قاجىعۇمار شابدانۇلى. قىلمىس (جالعاسى)
VI
«امەريكا جيانگەرلىگىنە قارسى تۇرىپ، چاۋشانعا كومەكتەسەلىك!» دەيتىن ۇران شۋ كوتەردى ءبىر كۇنى. بىرەر ايدان بەرى كۇزدىڭ سارى جاڭبىرىنداي سەبەزگىلەتىپ كەلە جاتىپ، توسىننان نوسەرلەتە جونەلگەندەي، بارلىق گازەت بەتى ايقاي بەلگىسىنە تولدى دا كەتتى. ەرتەڭىنە گازەتتەردەن اسىپ، قىزىلدى-جاسىلدى قاعازدارمەن كوشەگە لاپ قويدى. اۋپارتكوم سەكرەتارى ءليىڭدايشىڭنىڭ داۋىسىمەن كلۋب زالىن سولقىلداتتى. سەكرەتاردىڭ توڭكەرىستىك ىشكى سوعىستان ارەڭ قالعان سىڭار كوزى سىرتقا تەۋىپ، سىرتقى شاپقىنشىلىق سوعىستى سويلەگەندە جارقىراپ شىعا كەلدى. كەلگەننەن بەرى باسىن تومەن سالىپ، تىم موماقان كورىنىپ جۇرگەن قۇبا جۇزىنەن وت جايناپ، جاۋىنگەرلىك بەينەسىن اشا ساقىلدادى. قاس جاۋىنگەر جايشىلىقتا ەمەس، ەلىنە جاۋگەرشىلىك تونگەندە جاينايدى عوي. سەكرەتار جۇزىنەن سول كورىندى.
«چاۋشانعا تونگەن شاپقىنشىلىق شىن مانىندە جۇڭحۋا حالىق رەسپۋبليكاسىنا تونگەن شاپقىنشىلىق» -دەدى سەكرەتار.
VI
«امەريكا جيانگەرلىگىنە قارسى تۇرىپ، چاۋشانعا كومەكتەسەلىك!» دەيتىن ۇران شۋ كوتەردى ءبىر كۇنى. بىرەر ايدان بەرى كۇزدىڭ سارى جاڭبىرىنداي سەبەزگىلەتىپ كەلە جاتىپ، توسىننان نوسەرلەتە جونەلگەندەي، بارلىق گازەت بەتى ايقاي بەلگىسىنە تولدى دا كەتتى. ەرتەڭىنە گازەتتەردەن اسىپ، قىزىلدى-جاسىلدى قاعازدارمەن كوشەگە لاپ قويدى. اۋپارتكوم سەكرەتارى ءليىڭدايشىڭنىڭ داۋىسىمەن كلۋب زالىن سولقىلداتتى. سەكرەتاردىڭ توڭكەرىستىك ىشكى سوعىستان ارەڭ قالعان سىڭار كوزى سىرتقا تەۋىپ، سىرتقى شاپقىنشىلىق سوعىستى سويلەگەندە جارقىراپ شىعا كەلدى. كەلگەننەن بەرى باسىن تومەن سالىپ، تىم موماقان كورىنىپ جۇرگەن قۇبا جۇزىنەن وت جايناپ، جاۋىنگەرلىك بەينەسىن اشا ساقىلدادى. قاس جاۋىنگەر جايشىلىقتا ەمەس، ەلىنە جاۋگەرشىلىك تونگەندە جاينايدى عوي. سەكرەتار جۇزىنەن سول كورىندى.
«چاۋشانعا تونگەن شاپقىنشىلىق شىن مانىندە جۇڭحۋا حالىق رەسپۋبليكاسىنا تونگەن شاپقىنشىلىق» -دەدى سەكرەتار.
قىتاي قۇرلىعىنان گومينداڭ مەن قوسا قۋىلعان امەريكا قۇراما شتاتىنىڭ جيانگەرلىك توبى ازياداعى ۇلانعايىر زور نەسىبەسىنەن ايرىلعاندا ۇلي جونەلگەن بولاتىن. ۇلي-ۇلي جەرشارىنىڭ بارلىق ءبورىسىن جيىپ كەلىپ، اشۋلى تىستەرىن كوممۋنيستىك جۇڭگونىڭ ءدال بۇيىرىنەن - ءوز ىقپالىنداعى وڭتۇستىك چاۋشاننان (كورەادان) ساقىلداتىپ جاتقانىن ەستىپ جۇرگەنبىز. ەندى مىنە، لاپ قويىپ، قاندى قىرعىنعا كىرىسىپتى دە، ازات سولتۇستىك چاۋشاننىڭ استاناسىنا دەيىن ويرانداپتى. ءبىر ايدا چاۋشاندى تۇگەلدەپ جۇتىپ بولىپ، قاندى اۋزىن جۇڭگونىڭ وكپە-جۇرەگىنەن كەلىپ سالماق!»
ۇلتتىق توڭكەرىس كەزىندەگى ءداستۇرىمىز بويىنشا جالپى اتتانىسقا كەلە قالدىق. جاستار سوعىس مايدانىنا بارۋعا تىزىمدەلىپ، كارىلەر كاپيتالدىق كومەگىن تىزىمدەتتى. مۇندايدا جارىسقا تۇسە كەتەتىن بايلار سايگۇلىكتەرىن ۇكىلەپ نومىرلەتىپ جاتقاندا، باشپايدىڭ وگىزدەرى مەن دونەن-بەستى قويلارى قورعاۋشى قىران اەروپلانعا اينالا كەتىپ، چاۋشانعا جۇيتكي جونەلدى.
مەن ءوزىمدى جاۋىنگەرلىككە الدىڭعى قاتاردا تىزىمدەتىپ ەدىم. سەكرەتار الدىمەن ءوشىرتتى. قىر رايوندارىنا ۇگىتكە شىعارماق ەكەن.
كۇزدىڭ مۇنداي بۇلىڭعىر سۋىق شاعىندا كوشپەندى حالىققا شىعاتىن ۇگىتكە بۇرىنعىداي جەڭىل-جەلپى ەكى-ۇشتەگەن، ءتورت-بەستەگەن عانا ەمەس، الپىس ادام ۇيىداستىردى سەكرەتار. كوبى ءانشى-ءبيشى قىز-كەلىنشەك. بۇل اترەتتى «چۋان-ءشۋان تۋان»[1] دەپ اتاپ، تۋانجاڭدىققا[2] اۋپارتكومنىڭ ۇگىت ءبولىم باستىعى جاڭ فاميليالى جىگىت تاعايىندالدى. جاڭ تۋانجاڭعا باقانداي التى ورىنباسار فۋتۋانجاڭ كەرەك ەكەن. التى فۋتۋانجاڭنىڭ بەسەۋىن سەكرەتاردىڭ ءوزى كورسەتتى: ءبىرىنشى فۋتۋانجاڭ دەپ الدىمەن سارسەن ساياساتتى، ەكىنشىگە اقسايتان مۇقاندى، ءۇشىنشى مەن تورتىنشىگە جانە سولار سياقتى ءجيى كورىنىپ جۇرگەن ەربول مەن دالداقۇلدىڭ اتىن اتادى. بەسىنشىگە كەلگەندە تىزىمىنە قاراپ «حايسان» دەپ داۋىستادى سەكرەتار.
ءبىر جاعىمدا وتىرعان ومىربەك مىرس-مىرس كۇلدى.
- ۇندەمەي ءجۇرىپ قايسەن دە جىلپوس ەكەن-اۋ، پارتياعا وتۋگە بۇل دا ارىز جازا قويىپتى عوي!
- بۇل جىلپوستىعىمەن ەمەس، جۋاستىعىمەن - مۇرنىنىڭ سۋىن دا جيا المايتىندىعىمەن سايلانسا كەرەك! -دەدى قيالزات.
- جۋاستىعىن سەكرەتار قايدان كورە قويدى دەيسىڭ؟
- ونىسى مۇرنىنان قىلتاڭداي - جىلتىڭداپ تۇرسا دا كورمەي مە!...
بۇل قالجىڭدارىنا ومىربەك پەن قيالزات قارقىلاپ كۇلىسكەندە التىنشى ورىنباسار بولىپ مەنىڭ اتىم اتالدى. سەكرەتاردىڭ اۋزىنان تەلباي اكىمنىڭ كۇبىرلەۋىمەن اتالعانىمدى بايقادىم. سارسەن مەن مۇقان جاتتالعان كوممۋنيستىڭ ۋىزىنان قىپ-قىزىل مەنىڭ اتىم ارەڭ شىققانىنا نامىستانعاندايمىن: «وسىندايلارمەن بىرگە جانناتقا كىرۋدىڭ ءوزى دە جاقسىلىق بولىپ جارىتپاس!»
- پارتياعا كىرۋگە سەن ءالى ارىز جازباپسىڭ عوي؟ -دەپ كۇبىرلەدى ومىربەك.
- مۇشە قابىلداۋ ءىسى ءالى باستالمادى عوي.
- بالە، پالەن كۇنى باستايمىز دەپ قۇلاقتاندىرۋ شىعارادى عوي دەپ ءجۇرمىسىڭ! ءوزىڭ تالاپ ەتپەسەڭ، سەنى زورلاپ تارتپاق پا!... تەلبايلار الدەقاشان ءوتىپتى. مىنا سارسەن مەن مۇقان قۋلار ارىزدارىن الدىمەن جۇگىرتكەن. قازىر سىناق استىندا. وسى سايلانۋىنا قاراعاندا پارتياعا قابىلدانۋ الدىندا سياقتى. مەن جازعالى دا ءۇش-اق كۇن بولدى. تەگىندە بويىمىزعا سەنىپ ءجۇرىپ، جىلدان قۇر قالمايىق!
- بۇلار وتسە، ءبىز زىپ ەتە تۇسەرمىز، -دەپ كۇلدىم. - بىراق... كوممۋنيزم پارتياسى وسى گومينداڭشىلاردى دا قابىلداسا كىم بولماق؟...
الداعى ۇگىت قىزمەتىمىزدىڭ ءتارتىبى جايىندا سەكرەتار سويلەپ كەتتى دە، جەكە ءسوز دوعارىلىپ قالدى. الپىس ادامدىق ءبىر ۇگىت اترەتىنىڭ باستىعىنا التى ورىنباسار سايلاعان سەبەبى، بارعان رايونىمىزدا التىعا بولىنە جاياۋلاپ، اۋىل-اۋىل، ءۇي-ۇيگە قىدىرا ءجۇرىپ ۇگىتتەيدى ەكەنبىز. كۇندەلىكتى قىزمەت ناتيجەمىزدى شتاپقا، ءدالىن ايتقاندا تۋانجاڭعا، فۋتۋانجاڭدار بارىپ بايانداپ، جول-جورىق سۇراپ تۇرادى. اتالعان كومەك پەن چاۋشان مايدانىنا جازىلعان ەرىكتى جاۋىنگەرلەردى بۇل جولى جيماي، تىزىمدەپ قانا قايتاتىندىعىمىز ايتىلدى.
«حالىقپەن جاقىنداسۋ ءۇشىن» حالىقتىڭ وزىنشە قۇبا توبەل عانا كيىنىپ بارۋىمىزدى باسا دارىپتەدى سەكرەتار. ءسوزسىز تۇسىنىكتى بولۋ ءۇشىن «وقىمىستىلار ءتىلىن قولدانباي، حالىقتىڭ ءدال ءوز تىلىندە» سويلەۋىمىزدى دە كوبىرەك ەسكەرتتى.
توڭكەرىس كەزىندە ىشكى ولكەلەردەگى جيى قونىستانعان تۇرعىلىقتى حالىققا وزدەرىنىڭ جۇرگىزگەن اسكەري ۇگىت تاجىريبەلەرى بويىنشا ورنالاستىرۋ ەدى بۇل. بىتىراڭقى الىس-الىس اۋىلداردان ءار كۇنى شتاپقا جۇگىرۋ سياقتى اۋىرلىقتاردى بارا تۇزەتىپ الارمىز-اق. ال، مىنا الاساپىران جاۋىن-شاشىندى مەزگىلدەگى كوشپەندى حالىققا جۇرگىزىلەتىن ۇگىتتى ءانشى، ءبيشى كوپ ايەلدى قالاي پايدالانىپ، قايدا سيعىزاتىندىعىمىز ويىما سيمادى. بۇل ءجايتتى سەكرەتار ءوزى دايارلاعان ۇگىت تەزيسىن ءتۇسىندىرىپ، تاراتىپ بولعان سوڭ سۇرادىم. بۇعان قايتارعان جاۋابى جەرگىلىكتى داستۇرگە تىم كۇلكىلى بولىپ شىقتى: قيىردان-قيىرعا جاياۋ جورتاتىن ۇگىت گرۋپپالارى ءار اۋىلعا اندەتىپ، گۇلدەتىپ، بيشىلەرىن بۇلكىلدەتە جەتەدى ەكەن. وندايعا اۋىل ادامدارنىڭ تەز جينالاتىندىعىن ايتتى.
- سونسوڭ ىلە-شالا ەلىمىزدىڭ قاقپاسىنا جاۋ كىرگەنىن سويلەيمىز عوي، بيلەپ بارىپ سوعان ءسۇيىنشى سۇراعانداي بولىپ كورىنبەيمىز بە! -دەپ قالدى قيالزات. ەربول قوسىمشا قوستى:
- گارمونداتىپ بيلەپ، دۋمانداتا جەتكەن سوڭ جاۋ تيگەنىن قاي بەتىمىزبەن سويلەپ، كومەكتى قاي بەتىمىزبەن سۇراماقپىز! بۇل ۇگىتكە ءان مەن بي سيىسپايدى. اۋىل جىگىتتەرىنە كوركەمونەرىمىزدى ماسقارالاتىپ، قۇنىن تىلدەتىپ الامىز!
- سولاي بولاتىنى راس! -دەپ قوستادى ومىربەك. - ءبۇيتىپ كۇلكى بولعانشا، ءار اۋىلعا اتتانداپ-باۋىرىمداپ كىرگەنىمىز دۇرىسىراق شىعار!
ومىربەكتىڭ بۇل پىكىرىنە دۋ كۇلدى كوپشىلىك. سارسەن زەكىپ جىبەردى:
- تالكۋايتتى قويىڭدار جولداستار! -پىكىر كوتەرۋشىلەر بۇل زەيىلدىكتى ەلەمەدى.
- ءان مەن ءبيدى دە، اتتاندى دا قويىپ، ديۋانانىڭ جەپ-جەڭىل ساپايى مەن وكىرگىشىن عانا الىپ بارساق بولماي ما، وعان اۋىل بالالارى ءتىپتى تەز جينالادى! -دەگەن بىرەۋىنىڭ پىكىرىنە ءتىپتى قارقىلدادى.
تەلبايدىڭ حانزۋشاعا اۋدارۋىنان ءتۇسىنىپ وتىرعان سەكرەتار قىزعىلت تارتىپ كۇلىمسىرەي بەردى.
- جولداستار، سىزدەر وسىنداي ۇلى ارەكەتكە كوركەمونەر قاتىسۋىنا قارسى شىعىپ وتىرسىزدار ما، قالاي؟ -دەپ سارسەن وكتەي كىرىستى سوزگە، - پارتيا كوركەمونەرگە جوعارى ءمان بەرىپ، ۇگىت ىسىنە ادەيى قاتىناستىرىپ وتىرعاندا مۇنداي ماعىناسىز قيتۇرقى كۇلكىنى قويالىق! ليڭ سەكرەتار ءبارىن ويلاپ ورنالاستىرىپ وتىر!
پىكىرىنە ليڭ سەكرەتاردى قوسقان سوڭ كۇلكى دە، پىكىر دە تيالا قالىپ ەدى، ليڭ ءدايشىڭ بۇل ءسوزدى العاشقى قوزعاعان مەنەن سۇرادى:
- بيعابيلي ءشانسىڭ، سەنىڭ پىكىرىڭ قالاي؟
- مەنىڭ پىكىرىم: 1-ءشى مالشارۋاشى رايوندارداعى حالىق قازىر قاربالاس، كوشى-قون ۋاقىتى. كىشكەنە-كىشكەنە كۇركەلەرمەن عانا وتىرادى. ءوز بالالارىن ارەڭ سيعىزىپ وتىرعاندا مۇنشالىق بويجەتكەندى قايدا جاتقىزباقپىز. ءبىر ۇيگە ەكى-ءۇش ەمەس، ءبىر قوناقتىڭ سيۋى دا قيىن، جاۋىندى-ءشاشىندى شاق. سوندىقتان ۇگىت اترەتىندەگى ادام سانىن ازايتپاساق، حالىقتى قاتتى مازالاپ قويامىز.
سارسەن تاعى دا دۇرسە قويا بەردى:
- ەڭ جاقىن دوسىمىز چاۋشانداي بۇكىل ءبىر مەملەكەتتى جاۋ شاۋىپ، قىرعىنداپ-شۋلاتىپ جاتقاندا، ءبىزدىڭ ۇيلەرىمىزگە ءبىر-ەكى قوناق ارتىق قونسا نە بولادى ەكەن! «مازالاپ قويامىز» دەيدى تاعى دا!
- توسا تۇر، سويلەپ بولايىن، سونان سوڭ قانشالىق ايتساڭ دا ءوز ەركىڭدە!-دەدىم سارسەنگە، - 2-ءشى ءبىزدىڭ بۇل جولعى ۇگىتىمىز مەرەكە مەن جەتىستىك-تابىستىڭ ۇگىتى ەمەس. ويراندى شاپقىنشىلىققا قارسى كۇيزەلىستى جالپى اتتانىستىڭ ۇگىتى. كوشى-قوننىڭ قاربالاس ۋاقىتىندا ءان مەن بيگە حالىقتىڭ ۋاقىتى دا زاۋقى دا جوق. كولبەڭدەپ بيلەپ بارىپ، جاردەم-كومەك سۇراۋىمىز كەلىسىمسىز. ءبىزدىڭ حالىققا قۇنسىز-ارسىز ديۋانالىق بولىپ كورىنەدى. اۋىلدان-اۋىلعا جاياۋ جاۋىنداتىپ-دۋىلداتا جەتىپ، اندەتىپ-بيلەتىپ جىبەرىپ سويلەگەن ءسوزىمىز - بالانىڭ ويىنى، باقسىنىڭ جىنى سياقتى عانا اسەر ەتەدى. سوندىقتان مىنا اسا سالماقتى مىندەتتىڭ ۇددەسىنەن شىعۋىمىز، سانمەن ەمەس، ساپامەن تولىق ءتۇسىندىرۋ ارقىلى عانا جاناشىرلىق سەزىمدەرىن وياتىپ، سالماق سالۋىمىزدى قاجەت ەتەدى! مەنىڭ پىكىرىم وسى.
اقسايتان مۇقان مەن ءاليا قاتار تۇرەگەلدى بۇل سوزىمە قارسى. سارسەن جولداس بۇل جولى اپتىقپاي، وتىرىپ قانا قول كوتەرىپ تالپىندى. مەنىڭ ءسوزىمدى تەلباي تولىقتاپ، ۇزاعىراق سوزبەن تۇسىندىرە اۋدارىپ بولعانشا كوز الماي تىڭداعان ليڭ سەكرەتار ءسوزدى الدىمەن الياعا بەردى.
- ءبىز ايەلدەر، ءاي، قىزدار جاعى ارقانداي قيىنشىلىقتان قورقپايمىز! -دەپ ءاليا ءبىر ءسۇرىنىپ قالىپ، «تۇزەپ» باستادى ءسوزىن. - پارتيا رۇقسات ەتسە، مىلتىق الىپ، سوعىسقا دا اتتانباقپىز. ونىڭ قاسىندا نەمەنە، مىنا ۇگىتكە ءبىز دە شىعامىز. بيلەۋ عانا ەمەس، ءبىز دە سويلەيمىز!... الگى بيعان، ءاي، بيعابىل ايتقانداي، قايدا جاتامىز، قايدا ۇيىقتايمىز دەپ، ورىن-كورپە ىزدەمەيمىز! ءتىپتى ءۇيدىڭ دە كەرەگى جوق بىزگە. جىلى كيىنىپ شىعامىز دا.. ەشكىمدى مازالامايمىز! بۇل كۇرەسكە باستان-اياق قاتىناسامىز! قىزداردىڭ پىكىرى وسى!
ليڭ سەكرەتار بۇل ءسوزدى بار رازىلىعىمەن شۇلعي تىڭداپ، قويىن داپتەرىنە جازىپ الدى دا، ءسوز كەزەگىن مۇقانعا بەردى. كۇلە سويلەسە دە مەنى كۇيدىرە سويلەدى مۇقان:
- ءبىزدىڭ بۇل سوعىستا مازامىز كەتەدى، «حالىقتى مازالايمىز» دەيتىن ەشقانداي حاقىمىز جوق. جاۋدىڭ جازاسىن بەرىپ بولعانشا سوعىسامىز! وسى سوعىستىڭ جەڭىسى ءۇشىن ارقانداي قۇرباندىققا دايىنبىز دەپ جۇرگەن كەيبىر ازاماتتار ۇگىتكە ءان-بي ءانسامبىلىن الىپ شىعۋدان «ديۋانا بولىپ كەتەمىز» دەپ نامىستانادى ەكەن. پارتيا قوسسا مەن ءوز باسىم قاھارمان چاۋشان حالقى ءۇشىن الاقان جايىپ، قايىر تىلەۋدەن دە نامىستانباس ەدىم!
سارسەن ساياسات تەپسىنە تۇرەگەلدى دە، «ديۋانا» تۋرالى ءسوزدى اقسايتان مۇقاننان جۇلىپ الا جونەلدى:
- توڭكەرىستىك كوركەمونەرىمىزدى ديۋانالىققا، قايىرشىلىققا تەڭەيتىن مىرزالار، بايقاپ-شاڭىراققا قاراپ سويلەسە بولار ما ەكەن. ادەبيەت پەن كوركەمونەر ءبىزدىڭ پارتيامىزدىڭ ساياساتىنىڭ ەڭ جاۋىنگەر قىزمەتكەرى. بۇل جاۋىنگەردى قورلاپ ىستەن شىعارۋ، پارتيا مەن ۇكىمەت ساياساتىن اقساتۋدان باسقا ناتيجە بەرمەيدى. بۇل، كەرى توڭكەرىستىك ءسوز!...
سارسەننىڭ بۇل تۇجىرىمىنا ساقىلداپ كۇلدى تەلباي. باتىر ءپىشىندى، ات جاقتى، اقسارى ءجۇزى قىزارىپ، كەڭ ماڭدايىن الاقانىمەن باسا كۇلدى. جيىندا وتىرعانداردىڭ كۇلىس-كەرىسى ارالاسىپ دۋ كوتەرىلدى. جىميا تىڭداپ وتىرعان ليڭ سەكرەتار، قولى مەن باسىن بىردەي شايقاپ، دابىردى ارەڭ توقتاتتى.
- ساليسان جولداس، -دەپ سارسەنگە قارادى سونسوڭ. بىلەك ساعاتىن كورسەتتى. ۋاقىت ءبىتتى، ءسوزىڭدى توقتاتا تۇر دەگەنى ەكەن. اۋىر ويمەن ىرعالا تۇرەگەلىپ سويلەدى ءوزى. - بۇل جيىندا پىكىر قاتىستىرۋشىلاردىڭ ءبارىنىڭ ءسوزى دە جاقسى بولدى. امەريكا جيانگەرلىگىنە قارسى تۇرىپ، چاۋشانعا كومەكتەسۋدەگى بۇل رۋحتارىڭا العىس ايتۋعا تاتيدى. ەڭ الدىمەن پىكىر كوتەرگەن بيعابيلي مىرزانىڭ ءسوزى مەنىڭ بۇل جولعى ۇيىمداستىرۋىما شىن جۇرەكتىلىكپەن اقىل قوستى. جاڭا كەلىپ، جەرگىلىكتى احۋالمەن ءالى تانىسىپ بولماعان ءبىز ءۇشىن مۇنداي پىكىر وتە قاجەت. مەن بيعابيلي مىرزانىڭ اسىرەسە كوشۋ ۋاقىتىندا حالىققا قوناق بولىپ قيناماۋ جونىندەگى پىكىرىن دۇرىس يدەيانىڭ جەمىسى دەپ تانيمىن! -دەدى دە كوشپەلى ۇگىت اترەتىنە ەكى-ءۇش شاتىر تاۋىپ بەرۋ جاعىندا بولاتىندىعىن ايتتى. - ال، جەرگىلىكتى كەيبىر قالاق داستۇرلەردى اقىرىن-اقىرىن وزگەرتىپ اكەتۋگە بولادى، - دەدى سونان سوڭ. «بۇرىن حالىق قابىلداي الماي كەلە جاتقان جاقسى داستۇرلەردى جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى جاقسىلاپ سىڭىرۋگە بورىشتى ەكەندىگىن سويلەي كەلىپ، «ادەبيەت-كوركەمورەدى ساياسي قىزمەتتىڭ ەڭ وتكىر قۇرالىنا اينالدىرۋ - ءبىزدىڭ ەڭ الدىڭعى قاتارداعى بورىشىمىز» دەپ ءتۇسىندىردى. بۇل جونىندە ماۋجۋشي شىعارمالارىنان بىرنەشە سيتات الىپ، بۇل رەتكى ۇگىتكە دە كوركەمونەرشىلەردى ەرتىپ شىعۋدى مىقتاپ بەكىتتى. - ال، ءاليا جولداستىڭ رۋحىنان ۇيرەنۋگە ايەلدەر عانا ەمەس، ءبارىڭدى شاقىرامىن! -دەدى سوڭىندا. - ونىڭ ءسوزى وتە جاقسى بولدى. ايەلدەردى كەمسىتۋگە جول بەرىلمەيدى. بۇل ءسوزىم بيعابىلدىڭ پىكىرىنە قارسى ەمەس. ونىڭ سوزىنەن ايەلدەردى كەمسىتەتىن ماعىنا شىققان جوق. مۇنان سوڭ ارقانداي قىزمەتكە ايەلدەر ەرلەرمەن تەڭ قاتىناساتىندىعىن ۇقتىرۋ ءۇشىن عانا ايتقانىم. - قانە، ءاليا جولداستىڭ وسى يدەياسىن قۇتتىقتالىق! -دەپ قولشاپالاق باستاعان سەكرەتارمەن بىرگە شاتىرلاتا جونەلدىك. ءاليانىڭ يدەياسىن بىلەتىندەرىمىز كۇلە شاتىرلاتتىق. «ءاليا جولداستىڭ يدەياسىن قۇداي تاعالا مەھىر مەن ءماريا جولداستارعا جۇقتىرماسا بولعانى!» دەپ شاپالاقتاعان ومىربەكتىڭ ءسوزى ءتىپتى ۇزاق كۇلكى تۋدىردى.
ليڭ سەكرەتار جالعىز كوزىمەن اڭىرا قاراپ قانا قويدى بۇل كۇلكىگە. تانىسىپ جەتە الماعاندىقتان جاڭساق شىعارعان كەي تۇجىرىمدارىنا بۇل قاراعان قاراسى ءۇشىن كەشىرىم ەتكەندەيمىز. «جەرگىلىكتى احۋالدى تۇسىنە كەلە تۇپكىش، مىقتى سەكرەتار بولادى» دەپ نەداۋىر سەنىم بايلاپ قاراپ ەدىك. ەسىكتەن شىعا بەرە «بيعابيلي افەندى!» دەپ مەنىڭ قولىمنان ۇستاي الدى ليڭ سەكرەتار.
- كەي ءبىرىنىڭ ءسوزىن ساعان قاتتىراق ءتيىپ قالدى، ا، قيىنشىلىق كورىپ قالدىڭ، ءا! ونداي سوزدەردى ۇلكەن كەشىرىممەن تىڭداۋ كەرەك!
- سارسەندەردىڭ مۇنداي جالالارىنا مەنىڭ قۇلاعىم داعدىلانىپ قالعان، -دەپ شالا-شارپى قىتايشا سويلەپ كۇلدىم. - ال، ءالى دە كەرى توڭكەرىسشى بولا قويمادىم. ەشتەڭە ەتپەس!
ليڭ سەكرەتار قارقىلداپ كۇلىپ، ارقامنان قاعا قايتتى.
ساپارلاستارىمنىڭ كوبى سول جيىننىڭ ەرتەڭىندە-اق «قۇباتوبەل» بولۋعا قايداعى ەسكى-قۇسقىلارىن كيىپ الىپتى. كەيبىرى ارزانقولدى كوكتايعاقتان بەشپەت-سىم تىكتىرە قويىپ، قۇباتوبەل ەمەس، «كوكتوبەل» بولىپ ۇلگەرىپتى. مەنىڭ ەسكىمدى ەگىنشىلىكتەگى ءىنىم تونايتىن. قۇباتوبەل دەپ اتالاتىن ەسكىم جوق ەدى. ال، كوكتايعاق، تاۋلى رايوننىڭ قازىرگى قاراسۋىعىنا قايتىپ پانا بولماق. سول «شايتان تەرىسىن» دە ىزدەمەي، داعدىلى قاراكوگىم مەن تالاي ىستىق-سۋىقتى باستان بىرگە كەشىرگەن قاراجارعاق پالتونى سايلاپ ەدىم. بىراق، ول شىركىندى قارىنداسىم گىرىمدەپ جارقىراتىپ قويىپتى. ال، تازا قۇرىم ەتىك، مايلانباي، جارقىراماي تۇرعان با! «التىن توبەلى» دەسە دە سول قالپىممەن شىعۋدان باسقا لاجىم قالمادى.
ءۇشىنشى كۇنى تاڭەرتەڭ دايىندالعان بەس بىرەشكەنىڭ ۇستىندە سۇمىرەيىپ-سۇمىرەيىپ ساپارلاستارىم وتىر ەكەن. جالت-جۇلت ەتىپ جەتىپ بارعان ماعان دۋ كۇلىپ «قولشاپالاقپەن» قارسى الدى. «كونسۋل كەلدى!» دەستى، «كوپەس كەلدى!» دەستى، «شەتەل وكىلى كەلدى!» دەستى. كىمنىڭ كەلگەنىن دە بىلدىرمەگىم كەلىپ بەدىرەيىپ الدىم. ايتەۋىر ۇيالماعان سياقتىمىن. قىزارماعانىمدى بەتىمنىڭ دۋىلداماۋىنان سەزبەيمىن بە. تەك الدا جۇرەتىن «امەريكا جيانگەرلىگىنە قارسى تۇرىپ، چاۋشانعا كومەكتەسەلىك» دەپ جازىلعان كەرمە قىزىل تۋلى، بەتكە ۇستار ارباعا وتىرۋدان تايساقتاپ وتە بەرىپ ەدىم.
- ورنىڭىز مۇندا، بيعا! -دەپ قالدى ءاليا. ۇلكەن قاتەرىمدى دە وسىنىڭ ۇستىنەن كورگەن سوڭ قول سەرمەي زىتتىم. ەكىنشى ارباعا جەتكەنىمدە قايرىلا قاراپ تاعى شاقىردى ءاليا. - ورنىڭىز مۇندا، جول بىلەدى دەپ ءسىزدى وسى الدىڭعى ارباعى بولگەن! تۋانجاڭ!
ەكىنشى اربادان ءماريا كۇلدى:
- بيعابيلي شانسىڭ، «ورنىڭ» سوندا ەكەنىن ءالى بىلمەي ءجۇرمىسىڭ؟
- سەندەي كاپيتاليسكە ورىن جوق مۇندا! -دەپ قاسىنداعى قيالزات زەكىردى. - كۇنشە جارقىراپ كوزىمىزدەن ايىراسىڭ، قايت!
- سەنىڭ ءحاۋپىڭ كوزدەن ايرىلۋ ەمەس، ءماريادان ايرىلۋ شىعار! -دەگەنىمدە ءۇشىنشى اربادان ماۋلەن مەن ومىربەك كۇلدى. ولاردىڭ ارتىنا جابىسا وتىرعان سارسەنگە قاراپ قالىپپىن. ومىرىندە كيىپ كورمەگەن قايداعى شوقبىتتى تاۋىپ كيىپتى دە، تىم سورلى جۋاس كورىنگىسى كەلگەندەي قارا ەلتىرى مالاقايىنىڭ ماڭدايىن كوزىنە تۇسىرە سالبىراتىپ جابا قوندىرىپتى.
الدىڭعى ارباعا قايتا باردىم. ەڭ الدىدا وتىرعان ءاليا ۇمتىلىپ كەلىپ قولىمنان تارتتى دا، ءوز قاسىنان ورىن اشىپ، جەڭىمنەن سىلكىپ وتىرعىزدى. جاپ-جاڭا سۇرى شۇعا كاستيۋمنىڭ ەكى شىنتاعىنا قوڭىر تىريكە جاماۋ جاپسىرىپ الىپتى. سول جاماۋعا دا، سونى ويلاپ تاپقان وزىنە دە تىكسىنە قارادىم. قىمسىنسىز قىلىقتىسىنعان سيقىرلى شىرايىندا «قايدا قاشىپ قۇتىلماق ەدىڭ!» دەگەندەي جىميىسى بار.
كونە سارى بەرەزەن بوقشاسىن موينىنا اسىپ، وڭىپ كەتكەن ماقتالى سارى بەشپەت-سىم كيگەن سۇڭعاق بويلى سۇرشا تۋانجاڭىمىز كەلىپ، ءاليانىڭ ەكىنشى جامباسىنان ورىن الىسىمەن قوس قوڭىرات سىرعىتا جونەلدى اربانى.
سىلدىراتىپ ءان سالا شىققان كوڭىلدى ءاليا مەن تۇنجىراڭقى ماعان تۋانجاڭ الماكەزەك قاراي بەردى. ونىڭ انىنە ارباداعىلار تۇگەل قوسىلىپ اندەتكەندە دە سول تۇنەرىڭكى قالپىمنان جازباعانىما نازارىن ءتىپتى بولە قاراعانىن بايقاپ وتىردىم. وزىنە ءاليا كۇلىمسىرەپ قۇيقىلجىپ سويلەگەن سايىن قىسىلعانداي ىڭعايسىزدانىپ، تۇقىرا تۇسەدى دە، قىسىلىڭقى قارا كوزىن جىلت ەتكىزىپ ماعان تاستاي بەرەدى. ءاليانى قىزعانىپ وتىر دەپ قىسىلاتىن سياقتى مەنەن. بىراق، نەلىكتەن بۇلاي تۇسىنەتىندىگىن ۇعا الماي مەن دە قاراي بەرىپپىن. ءبىر شاقتا ءاليا وعان حانزۋ تىلىندە تاعى بىردەمەنى سويلەپ جىبەرىپ، يىعىنا قولىن ارتتى. سەلك ەتە ءتۇستى تۋانجاڭ. اربا جارەندىگىنەن قۇلاپ تۇسە جازداپ تۇزەلدى دە، ءاليانى ماعان ەكى قولداپ يتەرىپ جابىستىرىپ، كۇلە شۇلعىدى. سەنىكى دەگەندەي يشارامەن شۇلعيدى. قىزدىڭ ءبىر قولىن مەنىڭ يىعىما ارتىپ، يزەكتەي ءتۇستى دە، «حۋايىڭ-حۋايىڭ![3] دەپ قول شاپالاقتادى. ارت جاعىمىزدا وتىرعاندار دۋ كۇلدى، تۋانجاڭنىڭ بۇل قىلىعىنا «ستيل ماسەلەسىنەن[4] ساقتانۋ» جونىندە كەشە عانا شەكتەپ-شەگەلەپ سويلەگەن ءوزىنىڭ شىعا سالا «ەڭ قاتەرلى» ءاليا ەكەۋىمىزدى قوساقتاۋىن تىم وعاش كورىپ قالىپ ەدى. ايەلدەرگە قالجىڭدامايتىن مارشپەن ءوسىپ ستيل» جونىنەن بارىنشا كۇمانسىز كورىنگىسى كەلەتىن الال ازاماتتى الدەقانداي ءبىر سۇمدىقپەن بۇلاي قاتەلەستىرىپ وتىرعان ءوزىمىزدىڭ سۇلۋ سايقال ەكەنىن وسى قوساقتالۋىمنان بايقادىم، يىعىما باسىن سۇيەي قويعان ءاليا «جولداسىن» تۋانجاڭنىڭ وزىنە قايتا يتەرمەلەي كۇلىپ ەدىم. بىراق ىشكى كوڭىلسىزدىكتەن تاعى اشۋلى كورىنىپپىن. ورنىنان ىرشىپ تۇردى تۋانجاڭىم. اربانىڭ ورتا شەنىندە وتىرعان كەكسە كەلىنشەككە ىمداي جىميىپ بارىپ، ورىن اۋىستىرا قويدى. ارتىمىزدان مۇقانمەن ءبىر كەلىنشەك قاتار كۇلگەندە ءاليا قىزاراقتاپ قاراپ كۇبىرلەدى ماعان.
- جالىنامىن، بيعا، قاباعىڭدى اشىپ وتىرشى!
جاۋاپ ورنىنا مەن دە ىرشىپ تۇرىپ، ارتىمداعى كەلىنشەكپەن ورىن اۋىستىردىم. ستيل ماسەلەسى» تۋرالى كۇماننان پاك تۋانجاڭ قاشقان پالەلى ورىندا ارىلماعان ايىبى بار التىنشى ورىنباسار قايتىپ كۇلىپ وتىرماق. تۋانجاڭ ەندى باقىرايا قارادى ماعان. «ارالارىنا كۇمان سالىپ ايىردىم» دەپ شوشىنعان سياقتى، قىنجىلىسپەن باقىرايدى.
«ەكى شاقىرىم جولدا ەكى مىقتى جىگىتتى قاشىرىپ ۇلگەرگەن» سۇلۋدىڭ ەكى بۇيىرىنەن ەكى كەلىنشەك تۇرتكىلەپ قالجىڭداعان سايىن مويىعان ءاليا جىلاپ جىبەرگەندە تۋانجاڭنىڭ ءتىپتى قىسىلعانى بايقالدى، ءاليا مەن ماعان كەزەك قاراعاندا كوزى جالت-جۇلت ەتتى...
سول جولدا كوز قيىعىن ماعان جاسىرا جۇگىرتۋدى تۋانجاڭ قويمادى. ونىسىنا مارعاۋ عانا قاراپ قويىپ، كۇرسىنە قالعۋدى مەن قويمادىم. تاعى ءبىر قىس كەلىپ قالسا دا ماقپالىمنان حابار الا الماي كەتۋىمنىڭ كوڭىلسىزدىگى دە بارشىلىق ەدى... بەسىنشى رايوننىڭ ورتالىق اۋىلىنا كۇن ەڭكەيە جەتتىك. حابارلانىپ وتىرعان مىڭبەك ەل ادامدارى مەن ءجۇزباسى، ونباسىلارىن تۇگەل جيعانى، اۋىل ماڭىنداعى ەرتوقىمدى اتتاردىڭ كوپتىگىنەن بايقالدى. قارسى الۋعا قىزىل تۋ كوتەرتىپ، ءبىر شاقىرىم جەردەن ۇرانداتا بەتتەدى بىزگە قاراي. ارتتاعى سارسەننىڭ امىرىمەن اربانى توقتاتىپ، سەكىرىپ-سەكىرىپ تۇستىك. مالاقايىنىڭ ماڭدايىن سالپىلداتا جەتكەن قىرىق جاماۋلى سارسەن شىرق ءيىردى بيشىلەردى، گارمونشىعا بي كۇيىن تارتقىزىپ، بيلەپ ءجۇرۋدى بۇيىردى. ەربول ەكەۋىمىز جاڭ تۋانجاڭ مەن قايسەندى الدىعا سالىپ، ۇرانداتىپ كەلە جاتقان قارسى الۋشىلارعا قاراي تىزىلە جىلجىدىق. بيگە ءاليا الدىمەن ءتۇسىپ، بۇلتىڭداي جونەلگەندە باسقا بيشىلەر ەكىدەن-ۇشتەن كۇلىسە قاشىپ، ءبىزدىڭ سوڭىمىزعا كەلىپ تىزىلە بەردى. ەڭ سوڭىندا ءاليا مەن گارمونشى بورساڭداتىپ قۋالاي جەتىپ قوسىلدى سارسەن. كۇدىرلەۋ پىستە تۇمسىعى ۇشكىرەيىپ، قىسىقتاۋ سارعىش كوزى شەكشىرەيىپ الىپتى.
- نەگە بيلەمەيسىڭدەر! -دەپ زەكىدى بيشىلەرگە.
- اۋىل ادامدارى ۇران شاقىرىپ كەلە جاتقاندا بىلقىلداپ-سىلقىلداپ قالاتىنداي نە بوپتى بىزگە! -دەپ ءماريا عانا جاۋاپ قايىردى وعان. قارسى الۋشىلار جاقىنداعاندا كۇلكىلەردى توقتاتىپ، مەن دە ۇران باستادىم. «امەريكا جيانگەرلىگىنڭ يتارشىسى گومينداڭ جەندەتتەرى جوعالسىن!» دەگەن ۇراندى قوسا شاقىرتقانىمدا ماعان ءبىر قاراپ قويعان سارسەن ءۇنسىز كوتەردى قولىن. مەنەن زىپ ەتىپ وتە شىقتى دا، ەڭ الداعى تۋانجاڭعا قاتارلاستى. «ءبىرىنشى ورىنباساردىڭ» ورنى راسىندا سول ەدى. مىڭبەك، جۇزبەكتەردىڭ قولدارىن الدىمەن العان دا ءوزى بولدى...
ارباداعى شاتىرلاردى تىگۋگە ارتىستەردى جىبەردىك تە، بۇل رايونداعى ۇگىت ارەكەتىنىڭ باستاما جيىنىن اۋىل شەتىندە جۇرت بەدەلدىلەرى مەن اتقامىنەرلەردىڭ تاراماي تۇرعان شاعىندا اشىپ الۋعا كەلىستىك. جيىننىڭ بەتاشار ءسوزىن سارسەننىڭ «ءوزى» سويلەپ، ءوزى باسقارا جونەلدى. جاڭ تۋانجاڭنىڭ ءسوزىن اۋدارۋدى دا مۇقانعا قيماي «ءوزى» اۋداردى. سويلەگەندەگى جىگەرىنەن مالاقايىنىڭ ماڭدايى دا ساپىلداپ، ءار سويلەم سايىن تۇمسىعىن ءبىر سوعىپ تۇردى. بۇل جيىنداعى ماعان مىندەتتەلگەن ءسوزدى دە «ءوزى» سويلەي جونەلىپ، مالاقاي ماڭدايىن ەكى رەت ساپىلداپ ۇلگەرگەندە تۋانجاڭ كۇبىرلەپ توقتاتىپ، سوزگە مەنى شاقىرتتى.
چاۋشاندا بولىپ جاتقان سوعىس اپاتى جايىنداعى مەنىڭ اشىنىشقا تولى ءسوزىم ءدۇر سىلكىردىردى تىڭداۋشىلاردى، تىم اسەرلى شىققانىن كوزدەردىڭ باجىرايۋىنان، ەلەڭدەي تىڭداپ، جۇرتتىڭ دىبىردان مۇلدە توقتاۋى مەن سوڭىندا وزدىكتەرىنەن ۇران شاقىرا تۇرەگەلۋلەرىنەن بايقاعان تۋانجاڭ، ءسوزىم بىتىسىمەن ىرشىپ كەلىپ قولىمدى قىستى.
اۋىل قىدىرا جۇرگىزىلەتىن جاياۋ ۇگىت قايدان باستالىپ، قالاي بەتتەيتىنىنە دەيىن كەلىسىم تاپقان سوڭ تارادى جيىن. كۇن كوك جيەككە تاياپتى. جاڭ تۋانجاڭ مەنى ىمداپ شاقىرىپ، قولتىقتاي جونەلدى وڭاشاعا. تاڭەرتەڭ ارباعا وتىرعاننان بەرى ماعان جات كوزبەن قاراعىشتاپ كەلۋىنىڭ سەبەبىن سۇراۋ ويىما تۇسە قالىپ ەدى. ءسوزدى ءوزى باستادى:
- پارتكومعا سەن از كەلدىڭ، از كەلدىڭ! مەنىڭ كەلىنشەگىمدى كوردىڭ بە، جوق پا، ول دا جاس جانە جاقسى! -دەگەن ءسوزىن ءوز تىلىندە تەز سويلەگەندىكتەن ارەڭ ءتۇسىندىم دە، اڭىرا قارادىم: «ءوزىمنىڭ جاقسى كەلىنشەگىم بار. ءاليا تۋرالى مەنەن حاۋىپتەنبە» دەمەكشى سياقتى.
«الگى بۋاز اسكەردىڭ ءبىرى ءسىزدىڭ كەلىنشەگىڭىز ەكەن عوي» دەي جازداعانىما كۇلكىم كەلدى.
- كوردىم، جاقسى! -دەي سالدىم، ىشتەگى كۇلكىنى ارەڭ تەجەپ.
- ول سۇيكىمدى، ونى مەن وتە جاقسى كورەمىن. ول دا جاقسى كورەدى. بالامىز ەندى ەكەۋ بولادى! سەنىڭ قالىڭدىعىڭ دا جاقسى. ول دا سەنى جاقسى كورەدى. سەن وعان بەكەر وكپەلەدىڭ! ول...
- مەنىڭ قالىڭدىعىم كىم؟ .... ءاليا ما، ونى كىم ايتتى سىزگە؟
-مەنىڭ كەلىنشەگىمە ءوزى ايتىپتى. سۇيگەن سوڭ بولدى، جاسىرۋ كەرەكسىز، ۇيات بولمايدى.
- ول وتىرىك ايتقان. مەنىڭ سۇيگەن قىزىم باسقا. ءاليانىڭ سۇيگەنى دە باسقا!
شاتىر جاقتان ءبىر جۇزبەك ءبىزدى مالعا باتا قىلۋعا شاقىردى.
- وتىرىك؟ -دەپ تۋانجاڭ اڭىرا قارادى ماعان. - وتىرىك بولسا ول نەگە سولاي ايتادى؟ - ءتىلماش شاقىرايىن با؟
- قازىر كەرەك ەمەس. ماسەلەنى سىزگە كەيىن تۇسىندىرەرمىن. قازىر بىزگە وسى قىزمەتتى جاقسى ىستەۋ عانا كەرەك. ءاليا جونىندەگى ماسەلەگە الاڭ بولماڭىز. سىزدەن بۇگىنگى جولدا ەشقانداي قاتەلىك وتكەن جوق. ال، مەندە دە ماسەلە جوق! -دەپ قارقىلداي كۇلدىم. تۋانجاڭ دا كۇرسىنىپ جىبەرىپ كۇلدى. «ءايا!» دەپ قالدى ءوزى. ءاليانىڭ قاسىنا وتىرىپ، «ماحاببات بۇزعىنشىسى» بولىپ قالۋ حاۋپىنەن ەندى ازات بولعان سياقتى.
شاتىرعا قايتتىق. اۋىلدىڭ قوناق اسىنا سويماق مالدارىن ماتاۋدان سارسەن زەكىرە بوساتقىزىپ، ءوزى قۋا جونەلگەنىنە اۋىل ادامدارى ۇدىرەيە قاراپ، اترەت قارقىلداي كۇلىپ تۇر ەكەن. ورىنباسارىنىڭ بۇل قىزمەتىنە جاڭ تۋانجاڭ ىرازىلىقپەن يزەكتەدى. «سۋ قايناتىپ بەرسە، ءشاي-تۇز دا، نان دا وزىمىزدەن. مال ىسىراپ ەتپەڭىزدەر!» دەپ مىڭبەككە قاراپ ءۇش رەت باس ءيدى. بۇل ءسوزىن مۇقان اۋدارىپ تۇسىندىرگەندە كەمپىرلەر تاڭدانىپ، اۋىز سىلپىلداتتى دا، مىڭبەك پەن جۇزبەك قىزعىش تارتا تۇنجىرادى. ماڭايىنداعىلار تىم-تىرس اڭىرىستا. تۋانجاڭ اترەتىن جيىلىسقا شاقىرعاندا، اۋىل ادامدارى سولمىرەيىپ، ءۇيدى-ۇيىنە تاراي بەردى.
اترەت جيىنى ەرتەڭ باستالاتىن جاياۋ ۇگىت گرۋپپالارىنا ءبولىنۋ جونىندە تالقى جۇرگىزدى. تاڭەرتەڭنەن بەرى تاماقتانباعان كوپشىلىك تالقىنى قايتپەك، «باسشىلىقتىڭ ءوزى بولە سالسىن!» دەپ قىنجىلىستى. «قيىنشىلىققا شىداۋ» جونىندە سويلەي جونەلگەن سارسەندى تىڭداماي قاعىتپالاپ، ءبىر-ءبىر توقاشتارىن ۇلەسىپ الا-سالا جەر وشاق باسىنا جونەلىستى. جاڭ تۋانجاڭنىڭ الدىنا التى ورىنباسارى عانا قالىپپىز. بۇلاردىڭ ىشىنەن دە قيىنشىلىققا «توق قىزىل» سارسەن ساياسات پەن «ناقىل قىزىل» مۇقان اقسايتان عانا شىداپ كوپ سويلەدى. گرۋپپالارعا ءتىزىم جاسادى.
بار تىلەگىم ءاليادان قۇتىلۋ عانا بولىپ، ارەدىك-ارەدىك مەن دە سويلەدىم. سول پەرىنى مەنىڭ گرۋپپاما مىقتاپ جاپسىرعان سارسەننىڭ وزىنە وتكىزۋدى ىمداي بەردىم تۋانجاڭعا. ءاليا ەكەۋىمىزدىڭ ارامىزدا ءبىر جۇمباق ماسەلە بارىن بايقاپ قالعان تۋانجاڭ، بۇل تالابىمدى سارسەنگە ەڭ سوڭىندا زورلاپ قابىلداتتى...
ەرتەڭىنە تاڭەرتەڭ ءبىر-ءبىر توقاشىمىزدى جەي سالا، مۇنان سوڭعى تاماقتى بارعان اۋىلدارىمىزدان اقشا تولەپ جەيتىن بولىپ اتتاندىق. ءمارياش پەن قيالزات باستاپ تىزىلگەن گرۋپپانىڭ سوڭىنان ەرە جونەلگەنىمدە، جەكە سويلەسىپ تۇرعان ءاليا مەن سارسەن تۇيىلە قارادى ماعان. ءاليا كوزىن سۇرتە سۇزىلگەندە سارسەننىڭ ءجۇزى نوسەرلى بۇلتتاي تۇنەرىپ قارادى. ماعان ارناعان وسى ساپارداعى جالاسىن وسى سايقالدى قوساقتاۋ ارقىلى جاپسىرماق ەدى. ول جوسپارى ورىندالماي قالىپ بارا جاتقانىنا تۇنەرگەندىگىن تۇسىنە كەتتىم.
باسقا توپتار جىلۋ سۇرايتىن اۋىلدارىنا جىرلاپ باردى ما، جىلاپ باردى ما بىلمەيمىن. ءبىزدىڭ توپ مىندەتىن سوزبەن عانا ورىنداي بەردى. ءان مەن ءبيدى اۋىل جيىنىندا جۇرتشىلىق تالاپ ەتكەندە، ءيا، «قوناق كادىسى» ءۇشىن عانا پايدالاندى. ءىس سالماعىن ءسوز تەگىنەن ولشەي بىلەتىن ساراپشىل-تارازى حالىق، ءچاۋشاننىڭ شاپقىنشىلىقتان قۇتقارىلۋى جولىنا بارىن اتادى. ءار اۋىلدان مايدانعا جازىلعان ازامات پەن قاراجات ءتىزىمىن ءار كۇنى كەشكە جاقىن شتاپقا اتپەن جەتكىزىپ تۇردىق. قىزمەتىمىزدىڭ ارتىق-كەمشىلىگى جايىندا دا مالىمدەپ تۇرۋ تالاپ ەتىلگەن ەدى. قيالزات ەكەۋىمىز كەزەك شاپقىلادىق. تابىسىمىز باسقا گرۋپپالاردان ءار كۇنى ارتىلىپ وتىرعاندىقتان جاڭ تۋانجاڭ بىزدەن «جامان ستيل»، قاتەلىك-كەمشىلىك سۇراۋدى قويدى. شارشاعاندا قيالزاتتىڭ تىزەسىن جاستانا سۇلايتىن ءماريانىڭ «ماسەلەسىن» مالىمدەۋدى مەن دە قويدىم. «جاڭبىر جاۋعاندا بي فۋتۋانجاڭ[5] پالتوسىن پاتيماعا كيگىزدى»، «قالپاعىن قاتيپاعا كيگىزدى» دەگەندەي «مالىمدەۋلەرىن» قيالزات تا توقتاتتى.
وسى تابىستارمەن قيىر شەتتەگى 7-ءشى رايون اۋىلدارىن قىدىرىپ جۇرگەنىمىزدە ءبىر قىرسىق تۋىلا قالعانىن بىلمەي دە قالىپپىز. جاڭ تۋانجاڭ جار سالىپ، ءبارىمىزدى ءبىر-اق شاقىرتتى شتاپقا. بارساق سارسەن سايراپ، ءسوز كەزەگىن الا الماعان مۇقان ءتىسىن قايراپ وتىر ەكەن.
- كەيبىر فۋتۋانجاڭىمىز، ەرىنەن قاشىپ توركىنىنە كەلگەن كەلىنشەكتىڭ قاسىنا قونعان. ىڭعاي بويجەتكەن قىزى، جەسىر كەلىنى بار ۇيلەرگە قوناتىن كادىرلەردى دە ەستىدىك!... ال، جاپ-جاس ايەلى بار امىرقاننىڭ ۇركۋى وسىندايلاردان قورقۋدان پايدا بولعان وقيعا ەكەندىگىندە داۋ جوق! -دەگەن سارسەن ءسوزىنىڭ ۇستىنە كەلىپپىن. تۇيىلە قارادىم.
بۇل كورسەتىلگەن فۋتۋانجاڭى مەن ەدىم. ەرىنەن قاشقان كەلىنشەكتىڭ توركىن ۇيىنە قونعانىم راس. بىراق، توسەگىنە قونباعانىم ءتىپتى راس بولاتىن. وعان دالەلىم كوپ ەدى. جاۋاپ بەرۋدى كەيىنگە تاستادىم دا، ەربولدان «امىرقاننىڭ ۇركۋى» دەيتىن وقيعانى سۇرادىم.
- وسى رايوننىڭ شەتكەرى ءبىر اۋىلىندا ساياقتاۋ قونىستانىپ جۇرەتىن امىرقان دەيتىن شالدىڭ ايەلىنىڭ اتى ءشامشا ەكەن. ەكەۋىنىڭ اراسىندا كىربەڭدىك بار سياقتى. ءبىزدىڭ اترەتتى «امىرقاندى جوعالتىپ، شامشاعا كومەكتەسەيىك!» دەپ كەلە جاتىر دەپ ەستىپتى دە، قاشىپ جوعالىپتى!- ەربول وسىنى ايتىپ كۇلدى. - جاڭ تۋانجاڭ وسى شالدى كىم قورقىتقانىن سۇراپ ەدى. سارسەن بار پالەنى ەكەۋىمىزگە جاۋىپ وتىر!
قىز-كەلىنشەگى بار ۇيلەرگە قونىپ جۇرگەن سەن بە ەدىڭ؟ -دەپ كۇلدىم مەن.
- ە، جاۋىن جاۋىپ تۇرعاندا ىڭعاي كەمپىر-شالدىڭ ءۇيى تابىلا بەرەمە، قىزىنان قورقىپ دالادا قالايىن با!
- تۋانجاڭ، -دەدىم مەن باستىققا تىكە قاراپ، مۇقاننىڭ ىڭىرانا باستاعان ءسوزىن يشارامەن توقتاتا سويلەدىم. - ەربول سەن اۋدارىپ بەر تۋانجاڭعا! وسى ساپاردا بىزدەن ۇرىككەن جالعىز امىرقان با، تاعى باسقا ۇرىككەندەر بار ما؟
- باسقا جوق، -دەدى تۋانجاڭ. - بىراق، مۇنداي قورقۋشىلار كوبەيە بەرسە وتە زور شاتاق تۋىلادى. ماسەلەنى وسىنداي كىشكەنە كەزىندە انىقتاپ، ۋاقتىندا شەشىپ وتىرۋىمىز كەرەك. ءماۋجۋشيدىڭ نۇسقاۋى وسىلاي!
- ولاي بولسا ول بىزدەن قورقىپ قاشقان ەمەس. امىرقاندى مەن تالاي كورگەنمىن. تانيمىن، ءوز كاسىبىن عانا بىلەتىن اقكوڭىل ەڭبەكشى. بىراق، الەۋمەتتىك بايلانىستان شەت قالعان قورقاق، نادان شال. سىزدەر امەريكانى ميگو دەپ اتايسىزدار. ءبىز، امەريكا دەپ وزدەرى اتايتىن ءوز اتتارىمەن اتايمىز. امەريكالىقتاردى كەيدە امەريكان دەپ اتايمىز. ال، امىرقان شالى، «امەريكاعا قارسى تۇرىپ، چاۋشانعا كومەكتەسەلىك!» دەيتىن ۇراندى ايەلىنىڭ اتى ءشامشا بولعاندىقتان وزدەرىنە جورىعان، «امىرقانعا قارسى تۇرىپ، شامشاعا كومەكتەسەلىك!» دەگەن ماعىنادا ۇققان. ءوزىنىڭ ايەلىنە ازداعان وكتەمدىگى بولعاندىقتان سودان قورقىپ قاشقان. ول جايىن بىلەتىن قالجىڭشىل اعايىندارى سولاي قورقۋىنا سەبەپكەر بولۋى دا مۇمكىن. نانباساڭىز، ۇيىنە بارىپ سۇراپ كورەلىك!
ەربول بۇل ءسوزدى اۋدارىپ بولا بەرگەندە جاڭ تۋانجاڭ ەندى ۇقتىم دەگەندەي قارقىلداي كۇلدى. بىرنەشەۋى ونى جالعىز كۇلدىرگىسى كەلمەگەندەي جارقىلداي كۇلدى.
- ءسوزىمنىڭ جالعاسى بار، كۇلكىنى توقتاتا تۇرالىق! -دەدىم مەن. - تۋانجاڭ، ءسىز، ءبىزدىڭ ارامىزعا جاڭا كەلدىڭىز. تۇرمىسىمىزدان دا، سالت-سانامىزبەن مىنەز-قۇلقىمىزدان دا ساۋاتىڭىز جوق. كەسىپ ايتقان بۇل باعامنىڭ دۇرىستىعىن كەيىنىرەك تولىق تۇسىنەسىز. قازىر سىزگە ايتپاسام بولمايتىن قىسقاشا عانا ءبىر پىكىرىمدى ايتىپ تىنايىن: وسى ساپاردا ءسىز پىكىردى جاعايىمسىپ-جالباقتامايتىن، كوپ سويلەمەيتىن ساپارلاستارىڭىزدان كوبىرەك تىڭداڭىز! كوپ سويلەپ، ماڭايىڭىزدان كەتپەيتىن جاعىمپازداردان تىڭداماساڭىز ءتىپتى جاقسى بولار ەدى. ال، تىڭداماي بولمايتىن مەزەتتە اسا ساقتانا تىڭداۋ دۇرىس. وندايلار ءسوزسىز قاتەلەستىرەدى. ماسەلەن، ءاليانىڭ ايەلىڭىزگە ايتقان سوزىنە سەنىپ قالعاندىعىڭىزدان، وسى ساپارعا شىققان كۇنى باسىڭىز قاتتى اۋىرمادى ما!
قىزارا قالعان جاڭ تۋانجاڭ الياعا جالت قارادى. ول، تۇقىرىپ الىپتى.
- باسقانى شارپىماي سويلە! -دەپ كۇبىرلەدى سارسەن.
- شارپۋدىڭ اكەسى ەندى كەلە جاتىر! -دەپ كۇلىپ جىبەرىپ جالعاستىردىم ءسوزىمدى. - سول امىرقاننىڭ قاشۋ سەبەبىن تۋانجاڭعا سەن نەدەپ ءتۇسىندىردىڭ! ءبىزدىڭ كەلىنى مەن قىزى بار ۇيلەرگە قونۋىمىزدىڭ، «امىرقانعا قارسى تۇرىپ شامشاعا كومەكتەسكەلى قاپتاپ كەلە جاتىر» دەپ قاشقان سوناۋ شەتتەگى امىرقانعا نە بايلانىسى بولىپتى!..
- جاس ايەلدەرگە «كومەكتەسىپ» كەلە جاتقان داعبىرتىمىزدى ەستىمەي مە، بيعاش ول! -دەپ كۇلگەن سارسەن، ءسوز سوڭىن جايما شۋاقتاي سالدى. - بىراق، مۇندا ساعان قاراتقان ماسەلە جوق. تەك، جالپى امىرقاننىڭ قاشۋىنا تۇرتكى بولعان اقۋالداردى ايتقانىم عوي، قاتە بولماس!
- امىرقان، جاس ايەلىمە «كومەكتەسىپ» قويادى دەپ قانا قاۋىپتەنسە، ايەلىنىڭ قاسىندا بولىپ قورعاماي ما! سول قيماسىن يەن تاستاپ، ءوزىنىڭ عانا قاشۋى قالاي؟... قيسىنسىز قيراكەزىك كورسەتىندىگىڭدى قاتە ەمەس دەپ اقتاپ كورشى قانە! ال، بۇل دالەلسىماعىڭمەن ءبىزدى عانا ەمەس، تۋعان ەلىڭدى تۇگەل قارالاپ، مىنا كۇناسىز ءسابي تۋانجاڭعا قاتە ءتۇسىندىرىپ وتىرعانىڭدى تۇسىنەمىسىڭ! قارىنداستارىڭ ۇيىنە قونا سالعانعا دايىن بولا سالۋشى ما ەدى!.. ءيا، اتا-اناڭ قوناعىنا كەلىنى مەن قىزىن قوسا سالۋشى ما ەدى!
قىزمەتتەستەر تۇگەل قارقىلداپ كۇلگەندە سارسەن كۇرەڭىتىپ، تىعىلا ءتۇستى. سويتسە دە، تۋانجاڭعا كونىمدى جۋاس ادام بولىپ كورىنۋ ءۇشىن باياۋ ۇنمەن سويلەدى:
- اتا-انامەن قارىنداس اركىمدە بار عوي، مىرزا، ەندى ولارعا شابۋىلداماساڭشى!
- ءبىزدى عانا قىلمىسكەر ەتىپ كورسەتۋ ءۇشىن سولاردى تۇگەل ماسقارالاپ شابۋىلداپ وتىرعان ءوزىڭ ەمەسپىسىڭ، پرولەتارىم-اۋ! -دەپ كۇلدىم مەن. ەربولمەن ومىربەك، «مىرزا» مەن «پرولەتار» جونىندە سارسەندى سىقاقتاپ، قاقپاقىلداي قاقتى. مەنەن قورعانعىسى كەلىپ، ەندى ۇندەمەي جىميعان «ساياسات»، جاساندى قىلىعى مەن جاماۋلى كيىمى اشكەرەلەنىپ بارا جاتقاندا عانا ورشەلەنىپ، تۋانجاڭعا حانزۋ تىلىندە سويلەپ كەتتى:
- جاڭ تۋانجاڭ، امىرقاننىڭ قاشۋىنا سەبەپ بولعان تاعى ءبىر فاكتور ايتىلماي قالىپتى: ول، بيعابىل مىرزانىڭ ەلدەن ەرەكشە كيگەن مىنا كيىمى. جارقىراعان قارا قۇرىم باتينكانى كورە سالا گومينداڭ ۇلىعى كەلدى دەپ قورقىپ قاشقان.
- بيعابىل جولداستىڭ بۇعان جارعاعىن امىرقان الدىڭعى جىلى دا، بىلتىر دا كورگەن، -دەپ ەربول دا توتە تىلمەن جاۋاپ قايتاردى. - وندا قاشپاعان امىرقان، ەندى قاشپاق پا! بۇل دا جالاقورلىق پىكىر!
- بيعابىل جولداس وسى رايوندارعا بەس جىلدان بەرى تانىس ۇگىتشى، سەن اۋدار، -دەدى ومىربەك ەربولعا جىميا قاراپ. - مىنا قاراجارعاعى وسى ەلگە بەس جىلدان بەرى تانىس جارعاق. سول كەزدە قاشپاي، ءدال وسى كەزدە ۇرىككەن ادام، تەك سارسەننىڭ مالاقايىنىڭ مىنا سالپىلداعىنان عانا ۇرىككەن. بۇل داۋسىز فاكتى. قاراڭىزشى، تۋانجاڭ، ادام تۇگىل ات ۇركپەيمە مىناسىنان! بايدىڭ گومينداڭشىل بالاسى وسىنىسىمەن پرولەتار «جولداس» اتالماق پا! -دەي سالا سارسەننىڭ مالاقايىن باسىنان جۇلىپ الىپ، شاتىردىڭ ەسىگىنە لاقتىردى. باجىرايا قالعان تۋانجاڭ كوپشىلىكتىڭ دۋىلدى كۇلكىسىنىڭ ەكپىنىمەن بىرگە كۇلىپ جىبەردى دە، ۇشىپ تۇرىپ، سارسەننىڭ مالاقايىن اكەلىپ كيگىزە قويدى. «قالجىڭ-قالجىڭ، ەشتەڭە ەمەس، ەشتەڭە ەمەس!» دەگەندەي جۇباتۋ ءسوزىن كۇبىرلەپ ايتتى دا، كوپشىلىكتىڭ كۇلكىسىن قول يشاراسىمەن توقتاتا سويلەدى.
ايتىلعان قايشىكەز پىكىرلەرىمىزدىڭ ءبارىن دە قابىلداعانداي، بۇل «رۋحىمىزدى» جاقسى-جاقسى دەپ باعالادى. قالعان پىكىر بولسا، «وقيعا وتىلگەن سەميانى» بارىپ تەكسەرىپ كورگەن سوڭ ىنتىماقتىلىقپەن سويلەۋگە شاقىردى...
ەرتەڭىنە تاڭەرتەڭ كۇن اشىق ەكەن. اتپەن بارىپ، امىرقان سەمياسىنان ماسەلە انىقتاۋعا جاڭ تۋانجاڭ سارسەن مەن مەنى عانا ەرتتى. قوجىر-قوجىر ادىرلارعا قوپاقتاي جەتىپ، ەڭىستە قۇيىسقانعا، وردە ات جالىنا قوس قولىمەن جابىسا اياڭداپ، شالقار تۇستە ارەڭ جەتتى ءوزى. يەن سايدا شوشيعان ەكى قوستان ۇدەرە شىققان جەتى-سەگىز قارا بورباي ۇدىرەيىسىپ، كوز استىلارىمەن عانا قارايدى. ۇلكەندەرىنەن ەشكىمى شىعا قويمادى.
- وي، ساكە، -دەدىم، قوسقا جاقىنداي بەرە ارتتاعى سارسەنگە داۋىستاپ. - مالاقايىڭنىڭ ماڭدايىن سالپىلداتپاشى، ەندى بالا-شاعاسىن ۇركىتەرسىڭ!... سالەمەتسىڭدەر مە، بالاپاندار؟ -دەگەنىمدە ەكى ءۇيدىڭ «اقجاۋلىعى» ءبىر قوستان شىعا كەلىپ امانداستى. جاستاۋ قاراتورىسى كوزىن كەڭ اشا قارادى ماعان: «مىناۋ، بىلتىر كەلىپ جۇرەتىن ءوزىمىزدىڭ بيعابىل عوي!» -دەپ قاسىنداعى كەمپىرگە كۇبىرلەي سالا امانداستى. ءشامشا وسى ەكەنىن تۇسپالداي ءتۇستىم اتتان:
- امانبىسىڭ، قاراعىم؟ -دەپ كەمپىر قوس قولىن سوزا ۇمتىلعاندا، ءشامشا قولىمنان شىلبىردى الىپ، اتىمدى ءبىر قازىققا اپارىپ بايلادى. تۋانجاڭ كەمپىرگە مەنشە قوس قولداپ امانداسىپ ەدى. ءوزى جاتسىنىپ، توسىرقاي قاراپ تۇرعان كەمپىرگە سارسەن ءتىپتى جات اتاۋمەن تانىستىردى ونى:
- قورىقپاڭىز، شەشەي، ءوزىمىزدىڭ جاڭ تۋانجاڭ عوي!
- سەن دە قازاقپا ەدىڭ، شىراعىم-اۋ! -دەپ كەمپىر سارسەننىڭ وزىنە تۇيىلە ءۇڭىلدى.
- ال، جەڭەشە، امىرقان اعاي قايدا؟ -دەپ سۇرادىم ءشامشادان. سىپايى ايەل كىبىرتىكتەپ سويلەي باستاعاندا كەمپىر سامپىلداپ الا جونەلدى. قوسىنان سىرماق اكەلىپ جايىپ، ءبىزدى وتىرعىزعان سوڭ ءشامشادا ءبىر تىزەلەپ وتىرا قالىپ سايرادى. وقيعا بىلاي دامىعان بولىپ شىقتى.
بۇرىنعى ايەلى ولگەن امىرقانعا ءشامشا بۇدان ون شاقتى جىل بۇرىن قالىڭمال كۇشىمەن - ىقتيارسىز كەلگەن ەكەن. ۇرىس-قاعىستارى جيى بولىپ، ءۇشىنشى بالاسى تۋىلعانشا امىرقان وعان نەداۋىر ءجابىرلى «جيانگەرلىك» ىستەپتى. سونداعى قىلمىستارى وسى جولى ۇگىتكە شىققان «كومممۋنيستەردىڭ» شاقىرعان ۇرانىمەن مەنىڭ جورامالىمداعىشا، ۇشتاسىپ قىلپىلداتپاسىن با. ءوزىن ىزدەپ جۇرگەندەردىڭ» كوپتىگىن، ۇسقىندارىن، اسكەرشە ءتىزىلىپ، اۋىل-اۋىلدى «تىمتىنۋلەرىن» سىرتتان باسپالاي ءجۇرىپ كورگەن امىرقان «مىنا قۋ قاتىن قىلعان ەكەن ماعان!» دەپ اۋىلىنا قاراپ كۇبىرلەي زىتىپتى. - «اۋزىن تەزىرەك الماي بولماس!»...
- جانىم ءشامىش!... ءشامشاجان، سەن وسى ۇكىمەتكە مەن تۋرالى بىردەمە ايتىپ پا ەدىڭ؟ -دەپ سۇراپتى كەلە سالىپ.
- ە، نە بوپتى، تەرگەدى مە ءوزىڭدى؟
- قالادان وڭشەڭ ەسكى كيىمدى جەپاڭجۇن قاپتاپ شىعىپتى. «امىرقاندى قۇرتىپ شامشاعا كومەكتەسەيىك! -دەپ ايقايلاپ مەنى ىزدەپ ءجۇر!
وسىنداعى قۋلاردىڭ بىرلەسىپ شىعارىپ جۇرگەن قالجىڭى بولار دەپ جورامالداعان ءشامشا سوعان مەڭزەپ قالجىڭداي سالىپتى:
- سەن ماعان نە ىستەمەپ ەدىڭ! -دەپ جورتا بۇرتيا قالعانىندا، جالبارىنا جونەلىپتى امىرقان!
- ونى قويعامىن عوي، جانىم! ەندى ءتىپتى قويايىن، قۇلىڭ بولايىن! مىنا بالالاردى جەتىم قالدىرما ءشامشاجان، اقىلىڭ بار ەدى عوي!
ايەلىنىڭ قاساقانا جاۋاپ قاتپاي سىرت ايلانىپ ءجۇرىپ كەتۋىن، «ارىز جازىپ، كومەكتى ءوزى شاقىرعانعا» ۇيعارعان امىرقان الگى جالىنۋىنا نامىستانىپ، ىزامەن تيىلا قويىپتى. اتىنا قايتا قونىپ اياڭداپ بەتكەيگە شىققاندا قارسى الدىنان كەزىگە كەتىپتى ءبىر كۇيدىرگى.
- ءۇي، سارقىت، مىنا كەلگەندەرىڭ كىمدى جويامىز دەپ ءجۇر، شىنىن ايتشى، شىراعىم!
- ە، اتىڭدى اتاپ ايقايلاپ جۇرگەنىن ەستىمەپ پە ەدىڭىز!... جەڭگەمىزگە كومەكتەسۋگە ىڭعاي شولاق ەتەك، بوتا تىرسەك قاپتاپ كەلەدى. ولاردىڭ باستىعى جەپاڭجۇننىڭ اسكەري سوتى ەكەن. تەزىرەك جىعىلىڭىز جەڭگەيدىڭ اياعىنا، ولار كەلگەنشە وزىنەن كەشىرىم الىپ، ارىزىنان تاندىرىڭىز! ءجۇرىڭىز مەن ەرتىپ اپارايىن!
- ءۇي، شاتپاشى، اكەسىن ولتىرگەندەي قاتىننىڭ اياعىنا جىعىلماقپىن با ەندى!
- ولاي بولسا كەتتىڭىز عوي سۋ تۇبىنە، اقساقال-اۋ، قاشا المايسىز دا عوي، جەڭگەيدىڭ ەكى اياعىن قاۋسىرا قۇشاقتاپ جاتىپ الۋدان باسقا نە لاج قالدى!
ۇيىنە جالت قايرىلىپ ايقايلاپتى امىرقان:
- ەي قۋ قاتىن، قۇرتتىڭ مەنى، قۇرتتىڭ!... ەندى سولارىڭنىڭ بىرەۋىنە ءتيىپ ال، مەن كەتتىم! -دەي سالا بەتتەن اسىپ جوعالعان ەكەن...
- بۇگىن ءۇش كۇن بولدى، اعىكەم مەن ەكى بالا سابىلىپ سونى ىزدەپ ءجۇر. ءتىپتى بۇل ماڭدا جوق دەيدى! -دەپ جىلادى ءشامشا - ۇراندارىڭىزدى قاتە ءتۇسىنىپ كەلگەنىن بىلگەن سوڭ قورقا ءتۇسسىن دەپ قالجىڭداعانىم بولماسا، قۇدايدىڭ مومىنى بولىپ ەدى ءوزى!
- جىلاماڭىز، سارقىت ەكەۋىڭىزدىڭ قالجىڭىڭىز ءبىر جەردەن شىققان سوڭ قاشقان عوي، ىزدەتىپ تاۋىپ تۇسىندىرەمىز، قايتىپ كەلەدى!. -دەپ مەن توقتاۋ ايتتىم.
- سارقىتتىڭ ءىسى قالجىڭ با، ناعىز كەرى توڭكەرىستىك ارەكەت بۇل، الۋ كەرەك قولعا! -دەپ سارسەن ەنتىكتى. جاڭ تۋانجاڭ ونى قۇپتاعانداي راي بىلدىرە سالا، ءبىزدىڭ امىرقاندى ىزدەپ كەلمەگەنىمىزدى ايتىپ، ەكى ايەلگە امەريكامەن چاۋشان تۋرالى ۇزاق تۇسىنىك سويلەپ قايتتى.
رايون بويىنشا ىزدەۋشى سالىپ ءجۇرىپ، قاشقانىنا ءبىر اپتا بولدى دەگەندە امىرقان ايدالىپ كەلدى. تەرگەۋ جۇرگىزىلىپ، سول «قىلمىسى» انىقتالىسىمەن اۋداندىق ۇكىمەتكە سارقىت ايدالدى.
ءسويتىپ، چاۋشان مايدانىنا جاردەم مەن ەرىكتى جاۋىنگەر عانا ەمەس، وعان قارسى «بۇزعىنشى» جاھانگەر دە تاپقان سوڭ كەشىكپەي ءىسىمىزدى اياقتاتىپ قايتتىق. قالاعا جاقىنداي بەرە قاڭتاردىڭ ايازىنداي ءبىر سۋىق حابار سۋماڭ ەتە ءتۇستى: شاۋەشەكتە جالاعا ۇشىراعان تۇرسىن جارقىنبايۇلى مەن شاكەن ەلۋبايۇلى ءولىم جازاسىنا ۇكىم ەتىلىپتى.
ادىلەتتى تەرگەۋشىم، ادامزاتتى «كوممۋنيزم ءجانناتىنا باستاۋشى» پارتيامىز شينجاڭعا العاش كىرگەندە وزدەرىنىڭ ارتىستىك شەبەرلىگىنە جەتىلگەندىگىمەن حالىقتى تاڭداندىرا، سۇيىندىرە كىرگەن عوي. ول شاقتا بۇل پارتيانىڭ باقىت ورناتاتىندىعىنا «سەنىمىمىز تولىق، تۋىمىز ايقىن» بولعاندىقتان ساحنامىزعا يتكە ۇرگىزبەي، كىسىگە بىلگىزبەي شىقپاق بولعان ارقانداي ارەكەتىن تەكتەمەۋگە تىرىسقانىمىز دا وزىڭىزگە ءمالىم. جاۋدى دا دوستى دا ءوز باۋىرىنا تارتىپ، بارىنە جاقسى كورىنۋدىڭ كەرەمەت ءبىر ويىنىن دايارلادى عوي سوندا. ويىن كورسەتۋ كەزەڭىندە ءوزىڭىز باستاپ بۇكىل ارمياعا «حالىقتىڭ وگىزى» بولىپ كورىنۋدى شيڭاندا ءۇش اي ۇيرەتىپ (رەپەتيتسيا جۇرگىزىپ), قۇلشا جورعالاتىپ اكەلگەندىكتەرىڭىزدەن بىزدە ۋاقىتىندا حاباردار بولىپ جاتقانبىز. شينجاڭدىقتاردان شىبىنداي ىزىڭ ەستىلسە-اق باسسالىپ، ويىنبۇزار الاتىندىقتارىڭىزدى ۇعا الاتىندارعا سول ارقىلى-اق ۇقتىرعانسىزدار. بۇل كىتاپتىڭ 1-ءشى ءبولىمى وسى «ويىنبۇزار» تاقىرىبىمەن باستالعاندىعىنىڭ سەبەبى سول. مۇندا كومەديالارىڭىزدان بىرنەشە عانا كورىنىس الىپ، باسىمىزعا ارەڭ سيعىزىپ وتىرعانىمىزدا سوڭعى كورىنىستە تۇرسىن مەن شاكەن سىندى ارىستارىمىزدان العان «ويىنبۇزارلارىڭىز»، ويىنبۇزار عانا ەمەس الەمبۇزار بولىپ، باس سۇيەگىمىزدى دال قىلىپ جارىپ جىبەرگەندەي اسەر ەتتى. اش قاسقىردىڭ ازۋىنان قوي بايقۇس وسىنداي عانا قىلمىس كورۋى مۇمكىن ەكەندىگىن ارينە وزىڭىزدە بىلەسىز. قاسقىردىڭ كوممۋنيزمى قانداي بولاتىندىعى كوز الدىمىزعا كەلە قالعان.
(جالعاسى بار)
«اباي-اقپارات»
[1] ۇگىت-ناسيقات قوسىنى.
[2] قوسىن باستىعى.
[3] حۋايىڭ - (قىتاي تىلىندە) قۇتتىقتايمىن دەگەن ءسوز.
[4] اۋەيىلىك - ستيل ماسەلەسى دەپ اتالىپ قالعان.
[5] بي فۋتۋانجاڭ - بيعابىل فۋتۋانجاڭ دەگەنى.
