Ókinishke qaray, bizding qoghamda uaqyt ótse de manyzyn joymay kele jatqan mәseleler bar. Sonyng biri - ziyaly qauymnyng jayy. Portalymyzdyng túraqty avtorlarynyng biri - Dosay Kenjetaydyng tómendegi maqalasy osydan onshaqty jyl búryn «Qazaq әdebiyeti» gazetinde jaryq kórgen. Maqalada kóterilgen mәselening býgin de bar ekenin eskerip, oqyrman nazaryna úsynyp otyrmyz.

«Abay-aqparat»

Tarihtyng qaysybir betterine, kóne qoynauyna ýnilseniz de ótken ómirding belgisindey tarihy arheologiyalyq qazbalargha,  keshegi órkeniyet, býginderi ýnsiz kýltóbe bolyp,  qoynauyna talay syrdy jasyryp jatqan mazarlargha tap bolasyz. Tarihtyng auyr synyna, qatal súsyna tótep bere almay talay memleketter shógip, ornyna basqa jýiedegi mәdeniyetterding boy kótergeni belgili jay.

Ótkenning bәri úlaghat, ghibrat qazynasy... sol ýshin de  tarih ghylymynyng manyzy zor.

Ókinishke qaray, bizding qoghamda uaqyt ótse de manyzyn joymay kele jatqan mәseleler bar. Sonyng biri - ziyaly qauymnyng jayy. Portalymyzdyng túraqty avtorlarynyng biri - Dosay Kenjetaydyng tómendegi maqalasy osydan onshaqty jyl búryn «Qazaq әdebiyeti» gazetinde jaryq kórgen. Maqalada kóterilgen mәselening býgin de bar ekenin eskerip, oqyrman nazaryna úsynyp otyrmyz.

«Abay-aqparat»

Tarihtyng qaysybir betterine, kóne qoynauyna ýnilseniz de ótken ómirding belgisindey tarihy arheologiyalyq qazbalargha,  keshegi órkeniyet, býginderi ýnsiz kýltóbe bolyp,  qoynauyna talay syrdy jasyryp jatqan mazarlargha tap bolasyz. Tarihtyng auyr synyna, qatal súsyna tótep bere almay talay memleketter shógip, ornyna basqa jýiedegi mәdeniyetterding boy kótergeni belgili jay.

Ótkenning bәri úlaghat, ghibrat qazynasy... sol ýshin de  tarih ghylymynyng manyzy zor.

Tarihtyng taghy bir betinde qoghamda óshpestey, ólmestey iz qaldyrghan,  «jaqsynyng aty, ghalymnyng haty» ekendigining kuәsindey, «ólmeytúghyn artynda sóz qaldyrghan» ziyaly qauymnyng izderi men tauqymetti de ónegeli ómiri jatyr. Olar ózderi ómir sýrgen qoghamnyng nadandyghy men qaranghylyghyn kóre bilip, «qaranghylyqtyng kýni bolugha» úmtylghan, últy ýshin ózin qúrban qylghan sol zamannyn, qoghamnyng ziyaly túlghalary bolatyn.

Ziyaly, ziyalylyq, ziyaly qauymnyng qoghamda alatyn orny mәselesi adamzattyng әr týrli damu satysynda, әr qoghamda tartys kózi bolyp keldi. Búl mәselening qazirgi Qazaqstan qoghamy ýshin de sheshimin tapqan «súraqtar» qatarynda emestigi aiqyn. Kimning ziyaly, kimning súrqiya ekendigin ajyratyp bolmaydy. «Ziyaly dep kimdi aitamyz? Býgingi tarihtyng úly  synynda elimizding ziyalylary qanday  boluy kerek?» degen siyaqty san súraq, qansyrap túrghan ruhaniyatymyzdyng býgingi jayynan tuyndauda.

Qazirgi tanda «kenestik ýngirden» jaryqqa shyghyp,  búrynghy qalyptasqan tanymnyng ornyn «jana sipattaghy» qúndylyqtarmen toltyru nauqanynda «batystyq jәne shyghystyq» dýniyening terezelerinen «ózimizdi» tabu jolynda әreketter jasalyp jatqan siyaqty. Yaghni, sanamyzdy sansyratqan sansyz súraqtargha ózimizden emes, ózgeden jauap kýtudemiz.

Al, ruhany dýniyemiz ben mәdeniyetimizde ýlken orny bar qasiyetti pirimiz, jón silteushi әulie - Iasauy babamyzdyng iliminde «aldymen ózindi tanu» manyzdy bolyp tabylady. Iasauy siyaqty qasiyetti әuliyeler - qoghamnyng ruhany tirekteri, ruhaniyattyng kýireuine, azghyndauyna toytarys beretin, Allanyng jer betindegi ókili retinde tanylady. «Kez kelgen memleket nemese qogham ruhany irgetasynyng shayqaluynyn, azghyndauynyng nәtiyjesinde tarih betinen joyylady» degen islamdyq qaghida bar. Islamdyq dýnie tanymdy, onyng ruhyn, mәnin tereng týsingen, aqiqatyna jetken әuliyemizdin, Allanyn  aldyndaghy birinshi paryzy, qoghamnyng qaranghylyghy men ruhany azghyndauyna qarsy riyasyz kýresi bolatyn. Iasauy ilimindegi  ziyalylyq mәselesin qarastyrudaghy maqsat, býginimizge ótkenimizden dertke shipa, keleshegimizge ýmit qaqpasyn núsqaytyn, túmandy kýndegi sәuledey, paydamyzgha jaraytyn «ózimizdi tabugha» jol silter sýrleu kórsete me degen oidan tuyndaghan edi.

Ahmet Iasauy - ruh tәrbiyeshisi, qalyptastyrushysy jәne qoghamgha jana tynystaghy tolyq adam jetildiru ýshin kýresken kemenger ústaz. Ruh adamda bolghandyqtan da onyng ilimining taqyryby da - adam. Ol adam faktoryna, atap aitqanda, qoghamgha jol kórsetip, jón silteytin ziyalylargha, sonymen qatar memleket basqaryp otyrghan basshylargha ýlken mәn beredi. Ghalymdar, ziyalylar ghylymyna, al әkimder әdiletke say sheshim qabyldamasa qogham qúlazidy, memleket kýireydi. Diuany Hikmet onyng osy  mәselelerge kónili tolmaydy, jany syzdaydy. Óitkeni, búl Qúran ayattarynda qoghamdy apatqa aparyp soghatyn zilzala, zúlymdyq jaylaghan qaranghylyqtyng negizgi tolghaghy retinde anyqtalghan. Qúrannyn, islamnyng mәnine jetken ghúlamalar, oghan ilanatyndar qoghamdy qútqarudy ózderining birinshi paryzy dep biledi. Olar qoghamnyng qúldyrauyna ózderin jauapty sezinedi. Óitkeni, Qúranda qoghamnyng qúldyrauy men ruhany azghyndauynan bolyp jatqan jaghymsyz, jaramsyz qúbylystardy kórse de kórmegen, júmghan auzyn ashpaghan «ziyalylar» Allanyng aldynda jauapty dep kórsetilgen. Mine, Qúrannyng ýkimi, Allanyng qalauy.

Adam sanasy qaru arqyly zorlyqpen bir týnde ózgermeydi. Búdan adamnyng ruhy, sanasy janarghanda nemese damyghanda ghana qoghamdaghy әleumettik-ekonomikalyq jýiening de paralleli damityndyghy shyghady.

Ahmet Iasauy babamyz haq (anyq) pen jalghandy aiyryp, jaqsylyqqa shaqyryp, jamandyqtan qashyrghan. Allagha berilgen antqa berik, sózinde túratyn, týrli bәle, kedergige sabyr etetin, halyqqa qyzmet kórsetip, topyraq sipat-qarapayym. Alla, aqiqat degenderding janynan tabylatyn, qoghamdy haq jolyna shaqyrghan, syrtqa emes, ishke nemese formagha emes mazmúngha mәn beretin, ruhty, oi-sanany janghyrtqan, qogham ýshin ziyandy men ziyankestikti anyqtay bilip, boluy mýmkin qauip-qaterden saqtandyra bilgen, bilimmen susyndaghan, tynystaghan, soghan ilanyp әreket etken, Qúrangha bet búryp onyng mәnine jetken, kýndiz-týni haqqa qúlshylyq etken, sharighatqa berik, mahabbat dariyasynda inju-marjan tergen, tendik pen әdilettilikting ýstemdik etui ýshin jan bergen, qoghamnyng dertine shipa bolugha úmtylghan adamnyng (qoghamnyn) ruhyn tәrbiyelegen, t.s.s. naghyz ghalym dep, ziyalylyqtyn, ziyaly adamnyng anyqtamasyn aldymyzgha jayyp otyr.

Osy shyn ziyaly nemese ziyalylyq turaly aityp ketken Iasauiyding anyqtamasyn qazirgi tandaghy ziyalylyq anyqtamasymen salystyryp kórelik. Mysaly bir Batys oishyly: «Ziyaly adam turashyl, dúrysyn sóileydi. Batyl, bir isti ayaghyna deyin aparady. Eng negizgi qasiyeti: syny kózqaras. Óz pikir-oyyn ashyq aitady. Osy jolda qandayda bir biylik,  taq iyesinen, shendilerden qoryqpaydy. Áleumettik qúrylystar men qúbylystardy salystyra zerttep  jauap izdeydi, qoghamda damyghan gumanistik rasionaldyq jýiening ornauyna yqpal etedi. Bir sózben aitqanda qoghamnyng oi-sanasy men ozyq intelliygensiyanyng sózin sóileydi», - dese, ekinshi biri: «Ziyaly adam eng aldymen dúrys, kókiregi oyau, kózi ashyq, sonymen qatar batyl boluy kerek. Yaghny bilim qoymasy nemese bilim turaly jay ghana bir element emes, aqiqat jolyndaghy qaterge bas tikken erikti jauynger», - dep, shyn ziyaly «Aqiqat dep tanyghany men bilgenderi ýshin oilarynyng ómir sýrui jәne jayylyp taraluy ýshin janpidalyqqa bas tikken, óz pikirin qanymen, bolmysymen qorghay aluy tiyis» degen danalardyng tújyrymyn quattaydy.

Endi Ahmet Iasauiyding qoghamdaghy shyn ziyalynyng orny men manyzyn, atqaratyn qyzmetin qalay baghalaghandyghyna toqtalayyq. Ótkenimizdegi oi-sana jýiesin zertteuge úmtylghan әrbir enbek, eng aldymen, osy jýiening әr týrli qúbylystaryn, sol dәuirding әleumettik sharttarymen baylanystyrugha mәjbýr ekendigin elestetetin bolsaq, Ahmet Iasauiyding ómir sýrgen ortasy men dәuirindegi ziyalylardyng qoghamdaghy orny, túrmys-tirshiligine qanyghamyz, ekinshi jaghynan sol oi-sana jýiesin qazirgi tandaghy qoghamdyq oi-sana jýiesimen salystyrugha mýmkindik tuady.

Qanday da bir qoghamda qaptaghan qaranghylyqtardyn, qiyndyqtardyng joyyluy ýshin kýmәnsiz osylardyng salmaq qatynasynday jan-jaqty kýres jýrgizilui tiyis. Osy kýresti bastamastan búryn «qaranghylyq, qiyndyq, kedergi dertterdin» ara salmaghy, kózi men sebepteri aiqyndaluy tiyis. Qoghamdaghy qaranghylyqty anyqtau degenimiz ony tanu degen sóz.

Ahmet Iasauy «tanu - aqiqat pen jalghandy aiyra bilu degen sóz» deydi. Aqiqat pen jalghandy aiyru satysy «ózindi tanu» qaghidasynan bastalady.

Iasauiyding kózqarasy boyynsha: «Qoghamdaghy qaranghylyq - zúlmattyng eng ýlken kómekshisi -nadandyq, onyng әkelgen qaranghylyghy zalymdardyng zúlymdyq ornatuyna jәne ony әri qaray órshituine eng ynghayly mýmkindik tughyzady», - deydi. «Ádiletsiz qoghamda elden rahym, sýiispenshilik, meyirim joq bolady, ar-úyat, namys, iman kóshedi, músylman músylmandy óltiredi, búzyqty, zalymdy jaqtaydy, aqiqatty jalghanmen aiyrbastaydy, osylaysha qiyametke jolyghady», - deydi. Qoghamdaghy әleumettik yntymaqtastyqtyng tiregi bolghan әdilet pen onyng ainalasyndaghy qoldaushy etikalyq qúndylyqtardyng iman, baqyt, ar-úyat, sýiispenshilik, meyirim, rahym, namystan júrday bolady. «Qúndylyqtar qúbylyp, jaqsy men jamannyng aiyrmashylyghy joghalghan, jýgensiz qoghamda» dýnie teris ainalady, ziyaly ataulygha kóz salyp, qúlaq asar jan tabylmaydy. Ziyaly qauymgha, aqylgha jýgingenderge materialdyq, ruhany qysym beriledi. Mine, osyndaydan baryp qogham qúrdymgha bet alady», - dep aqiqattan airylghan qoghamnyng aqyryn bildirip otyr.

«Shapaghat, tuys-tughan, aghayyndargha jәrdemdesu, olargha sýiispenshilikpen qarau, qoghamnyng tynyshtyghy men berekesin, birligi men eldigin, adamdar arasyndaghy shynayy senim men sezimderding ornauyna yqpal etedi. Búlardan júrday bolghan qogham qoy qaranghylyq basqan iygilik ataulydan maqúrym qalghan esersoqtardyn  tobyry bolyp shyghady».

«Imansyz qoghamda dýniyeqorlyq birinshi oryngha shyghady». Dýniyeqonyzdyq shekten shyghyp, aqyr zaman bolady. Adamzat bir-birining etin jeydi. Býkil jamandyqtyng anasy imansyzdyq yaghni, aqylsyzdyq, esersoqtyq. «Mine, osynday kýige dushar bolghan qoghamda (adamda) iman núry joghalyp, nәpsige qúl bolghan әrbir qogham (adam) joq bolpdv», - deydi Iasauy babamyz.

Óz pikirin erkin aita bilgen, batyldyq kórsetken әuliyeni nege zamanynyng naghyz shyn ziyalysy retinde tanymasqa?! Ahmet Iasauy babamyz osylardy óz zamanynda sóileuge batyldyq, jiger taba bildi. Al qazir she?! Paraqorlargha, jalghan ýkim shygharushylargha, halyqqa zúlymdyq jәbir kórsetkenderge iltipat, qúrmetpen qaraydy. Olardyng qasynda «baq pen taq» izdegen «oqymysty ziyalylar» kóp-aq. Jalghandy jaqtaushylar, shyndyqty shyryldap qorghaushylardan artyp jatyr. Oi-pikirin ishte saqtau, búqpantaylyq baryp túrghan adamgershilik moraligha jat qylyq. Osy siyaqty mysaldar keshegi «qyzyl imperiya» dәuirinde jiyi-jii úshyrap otyrdy. Aqyl-oyyn óristetip, bir sәt oilanu qylmys, auyr kýnә bolatyn. Olar óltirilip, abaqtygha qamaldy. Auyr iydeologiya túmany astynda bolu jәne zang da sol iydeologiyany kózding qarashyghynday saqtaugha jәne qorghaugha qúrylghandyqtan adam adamdyq qadir-qasiyetin joghaltty, adamgershilik moralidan aiyryldy. Al qazir jaghday basqa, qasang iydeologiya búlty da joq, kenestik «ýngirden» shyqtyq, degenmen әli de qaranghylyq túmanyndamyz, bilip, sezip te jýrmiz. Ziyalynyng qorshaghan ortasyn, qoghamyn núrlandyrar, aghartu qyzmeti negizinen qaranghylyq basqanda bastaluy tiyis jәne ýzdiksiz boluy kerek edi. Býgin ziyaly dep tanyghandarymyzdyn, yaky ózderin ziyaly sanaghandardyng taghy da ýni shyqpay otyr. Janpidalyq, batyldyq, jýrektilik joq, nege?!

Ahmet Iasauiyge qúlaq týrsek, býkil mәsele nәpsige kelip tireletin kórinedi. «Eriksiz adam ýshin aqiqat úghymy da joq. Eriktimin degen sóz - barmyn dep aita alu degen sóz. Bolmystyn, ózining «bar» ekendigining syryna, mәnine jete bilgen adam erikti adam». Sonymen bostandyqtyng negizi nәpsining tútqynynan qútylu degenge sayady.

Iasaui: «Bilimin ispen dәleldegen ziyalylar, ghalymdar dinimizdin, qoghamymyzdyng sham-shyraghy, týndi jaryqtandyrghan Ay siyaqty. Olar - hikmet iyeleri, elding «qydyry» siyaqty», - deydi. Bayqasanyz Iasauiyding maqsaty qoghamdy qaranghylyqtan qútqaru ekendigi anyq kórinedi. Óitkeni, qaranghylyq jaylaghan qoghamnyng sony qúrdym.

«Haq elshisi ýmbeti ýshin qayghy jedi, saray men taqtyng ornyna dertti tandady, dýnie ýshin emes, qoghamy ýshin kýresti», - dep, qoghamy, últy men dini ýshin kýresuge shaqyrdy. «Qúl bolsang (shyn ziyaly bolsan) nәpsindi, menmendikti joq et, joldan adasqandardy, kýnәhkarlardy jolgha sal, basqar» degen siyaqty ýgit-nasihat aitady.

«Biliming - shyraq, haling - pilte, jaghatyn may - kóz jasyn, yaghny qayrat, jigerin». Alladan nәsip alghyng kelse nәpsinmen (qoghamnyng aqsaghan tústarymen) kýres, sonda ghana qútylasyn. Óitkeni, baqyt, tura joldy tauyp, sol jolda jýrudi toqtamay jalghastyrumen tabylady. Alladan nәsip alu, istegen әr isindi Allanyng rizashylyghy ýshin isteu. Býkil enbeging ýshin eshkimnen eshtene dәmetpeu degen sóz. Qoghamda ziyaly bolyp kóringen, ziyaly shapanyn jamylghandar da bar. Búlar jayly Iasauy «halyqty azghyrghan, riya tәpsisi jolynda shaytan-nәpsisimen dәuren sýrgen. Alla rizashylyghy ýshin emes, shaytan-nәpsi dýnie rahatyn kózdegenderding kesirinen qogham azyp, qaranghylyqqa batyp joghalady» deydi. «Ziyaly, kәmil adam bolyp kóringenderge» «bilgishsinip sóileme, auzyndaghy sasyqty, sóz qadirin bil, kónil kirin sózding sózi alady» deydi. «Ghalymmyn» dep kókirek kergender, asyp-tasqandar nadannyng dәl ózi deydi. Óitkeni, shyn ziyaly ghalym topyraq sipat bolar. «Dýniyeden qol ýzbey túryp, Alla jolyna týstim degender, ózin ziyaly ghalym sanaghandar, dýnie ýshin riya kórinispen «zikir» salghandar - naghyz nadan qauymy». «Olar, óz nәpsilerining (shaytannyn) jýgendeuli, noqtaly esegi sekildi. Nadandyq, rasualyq, olardan irgendi aulaq sal», olar syrtqy kórinisterin әshekeyleydi. Shyn ziyalylar, kónil-ruhty, sana-oylaryn әshekeyleydi. Yaghni, qoghamdaghy adam ómirin, qoghamdy әrleydi, jóndeydi. әshekeyleydi. «Aqyrzaman «ziyalylary» ilim joq sauatsyzdan beter. Hikmetti estimes keren, kónili men kókiregi kór soqyr, imany joq jýreksiz, ózi jaqsy men jamandy aiyra almay túrsa da nasihat aityp mazandy alar. Nadandardyng qulyq-súmdyghy shaytannan asyp, artylady», - deydi. Tarihymyzdaghy bolyp ótken oqighalar men baqytsyzdyqtardan jauapty retinde birlikten júrday bolghan ziyalylardy kinәlaghandar barshylyq. Aqyldyn, aqiqattyng joly tek bireu-aq. Olay bolsa, shyn aqiqat degenderdin, shynayy ziyalylardyng arasynda birlik bolmauy mýmkin emes. Olar qoghamnyng qaranghylyghymen kýresken, arpalysqan boluy mýmkin, alayda eng ýlken kýres nәpsimen kýres boluy tiyis edi. Iasauiyshe aitsaq: Nәpsiden asqan bәle, dúshpan joq. Nәpsini jengender qoghamdaghy aqiqat pen әdebiyetting saqshysy boludy jәne bolugha tyrysudy ózderining mindeti, moralidyq jauapkershilikteri retinde tanidy. Búlar shyn ziyalylar. «Olardy ýlgi tút, janynda bolyp, joldy súrap, nyq qadam basqandardan bol!» Shynayy ziyaly bolu ýshin shynayy ilim, yaghny imanmen núrlanghan ilimge, ony ýirenuge shaqyrghanday. Búl jerde shynayy ziyaly adam kýn ispettes, jaryqtyng kózi. Mine, qazir qoghamgha núr beretin, jaryq shashatyn mindetin oryndaushy ziyalylargha qajettilik tuyp otyr.

Osylaysha Iasauy ilimindegi ziyaly jәne onyng qoghamdaghy ornyna ýnilip, shynayy ziyalynyng qalay boluy kerektigine kóz jetkizdik.

Óz dәuirining qaranghylyghyn, әdiletsizdigin sausaqpen shúqyp, núsqap kórsete bilgen. Bir aita ketetin jәit, uaqyt pen kenistik shenberinde zúlymdyq pen әdilettin, qaranghylyq pen ziyalylyqtyng arasyndaghy qym-qighash kýresting mәn-maghyna jaghynan osy kýnge deyin jalghasyp, jarmasyp kele jatqandyghy edi.

F.Bekon bir qoghamdaghy qaranghylyqtyng tórt sebepten tuyndaytyndyghyn eskertedi. Búlar «bedelge» (avtoriytetke) qúrmet, «әdet-ghúrypqa ainymastyq», «esh nәrsege ýirenuge múqtaj emestigin kórsetetin bos keude - kókirektik» jәne songhysy «qara halyqtyng nadandyghy - qaranghylyghy».

«Ádet-ghúrypqa beriktik» bolsa, ózgermestey dәrejege barsa tradisionalizm men (metatradisionalizm) túraqtau, aqyrynda keri ketu, qúldyraugha aparady, qoghamdy qaranghylyqqa batyrady. Iasauy iliminde tradisionalizmge oryn joq, әrdayym ýzdiksiz ózgeris, jana maqam baspaldaqtardy, halderdi iyemdenu, jaulau, ózin-ózi baqylaudyng metodtary damyghan ilim bolyp tabylady.

Adamgha endi esh nәrse ýirenuge múqtaj emestigin bildiretin bos keudeshilik, «oqymysty nadandar» dep atalatyn bir qauymdy dýniyege әkeledi. Alayda búlardyng qoldarynda «jaltyraghan» kuәlikteri boluy mýmkin. Ózderin júrtqa ziyaly retinde tanytyp, taltandatqan sol kuәlikterining syrtyndaghy jaltyrauyq mórding sharapaty boluy mýmkin. Al sol jaltyraghan mór tek qana jaryqta jaltyraydy, ózdiginen jaltyramas. Osynday «ziyalysymaqtardyn» negizinen alghanda, basqalardy jolgha salu qabileti joq. Ahmet Iasauy әuliye, úly ruhany mәrtebege ie danyshpan bola túra óz-ózin «ummiymin» deydi. «Ummiylik» (qazaqsha tildik maghynasy nadandyq) - sopylyqta payghambarlyq maqam bolyp sanalady. Iasauy óz bilimin Allanyng bilimi janynda «joq»dep esepteydi. Allanyng aldynda ózin «nadan» ummy nemese jaratylghan pende «men» ekendigin moyyndaydy. Búlar sopylyqta «ózin-ózi» tanugha tiyisti úghymdar. Sokrattyng «Men bir-aq nәrse bilemin, ol da - ol da esh nәrse bilmeytindigim» degeni siyaqty.

Halyqtyng qaranghylyghy óz aldyna bir sebep emes, qaranghy qaludyng saldary. Oy bostandyghyn óz ornymen júmsap qoldana bilgen batyl, jýrekti ziyalylary bar qoghamda eng bolmaghanda basty mәseleler tónireginde halyqtyng qaranghylyghyn seyiltuge bolady.

Keybir «ziyalysymaqtar» halyqtyng ózderin úqpaytyndyghynan óz pikirlerining eskerusiz qalatyndyghynan, qoghamnyng qaranghylyghynan, sol siyaqty ózin júbatatyn sebepterdi aityp, «sәulelerin» jan-jaghyna shashudan qashqaqtaydy.

Iasauy iliminde osy siyaqty «sebepterge» oryn joq. Ol aitatyndaryn әrkim jәne әr top úghyna alatyn dәrejede úsynady, oiynyng azdaghan adamdargha ghana jetetindiginen qoryqpaydy, ol ózining aitqan ýgit-nasihaty tyndaushysynyng qabyldau qabileti mólsherinde ekendigin biledi. Oiynyng tandaushygha onyng qabileti dәrejesinde paydaly bolatyndyghyna senedi. Halyqty qaranghy dep kinәlamaydy, qoghamnyng qaranghylyghyna ýnsiz qalmaydy, óz qoghamynyng qaranghylyghynan ózin kinәli sanap, nadandyq týnegin seyiltu, qútqaru joldaryn qarastyrady. Osy jolda «Jetpis eki úlystyng tilinde» sóileydi, yaghny olargha týsindiruge, úghyndyrugha tyrysyp baghady, aghartushylyq kýresin jýrgizedi. Shyn ziyalylar ózderin qoghamnyng týsinuin kýtip jatpaydy, kerisinshe, ózderin qoghamgha úghyndyruy tiyis ekendigin sezine otyryp, halyqpen betpe-bet kezdesedi. Qoghamnyng jauapkershiligi ziyalynyng moynynda. Óitkeni shyn ziyalynyng bilimi men ilimi bilgishtigin kórsetu ýshin emes, aqiqat, ziyalylyq kýresi ýshin berilgen. Ózining qasiyetti qyzmeti qay jerde qaranghylyq bar bolsa, sol zerde ziyalylyq, sәule shashu dep týsinedi. Ár týrli qauip-qaterge (ruhany materialdyq) qarsy bas tiguge mәjbýr. Allanyng ziyaly kisilerge degen jaqyndyghyn olardyng qogham ýshin, adamzat ýshin atqarghan qyzmetterining úlylyghy men tektiliginen kóruge bolady.

Iasauy ilimindegi shynayy ziyaly túlghasyn qysqasha týiindeytin bolsaq, ziyaly kisi bolu mәselesi, bizding sanamyzda búrynnan qalyptasqan bir diplom, kuәlik nemese ataq iyesi boludan búryn, sana-sezim, parasat, kisilik mәselesi ekendigi seziledi. Búdan ziyaly kisini ziyalylyghy ózinen tughan, qaynar kózi de ózi bolyp tabylatyn qogham qayratkeri, halqynyng perzenti, adamzattyng úly, haqtyng qúly ekendigin kóremiz.

«Abay-aqparat»