Júma, 18 Qazan 2024
Janalyqtar 3785 0 pikir 29 Mausym, 2012 saghat 12:54

Beytanys beseu. “Shorti” kiygen shekarashy. Qyrshyn ketken ghúmyr

Shekara qyzmetinde tótenshe jaghdaylar tolastamay túr. Dýniyeni dýr silkintken "Arqankergendegi" qyrghynnan keyin, Shyghys Qazaqstan oblysyndaghy "Terisayyryq" beketinde 11 sarbaz әlimjettikting saldarynan shekarany ashyq-shashyq tastap ketti. Endi mine, qazaq-ózbek shekarasynan da taghy bir shu shyqty.

Jalpy, qazaq-ózbek shekarasynda búzaqylyqqa, janjalgha, kisi ólimine jetkizgen oqighalar jii bolyp túrady. Esimizde qalghany: shekaranyng arghy betindegi auyldardyng birinen qalyndyghyn alyp kele jatqan jas jigitti ózbek jauyngeri atyp óltirdi; esirgen qazaq shekarashysy avtomatpen oq atyp, ol arghy bettegi ózbek kelinshegining basyna tiyip, mert etti; Maqtaaral audanynda qazaq-ózbek shekarashylary arasynda dýrdarazdyq tuyp, qanghyghan oq jas qyzdyng ayaghyna tiydi. Arghy betten su alyp keluge ótken azamatty ózbek jauyngeri basyna avtomatpen úryp, zardap shektirdi; ózaghamdar arghy betke shomylugha barghan bir top oqushylardy qamap qoydy; taghy bir jetkinshekti úrlap әketti... Búl jolghy tótenshe jaytqa arghy bettegi ala taqiyaly aghayyndardyng qatysy joq. Shekara qyzmetining ofiyseri Saryaghash audany Kókterek auylynyng ishinde, tapa-tal týste, beybit túrghyndardyng arasynda túryp, avtomatpen oq jaudyrghan. Sonyng saldarynan kәme­let­tik jasqa endi tolghan jigit qyrshyn ketti. Jergilikti túrghyndar aitqanday "endi, óz shekarashylarymyz ózimizdi atyp óltiretin zaman­gha jettik".

Shekara qyzmetinde tótenshe jaghdaylar tolastamay túr. Dýniyeni dýr silkintken "Arqankergendegi" qyrghynnan keyin, Shyghys Qazaqstan oblysyndaghy "Terisayyryq" beketinde 11 sarbaz әlimjettikting saldarynan shekarany ashyq-shashyq tastap ketti. Endi mine, qazaq-ózbek shekarasynan da taghy bir shu shyqty.

Jalpy, qazaq-ózbek shekarasynda búzaqylyqqa, janjalgha, kisi ólimine jetkizgen oqighalar jii bolyp túrady. Esimizde qalghany: shekaranyng arghy betindegi auyldardyng birinen qalyndyghyn alyp kele jatqan jas jigitti ózbek jauyngeri atyp óltirdi; esirgen qazaq shekarashysy avtomatpen oq atyp, ol arghy bettegi ózbek kelinshegining basyna tiyip, mert etti; Maqtaaral audanynda qazaq-ózbek shekarashylary arasynda dýrdarazdyq tuyp, qanghyghan oq jas qyzdyng ayaghyna tiydi. Arghy betten su alyp keluge ótken azamatty ózbek jauyngeri basyna avtomatpen úryp, zardap shektirdi; ózaghamdar arghy betke shomylugha barghan bir top oqushylardy qamap qoydy; taghy bir jetkinshekti úrlap әketti... Búl jolghy tótenshe jaytqa arghy bettegi ala taqiyaly aghayyndardyng qatysy joq. Shekara qyzmetining ofiyseri Saryaghash audany Kókterek auylynyng ishinde, tapa-tal týste, beybit túrghyndardyng arasynda túryp, avtomatpen oq jaudyrghan. Sonyng saldarynan kәme­let­tik jasqa endi tolghan jigit qyrshyn ketti. Jergilikti túrghyndar aitqanday "endi, óz shekarashylarymyz ózimizdi atyp óltiretin zaman­gha jettik".

Resmy organdar taratqan mәlimetterge qaraghanda, 24 mausym kýni kýndizgi saghat bester shamasynda Kókterek auylynda bel­gisiz bes azamat shekara ofiyse­rine qarsy shabuyl jasaghan. "Yntymaq" shekara beketi bastyghynyng mindetin atqarushy, leytenant Ruslan Toymahanbetovtin ómirine qauip tónip túrghan son, atalghan shekara beketining kezekshisi, efreytor K.Qasenov qaru saqtau qoymasyn búzyp, sol jerdegi bastyghynyng atyna bekitilgen avtomatty alyp, ony iyesine jetkizgen. Efreytor búl әreketti bastyghynyng búiryghymen istedi me, әlde óz betinshe me, ol jaghy әzirge beymәlim. Osydan keyin leytenant qarsylastarynyng ekpinin qaytaru ýshin aspangha 8 mәrte, búzaqylar minip kelgen kólikting donghalaghyna qarata 2 mәrte oq jaudyrghan. Búzaqylar oqigha ornyna kólikterin tastap, japa-tarmaghay qashyp ketken. Al atylghan oqtyng biri sol jerde jýrgen 18 jastaghy Núrjan Qayyqbaevqa tiygen. Ol Saryaghash audandyq auruhanasynyng jansaqtau bólimshesinde jatyp qaytys bol­ghan. Keyinirek búzaqylar tastap ketken kólikten sholaq myltyq tabylypty.

Shekara qyzmetining lauazymdy ofiyserleri oqigha kezinde leytenanttyng qyzmette jýrgenin jәne búzaqylardyng oghan qarsy tapansha qoldanghanyn aitqan edi. Al auyl túrghyndarynyn, marqúmnyng tuystarynyng aituynsha, oqigha әskery qyzmetkerge qarsy jasalynghan shabuyldan góri qylmystyq toptar arasyndaghy "razborkagha" kóbirek úqsaydy.

Kýndizgi saghat besterding kezinde bolghan oqigha. U-shu shyghyp, artynsha myltyq dausy estildi. Dýniyening astan-kesteni shyghyp, bala-shagha shulap ketti. Kóshedegi tóbelesten keyin sonanday jerde­gi "budkanyn" qasynda túrghan jigitke oq tiyipti dedi. Beyshara bala osyndaghy әpkesine kelgen eken. Búl zaman ne bolyp ketti? Búryn shekara ashyq kezde múnday súmdyq jayttardy kórgen de, estigen de emes edik. Shekara qalay jabyldy, osynday oqighalar kóbeyip ketti, - deydi auyl túrghyny Biybighaysha Esenbekova.

Marqúm Núrjan Qayyq­baevtyng aghasy Ghalymjan oqigha kezinde inisining qasynda bolghan eken.

- Týs aua egis alqabynan inim ekeuimiz kólikpen Kókterekke keldik. Osyndaghy әp­kem­ning "budkasynyn" aldyna kelip toqtadym. Sol kezde әpkem shyghyp, ana jerde tóbeles bolyp jatqanyn aitty. Men kólikten basymdy shyghar­ghanymda kórgenim: bútynda shortiyi, ýstingi jaghy jalanash bireu avtomatpen oq jaudyrdy. Eki-ara 150-200 metrdey bolatyn. Bas-ayaghy 2-3 sekund­ta bolgha oqigha. Qarasam, inim jerde úzynynan súlap jatyr. Oq basyna tiyipti. Núrjandy dereu kólikpen ortalyqtaghy medpunktke alyp bardym. Biraq ondaghy eki medbiyke inimning qasyna jolaudan da qoryqty. "Saryaghashqa alyp baryndar" dey beredi. Nauqas­qa jәrdem kórsete almasa, onda olar múnda ne istep jýr? - deydi keudesin yza kernep, janary jasqa shylanghan Ghalymjan.

- Osynday azamattargha qaru berip, shekarany qorghatyp otyrghan kim? Olar shekarany qorghay almaydy... Shekaradan әr adamdy 3-5 sommen ary-beri ótkizip jýrgen azamattar ghoy. Púl bólise almay, talasyp, sodan shyqqan tóbeles, - deydi marqúmnyng әpkesi Shәripa Saparova.

Auyl aqsaly Tilepbay Oryn­baev ta múny rastap otyr.

- Birinshi ret bolyp otyrghan jaghday emes. Shekaradaghy osynday janjaldyng bәri aqshagha kelip tireledi. Jer­gilikti túrghyndardyng shekara boyyndaghy kontrabandagha da, alypsatarlyqqa da qatysy joq. Biz óz kýnimizdi diqanshylyqpen kórip otyrghan halyqpyz. Bәrin auylgha syrttan qanghyp kelgender isteydi. Maqsattary - tek aqsha tabu. Bәrine kinәli - paydanyng qúly bolghandar. Shekaradan kelim­sekterdi ótkizedi. Juyrda inimdi úryp ketti. Ary-beri shap­qylap izdegenimizben, nәtiyje shyqpady. Aqyry týbi ózimizdi kinәli etti, - deydi aqsaqsal.

Saryaghashtaghy 20/20 shekara әkery bólimining shendileri bergen aqparatqa qaraghanda, oqigha kezinde búzaqylar qyzmet babynda jýrgen leytenant­ty zansyz әreketke kóndiruge tyrysqan kórinedi.

- Ofiyserding qyzmet babynda "shortiymen" jýrgeni qalay? - degen saualgha olar túshymdy jauap qayyrghan joq. "Bәrin tergeu amaldary anyqtaydy" dep qysqa qayyrdy. Búzaqylar leytenantty nendey zansyz әreket jasaugha iytermeledi eken. Kontrabandagha ma, esirtki tasymalyna ma? Atalghan zansyz әreket­terding qay-qaysysy da shekara aumaghynda qazir órship túr emes pe jәne onyng bel ortasynan әskeriylerding ústalyp jat­qany da jasyryn emes qoy.

Búzaqylar úzamay qolgha týsti. Oblystyq ishki ister departamentining habarlauynsha, tughan-tuystarymen әngi­me­lesuden keyin olardyng ýsheui polisiyagha óz ayaghymen kelgen. Ýsheui de Saryaghash audanyndaghy Keles ónirinde túratyn, 1984, 1987 jәne 1994 jyly tughan jas jigitter. Olardyng ekeui qamaugha alynyp, kәmeletke tolmaghan bireui qolhatpen bosatylghan. Qazir osy oqigha boyynsha "ókimet ókiline qarsy kýsh qoldanu" deregimen qylmystyq is qozghalyp, tergeu amaldary jýrip jatyr. Alayda ústalghandardyng tuystarynyng aitar uәjderi bar. Jergilikti telearnalardyng birinen sóilegen Qayrat Stambekov degen azamattyng aituynsha, oqigha kezinde ofiyser ózin óte dóreki ústaghan, aiqaylap, boqtaghan. Oqighanyng shiyeli­nisip ketuine osy jayt sebep bolypty. «Áriyne, men tuysqanymdy aqtap otyrghanym joq. Biraq bәri de әdiletti, zandy týrde sheshilui tiyis», - deydi ol. Tipti leytenant oqigha kezinde keybireulerge jogharyda myqty tuystary bar ekenin, ózine eshkimning eshtene istey almaytynyn aytyp, keudemsoqtyq jasaghany turaly әngimenin qanshalyqty ras ekeni belgisiz. 1988 jyly tughan leytenant qazir Shymkenttegi jedel-jәrdem auruhanasynda jatyr. Dәri­gerlerding aituynsha, alghan jaraqaty orta dәrejede, miy shayqalghan, soqqylardan býiregi zardap shekken. Bas әskery prokuratura qazir onyng ýstinen qylmystyq is qozghap, oqigha kezinde qarudy talapqa say qoldanghan-qoldanbaghanyn anyqtap jatyr. Áriyne, oqiy­ghagha jazyqtylar jazasyn alar. Biraq odan qyrshyn ketken ghúmyr qayta jalghana ma, shekten shyghyp ketken shekarashylar sabasyna týse me? Bar gәp osynda ghoy.

Ghalymjan ELShIBAY,

Ontýstik Qazaqstan oblysy

«Jas Alash» gazeti

0 pikir