaqyrghanda, auyl adamdary sólmireyip, ýidi-ýiine taray berdi.

Atret jiyny erteng bastalatyn jayau ýgit gruppalaryna bólinu jóninde talqy jýrgizdi. Tanertennen beri tamaqtanbaghan kópshilik talqyny qaytpek, «basshylyqtyng ózi bóle salsyn!» dep qynjylysty. «Qiynshylyqqa shydau» jóninde sóiley jónelgen Sәrsendi tyndamay qaghytpalap, bir-bir toqashtaryn ýlesip ala-sala jer oshaq basyna jónelisti. Jang tuanjannyng aldyna alty orynbasary ghana qalyppyz. Búlardyng ishinen de qiynshylyqqa «toq qyzyl» Sәrsen sayasat pen «naqyl qyzyl» Múqan aqsaytan ghana shydap kóp sóiledi. Gruppalargha tizim jasady.

Bar tilegim Áliyadan qútylu ghana bolyp, aredik-aredik men de sóiledim. Sol perini mening gruppama myqtap japsyrghan Sәrsenning ózine ótkizudi ymday berdim tuanjangha. Áliya ekeuimizding aramyzda bir júmbaq mәsele baryn bayqap qalghan tuanjan, búl talabymdy Sәrsenge eng sonynda zorlap qabyldatty...

Ertenine tanerteng bir-bir toqashymyzdy jey sala, múnan songhy tamaqty barghan auyldarymyzdan aqsha tólep jeytin bolyp attandyq. Mәriyash pen Qiyalzat bastap tizilgen gruppanyng sonynan ere jónelgenimde, jeke sóilesip túrghan Áliya men Sәrsen týiile qarady maghan. Áliya kózin sýrte sýzilgende Sәrsenning jýzi nóserli búlttay týnerip qarady. Maghan arnaghan osy sapardaghy jalasyn osy sayqaldy qosaqtau arqyly japsyrmaq edi. Ol jospary oryndalmay qalyp bara jatqanyna týnergendigin týsine kettim.

Basqa toptar jylu súraytyn auyldaryna jyrlap bardy ma, jylap bardy ma bilmeymin. Bizding top mindetin sózben ghana orynday berdi. Án men biydi auyl jiynynda júrtshylyq talap etkende, iyә, «qonaq kәdisi» ýshin ghana paydalandy. Is salmaghyn sóz teginen ólshey biletin sarapshyl-tarazy halyq, Chaushanning shapqynshylyqtan qútqaryluy jolyna baryn atady. Ár auyldan maydangha jazylghan azamat pen qarajat tizimin әr kýni keshke jaqyn shtapqa atpen jetkizip túrdyq. Qyzmetimizding artyq-kemshiligi jayynda da mәlimdep túru talap etilgen edi. Qiyalzat ekeuimiz kezek shapqyladyq. Tabysymyz basqa gruppalardan әr kýni artylyp otyrghandyqtan Jang tuanjang bizden «jaman stiyl», qatelik-kemshilik súraudy qoydy. Sharshaghanda Qiyalzattyng tizesin jastana súlaytyn mәriyanyng «mәselesin» mәlimdeudi men de qoydym. «Janbyr jaughanda By futuanjan[5] paltosyn Patimagha kiygizdi», «qalpaghyn Qatipagha kiygizdi» degendey «mәlimdeulerin» Qiyalzat ta toqtatty.

Osy tabystarmen qiyr shettegi 7-shi rayon auyldaryn qydyryp jýrgenimizde bir qyrsyq tuyla qalghanyn bilmey de qalyppyz. Jang tuanjang jar salyp, bәrimizdi bir-aq shaqyrtty shtapqa. Barsaq Sәrsen sayrap, sóz kezegin ala almaghan Múqan tisin qayrap otyr eken.

- Keybir futuanjanymyz, erinen qashyp tórkinine kelgen kelinshekting qasyna qonghan. Ynghay boyjetken qyzy, jesir kelini bar ýilerge qonatyn kәdirlerdi de estidik!... Al, jap-jas әieli bar Ámirqannyng ýrkui osyndaylardan qorqudan payda bolghan oqigha ekendiginde dau joq! -degen Sәrsen sózining ýstine kelippin. Týiile qaradym.

Búl kórsetilgen futuanjany men edim. Erinen qashqan kelinshekting tórkin ýiine qonghanym ras. Biraq, tósegine qonbaghanym tipti ras bolatyn. Oghan dәlelim kóp edi. Jauap berudi keyinge tastadym da, Erboldan «Ámirqannyng ýrkui» deytin oqighany súradym.

- Osy rayonnyng shetkeri bir auylynda sayaqtau qonystanyp jýretin Ámirqan deytin shaldyng әielining aty Shәmshә eken. Ekeuining arasynda kirbendik bar siyaqty. Bizding atretti «Ámirqandy joghaltyp, Shәmshәgha kómekteseyik!» dep kele jatyr dep estipti de, qashyp joghalypty!- Erbol osyny aityp kýldi. - Jang tuanjang osy shaldy kim qorqytqanyn súrap edi. Sәrsen bar pәleni ekeuimizge jauyp otyr!

Qyz-kelinshegi bar ýilerge qonyp jýrgen sen be edin? -dep kýldim men.

- E, jauyn jauyp túrghanda ynghay kempir-shaldyng ýii tabyla bereme, qyzynan qorqyp dalada qalayyn ba!

- Tuanjan, -dedim men bastyqqa tike qarap, Múqannyng ynyrana bastaghan sózin isharamen toqtata sóiledim. - Erbol sen audaryp ber tuanjangha! Osy saparda bizden ýrikken jalghyz Ámirqan ba, taghy basqa ýrikkender bar ma?

- Basqa joq, -dedi tuanjan. - Biraq, múnday qorqushylar kóbeye berse óte zor shataq tuylady. Mәseleni osynday kishkene kezinde anyqtap, uaqtynda sheship otyruymyz kerek. Maujushiyding núsqauy osylay!

- Olay bolsa ol bizden qorqyp qashqan emes. Ámirqandy men talay kórgenmin. Tanimyn, óz kәsibin ghana biletin aqkónil enbekshi. Biraq, әleumettik baylanystan shet qalghan qorqaq, nadan shal. Sizder Amerikany Migo dep ataysyzdar. Biz, Amerika dep ózderi ataytyn óz attarymen ataymyz. Amerikalyqtardy keyde Amerikan dep ataymyz. Al, Ámirqan shaly, «Amerikagha qarsy túryp, Chaushangha kómekteselik!» deytin úrandy әielining aty Shәmshә bolghandyqtan ózderine joryghan, «Ámirqangha qarsy túryp, Shәmshagha kómekteselik!» degen maghynada úqqan. Ózining әieline azdaghan óktemdigi bolghandyqtan sodan qorqyp qashqan. Ol jayyn biletin qaljynshyl aghayyndary solay qorquyna sebepker boluy da mýmkin. Nanbasanyz, ýiine baryp súrap kórelik!

Erbol búl sózdi audaryp bola bergende Jang tuanjang endi úqtym degendey qarqylday kýldi. Birnesheui ony jalghyz kýldirgisi kelmegendey jarqylday kýldi.

- Sózimning jalghasy bar, kýlkini toqtata túralyq! -dedim men. - Tuanjan, siz, bizding aramyzgha jana keldiniz. Túrmysymyzdan da, salt-sanamyzben minez-qúlqymyzdan da sauatynyz joq. Kesip aitqan búl baghamnyng dúrystyghyn keyinirek tolyq týsinesiz. Qazir sizge aitpasam bolmaytyn qysqasha ghana bir pikirimdi aityp tynayyn: osy saparda siz pikirdi jaghayymsyp-jalbaqtamaytyn, kóp sóilemeytin saparlastarynyzdan kóbirek tyndanyz! Kóp sóilep, manayynyzdan ketpeytin jaghympazdardan tyndamasanyz tipti jaqsy bolar edi. Al, tyndamay bolmaytyn mezette asa saqtana tyndau dúrys. Ondaylar sózsiz qatelestiredi. Mәselen, Áliyanyng әielinizge aitqan sózine senip qalghandyghynyzdan, osy sapargha shyqqan kýni basynyz qatty auyrmady ma!

Qyzara qalghan Jang tuanjang Áliyagha jalt qarady. Ol, túqyryp alypty.

- Basqany sharpymay sóile! -dep kýbirledi Sәrsen.

- Sharpudyng әkesi endi kele jatyr! -dep kýlip jiberip jalghastyrdym sózimdi. - Sol Ámirqannyng qashu sebebin tuanjangha sen nedep týsindirdin! Bizding kelini men qyzy bar ýilerge qonuymyzdyn, «Ámirqangha qarsy túryp Shәmshәgha kómekteskeli qaptap kele jatyr» dep qashqan sonau shettegi Ámirqangha ne baylanysy bolypty!..

- Jas әielderge «kómektesip» kele jatqan daghbyrtymyzdy estimey me, Bighash ol! -dep kýlgen Sәrsen, sóz sonyn jayma shuaqtay saldy. - Biraq, múnda saghan qaratqan mәsele joq. Tek, jalpy Ámirqannyng qashuyna týrtki bolghan aqualdardy aitqanym ghoy, qate bolmas!

- Ámirqan, jas әielime «kómektesip» qoyady dep qana qauiptense, әielining qasynda bolyp qorghamay ma! Sol qimasyn iyen tastap, ózining ghana qashuy qalay?... Qisynsyz qirakezik kórsetindigindi qate emes dep aqtap kórshi qane! Al, búl dәlelsymaghynmen bizdi ghana emes, tughan elindi týgel qaralap, myna kýnәsiz sәby tuanjangha qate týsindirip otyrghanyndy týsinemisin! Qaryndastaryng ýiine qona salghangha dayyn bola salushy ma edi!.. IYә, ata-anang qonaghyna kelini men qyzyn qosa salushy ma edi!

Qyzmettester týgel qarqyldap kýlgende Sәrsen kýrenitip, tyghyla týsti. Sóitse de, tuanjangha kónimdi juas adam bolyp kórinu ýshin bayau ýnmen sóiledi:

- Ata-anamen qaryndas әrkimde bar ghoy, myrza, endi olargha shabuyldamasanshy!

- Bizdi ghana qylmysker etip kórsetu ýshin solardy týgel masqaralap shabuyldap otyrghan ózing emespisin, proletarym-au! -dep kýldim men. Erbolmen Ómirbek, «myrza» men «proletar» jóninde Sәrsendi syqaqtap, qaqpaqylday qaqty. Menen qorghanghysy kelip, endi ýndemey jymighan «sayasat», jasandy qylyghy men jamauly kiyimi әshkerelenip bara jatqanda ghana órshelenip, tuanjangha hanzu tilinde sóilep ketti:

- Jang tuanjan, Ámirqannyng qashuyna sebep bolghan taghy bir faktor aitylmay qalypty: ol, Bighabil myrzanyng elden erekshe kiygen myna kiyimi. Jarqyraghan qara qúrym batinkany kóre sala gomindang úlyghy keldi dep qorqyp qashqan.

- Bighabil joldastyng búghan jarghaghyn Ámirqan aldynghy jyly da, byltyr da kórgen, -dep Erbol da tóte tilmen jauap qaytardy. - Onda qashpaghan Ámirqan, endi qashpaq pa! Búl da jalaqorlyq pikir!

- Bighabil joldas osy rayondargha bes jyldan beri tanys ýgitshi, sen audar, -dedi Ómirbek Erbolgha jymiya qarap. - myna qarajarghaghy osy elge bes jyldan beri tanys jarghaq. Sol kezde qashpay, dәl osy kezde ýrikken adam, tek Sәrsenning malaqayynyng myna salpyldaghynan ghana ýrikken. Búl dausyz fakty. Qaranyzshy, tuanjan, adam týgil at ýrkpeyme mynasynan! Baydyng gomindanshyl balasy osynysymen proletar «joldas» atalmaq pa! -dey sala Sәrsenning malaqayyn basynan júlyp alyp, shatyrdyng esigine laqtyrdy. Bajyraya qalghan tuanjang kópshilikting duyldy kýlkisining ekpinimen birge kýlip jiberdi de, úshyp túryp, Sәrsenning malaqayyn әkelip kiygize qoydy. «Qaljyn-qaljyn, eshtene emes, eshtene emes!» degendey júbatu sózin kýbirlep aitty da, kópshilikting kýlkisin qol isharasymen toqtata sóiledi.

Aytylghan qayshikez pikirlerimizding bәrin de qabyldaghanday, búl «ruhymyzdy» jaqsy-jaqsy dep baghalady. Qalghan pikir bolsa, «oqigha ótilgen semiyany» baryp tekserip kórgen song yntymaqtylyqpen sóileuge shaqyrdy...

Ertenine tanerteng kýn ashyq eken. Atpen baryp, Ámirqan semiyasynan mәsele anyqtaugha Jang tuanjang Sәrsen men meni ghana ertti. Qojyr-qojyr adyrlargha qopaqtay jetip, eniste qúiysqangha, órde at jalyna qos qolymen jabysa ayandap, shalqar týste әreng jetti ózi. IYen sayda shoshighan eki qostan ýdere shyqqan jeti-segiz qara borbay ýdireyisip, kóz astylarymen ghana qaraydy. Ýlkenderinen eshkimi shygha qoymady.

- Oi, Sәke, -dedim, qosqa jaqynday bere arttaghy Sәrsenge dauystap. - Malaqayynnyng mandayyn salpyldatpashy, endi bala-shaghasyn ýrkitersin!... Sәlemetsinder  me, balapandar? -degenimde eki ýiding «aqjaulyghy» bir qostan shygha kelip amandasty. Jastau qaratorysy kózin keng asha qarady maghan: «mynau, byltyr kelip jýretin ózimizding Bighabil ghoy!» -dep qasyndaghy kempirge kýbirley sala amandasty. Shәmshә osy ekenin túspalday týstim attan:

- Amanbysyn, qaraghym? -dep kempir qos qolyn soza úmtylghanda, Shәmshә qolymnan shylbyrdy alyp, atymdy bir qazyqqa aparyp baylady. Tuanjang kempirge menshe qos qoldap amandasyp edi. Ózi jatsynyp, tosyrqay qarap túrghan kempirge Sәrsen tipti jat ataumen tanystyrdy ony:

- Qoryqpanyz, sheshey, ózimizding Jang tuanjang ghoy!

- Sen de qazaqpa edin, shyraghym-au! -dep kempir Sәrsenning ózine týiile ýnildi.

- Al, jeneshe, Ámirqan aghay qayda? -dep súradym Shәmshәdan. Sypayy әiel kibirtiktep sóiley bastaghanda kempir sampyldap ala jóneldi. Qosynan syrmaq әkelip jayyp, bizdi otyrghyzghan song shәmshәda bir tizelep otyra qalyp sayrady. Oqigha bylay damyghan bolyp shyqty.

Búrynghy әieli ólgen Ámirqangha Shәmshә búdan on shaqty jyl búryn qalynmal kýshimen - yqtiyarsyz kelgen eken. Úrys-qaghystary jiy bolyp, ýshinshi balasy tuylghansha Ámirqan oghan nedәuir jәbirli «jiyangerlik» istepti. Sondaghy qylmystary osy joly ýgitke shyqqan «kommmunisterdin» shaqyrghan úranymen mening joramalymdaghysha, úshtasyp qylpyldatpasyn ba. Ózin izdep jýrgenderdin» kóptigin, úsqyndaryn, әskershe tizilip, auyl-auyldy «timtinulerin» syrttan baspalay jýrip kórgen Ámirqan «myna qu qatyn qylghan eken maghan!» dep auylyna qarap kýbirley zytypty. - «Auzyn tezirek almay bolmas!»...

- Janym Shәmish!... Shәmshajan, sen osy ýkimetke men turaly birdeme aityp pa edin? -dep súrapty kele salyp.

- E, ne bopty, tergedi me ózindi?

- Qaladan ónsheng eski kiyimdi jepanjýn qaptap shyghypty. «Ámirqandy qúrtyp Shәmshәgha kómekteseyik! -dep aiqaylap meni izdep jýr!

Osyndaghy qulardyng birlesip shygharyp jýrgen qaljyny bolar dep joramaldaghan Shәmshә soghan menzep qaljynday salypty:

- Sen maghan ne istemep edin! -dep jorta búrtiya qalghanynda, jalbaryna jónelipti Ámirqan!

- Ony qoyghamyn ghoy, janym! Endi tipti qoyayyn, qúlyng bolayyn! Myna balalardy jetim qaldyrma Shәmshәjan, aqylyng bar edi ghoy!

Áyelining qasaqana jauap qatpay syrt ailanyp jýrip ketuin, «aryz jazyp, kómekti ózi shaqyrghangha» úigharghan Ámirqan әlgi jalynuyna namystanyp, yzamen tiyla qoyypty. Atyna qayta qonyp ayandap betkeyge shyqqanda qarsy aldynan kezige ketipti bir kýidirgi.

- Ýi, sarqyt, myna kelgendering kimdi joyamyz dep jýr, shynyn aitshy, shyraghym!

- E, atyndy atap aiqaylap jýrgenin estimep pe ediniz!... Jengemizge kómektesuge ynghay sholaq etek, bota tirsek qaptap keledi. Olardyng bastyghy jepanjýnning әskery soty eken. Tezirek jyghylynyz jengeyding ayaghyna, olar kelgenshe ózinen keshirim alyp, aryzynan tandyrynyz! Jýriniz men ertip aparayyn!

- Ýi, shatpashy, әkesin óltirgendey qatynnyng ayaghyna jyghylmaqpyn ba endi!

- Olay bolsa kettiniz ghoy su týbine, aqsaqal-au, qasha almaysyz da ghoy, jengeyding eki ayaghyn qausyra qúshaqtap jatyp aludan basqa ne laj qaldy!

Ýiine jalt qayrylyp aiqaylapty Ámirqan:

- Ey qu qatyn, qúrttyng meni, qúrttyn!... Endi solarynnyng bireuine tiyip al, men kettim! -dey sala betten asyp joghalghan eken...

-  Býgin ýsh kýn boldy, aghykem men eki bala sabylyp sony izdep jýr. Tipti búl manda joq deydi! -dep jylady Shәmshә - úrandarynyzdy qate týsinip kelgenin bilgen song qorqa týssin dep qaljyndaghanym bolmasa, Qúdaydyng momyny bolyp edi ózi!

- Jylamanyz, Sarqyt ekeuinizding qaljynynyz bir jerden shyqqan song qashqan ghoy, izdetip tauyp týsindiremiz, qaytyp keledi!. -dep men toqtau aittym.

- Sarqyttyng isi qaljyng ba, naghyz keri tónkeristik әreket búl, alu kerek qolgha! -dep Sәrsen entikti. Jang tuanjang ony qúptaghanday ray bildire sala, bizding Ámirqandy izdep kelmegenimizdi aityp, eki әielge Amerikamen Chaushan turaly úzaq týsinik sóilep qaytty.

Rayon boyynsha izdeushi salyp jýrip, qashqanyna bir apta boldy degende Ámirqan aidalyp keldi. Tergeu jýrgizilip, sol «qylmysy» anyqtalysymen audandyq ýkimetke Sarqyt aidaldy.

Sóitip, Chaushan maydanyna jәrdem men erikti jauynger ghana emes, oghan qarsy  «búzghynshy» jahanger de tapqan song keshikpey isimizdi ayaqtatyp qayttyq. Qalagha jaqynday bere qantardyng ayazynday bir suyq habar sumang ete týsti: Shәueshekte jalagha úshyraghan Túrsyn Jarqynbayúly men Shәken Elubayúly ólim jazasyna ýkim etilipti.

 

Ádiletti tergeushim, adamzatty «kommunizm jәnnәtyna bastaushy» partiyamyz Shinjangha alghash kirgende ózderining әrtistik sheberligine jetilgendigimen halyqty tandandyra, sýiindire kirgen ghoy. Ol shaqta búl partiyanyng baqyt ornatatyndyghyna «senimimiz tolyq, tuymyz aiqyn» bolghandyqtan sahnamyzgha itke ýrgizbey, kisige bilgizbey shyqpaq bolghan әrqanday әreketin tektemeuge tyrysqanymyz da ózinizge mәlim. Jaudy da dosty da óz bauyryna tartyp, bәrine jaqsy kórinuding keremet bir oiynyn dayarlady ghoy sonda. Oiyn kórsetu kezeninde óziniz bastap býkil armiyagha «halyqtyng ógizi» bolyp kórinudi Shinanda ýsh ay ýiretip (repetisiya jýrgizip), qúlsha jorghalatyp әkelgendikterinizden bizde uaqytynda habardar bolyp jatqanbyz. Shinjandyqtardan shybynday yzyng estilse-aq bassalyp, oiynbúzar alatyndyqtarynyzdy úgha alatyndargha sol arqyly-aq úqtyrghansyzdar. Búl kitaptyng 1-shi bólimi osy «oyynbúzar» taqyrybymen bastalghandyghynyng sebebi sol. Múnda komediyalarynyzdan birneshe ghana kórinis alyp, basymyzgha әreng sighyzyp otyrghanymyzda songhy kóriniste Túrsyn men Shәken syndy arystarymyzdan alghan «oyynbúzarlarynyz», oiynbúzar ghana emes әlembúzar bolyp, bas sýiegimizdi dal qylyp jaryp jibergendey әser etti. Ash qasqyrdyng azuynan qoy bayqús osynday ghana qylmys kórui mýmkin ekendigin әriyne ózinizde bilesiz. Qasqyrdyng kommunizmi qanday bolatyndyghy kóz aldymyzgha kele qalghan.

(Jalghasy bar)

«Abay-aqparat»

---

[1] Ýgit-nәsiqat qosyny.

[2] Qosyn bastyghy.

[3] Huayyng - (qytay tilinde) qúttyqtaymyn degen sóz.

[4] Áueyilik - stil mәselesi dep atalyp qalghan.

[5] By futuanjang - Bighabil futuanjang degeni.