Qazaqqa Múhtar Shahanovtyng qanday aqyn, qanday qayratker ekenin aityp jatudyng ózi artyq. Aytqanmen - jetkizuin, jazghanmen - dóp basuyng jәne ekitalay. Óitkeni Múhtar Shahanov eshkimge úqsay bermeytin, eshkim oghan úqsay almaytyn kýrdeli túlgha. Kýrdeli bolghandyqtan Ol kýrmeui op-onay sheshile salatyn týiin de emes, jep-jenil shaghyla salatyn janghaq ta emes. Múnday túlghalardyng sonynda jaqsyly-jamandy sóz jýrui de, әrtýrli pikirlerding qatar órbui de - zandy. Biraq kim ne dese, o desin, býginge deyingi 70 jyl ghúmyrynda ýnemi is-әreketpen, tynymsyz qozghalyspen, jalyqpas jazumen kele jatqan Múqang - Múhtar Shahanovtyng әdebiyettegi enbegi erek, qoghamdyq ómirdegi orny bólek.
Adamnyng sózi - Onyng ózi! Endeshe Múqannyng óz sózin bere otyryp, Ózine taghy bir ýnilip kóreyikshi.
«...Anam marqúm Úmsyn Aytbayqyzy, 13 qúrsaq kótergen, sol perzentterining menen ózgesi týgel o dýniyelik bolyp ketse de, ruhy men ýmitin qúlatpaghan darhan әri qaysar adam edi. «Neshe perzentiniz bar?» - dep súraghandargha: «Úlym ýsheu, ýlkeni - Shәmshi Qaldayaqov, ortanshysy - Tólegen Aybergenov, kishisi - Múhtar Shahanov», - der edi. Birde ýide qonaqta otyrghanda Dinmúhamed Qonaev: «Jeneshe, qazaqtyng ýsh myqtysyn dýniyege bir óziniz әkelgen ekensiz ghoy», - dep әzildegende: «Ekeuining myqty ekeni ras, ýshinshisining ol shynayy biyikke kóterilui ýshin әli kóp ter tóguine tura keledi», - dep jauap bergeni esimde qalypty».

***
«...Qazaqta tughan kýndi toylau dәstýri bolmaghandyqtan ba, jiyrmagha tolghan kezimde ghana tughan kýnimdi birinshi ret atap óttik. Ol úsynysty jasaghan Tólegen Aybergenov edi. Men «Ontýstik Qazaqstan» gazetinde «jitikóz» (podchitchiyk) bolyp qyzmet atqaramyn. 50 som ailyq alamyn. Búl sol kezdegi eng tómengi jalaqy bolghandyqtan, salyq ta tólemeydi ekensin. Tipti boydaq salyq ta ústamaydy. Sol tústa qoydyng ýiitilgen basy dýkende syqap túratyn. Bir kiylәsi 12 tiyn ghana. Bir kiylә ún 14 tiyn. 50 som ailyqtyng 18 somyn bir ózbek aghayynnyng eki bólmeli jer ýiin jalgha alghandyqtan, soghan tóleymiz. Qalghan 32 som qonaq shaqyrugha, tilektes, niyettes, ruhtas adamdarmen bas qosugha artyghymen jetetin. Tughan kýnime Tólegen Aybergenov «Tasbaqanyng týrleri», «Ile Alatauynyng qústary» atty eki kitap syilady.
- Nege býrkit 100 jyl, tasbaqa 300 jyl ómir sýredi? Nege esek parlap barghanda 25-30 jyl ghana ghúmyr keshedi? Nege jolbarys kózine tura qaraghan adamnan qaymyghyp, bo­­­yyn­ ýrey men qorqynyshqa jendirgen adamdy lezde parshalap tastaydy? Ózindi qorshaghan tabighatty jәne ony mekendegen tirshilik iyelerin tolyq zerttemeyinshe, ýlken aqyn bola almaysyn, - dedi ol. Shәmshi Qaldayaqov ta ornynan túryp, gazetke oralghan, úshynyng bir sheti ghana shirimey qalghan qanjar men qúmyra synyghyn tughan kýnime syilyq retinde úsyndy.
- Ekeumiz de Aleksandriyadan keyingi әlemdegi eng bay kitap qoryn iyelengen Otyrar ólkesining perzentimiz, - dedi tolghana. - Myna eki estelik Shynghys han basqynshylaryna alty ay boyy qarsy kýres jýrgizgen babalar qanjarynyng júrnaghy, su ishken qúmyrasynyng synyghy boluy әbden mýmkin. Endeshe, óz tughan jerinning keshegi, býgingi taghdyryna, sol arqyly әlem tarihyna tereng ýnilmey, әdiletti jәne әdiletsiz ótken kýresterdi saralamay ýlken, әri shynshyl aqyn bola almaysyn!
Sodan keyingi ótken otyz jylgha juyq tughan kýnimning toylarynda tilektes, niyettes adamdarymnan san týrli syilyq alghan ekenmin. Biraq olardyng birde-biri sonau jiyrma jasymda Tólegen Aybergenov pen Shәmshi Qaldayaqov úsynghan syilyqtay әser etpepti».

***
«...IYә, búl mýddening arghy jaghynda últsyzdandyru, orystandyru sayasaty jatqanyn jaqsy bilesiz, - dedim men. - Óziniz de alghashynda qyrghyz tilinde jazghanynyzben keyinnen orys tilinde býkil әlem moyyndaghan tamasha tuyndylar berdiniz. Jalpy, әdebiyetimizdi ózge halyqtargha tanytuda orys tili ólsheusiz zor qyzmet atqardy. Áriyne, iygiligimizding búl salasyn biz eshqashan úmytugha tiyisti emespiz. Biraq ghasyrdan ghasyr asyp kele jatqan, býginde beyshara jaghdaygha týsken ana tilimizdi qaytemiz? Ana tilin syilamau, oghan mensinbey, múryn shýiire qarau, tughan anasyn jerge qaratumen birdey emes pe? Ana tilinde sóilemeu men oilamaudyng ýlken zalaly, tipti qasireti bolatynyn әlginde óziniz attaryn ataghan klassikterimiz de tereng týsingen joq. Múhtar Áuezov te, Sәbit Múqanov ta, Ghabit Mýsirepov te, Ghabiyden Mústafin de, Ábdilda Tәjibaev ta, Iliyas Esenberlin de perzentterin tek orys tilinde tәrbiyeledi. Últtyq dәstýrden, salt-sanadan tysqarylau ghúmyr keshkendikten kópshiligi әkelerining ana tilinde jazghan kitaptaryn oqymaq týgili, basqa tilding mýddesin qoldap, basqa tilding soyylyn soqty. Tipti keybireuleri últtyq dәstýr izimen әkelerin ara-túra eske alyp, Qúran oqytyp túruy bylay túrsyn, ózge dinge auysyp ketti...».

***
«...Sol kezgi nәn traktordy eki artqy dóngeleginen kóterip, jýrgizbey qoyatyn, 15-20 erkek jabylyp mayystyra almaytyn úzynsha juan temirdi moynyna gals­tuk etip oray salatyn, kýsh órisin әli kýnge deyin birde-bir qazaq qaytalay almaghan, qúlager ruhty dalamyzdyng úly paluany Qajymúqan bizding ýige kelgende, әkem ózining bes jasar perzentine, yaghny maghan sauyn etip otyrghan jalghyz eshkini atyp úryp, auyl qariyalaryn týgel jinap, qonaqasy berdi.
Tym erke әri tentekteu bolghandyqtan ba, tórde jambastap jatqan, 215 kilolyq "tau adam" - Qajymúqannyng ýstine shyghyp syrghanaq oinaghanym esimde. Sonda betinen oty shygha úyalyp, "Týs, oibay, múnyng ne?" dep renjigen anama Qajekeng "Balanyng batyl qiyalyna tosqauyl bolmalyq" dep, mening qimyl-hareketimdi denesine shybyn qonghan qúrly kórmey, kenk-kenk kýlip, auyl qariyalarymen әngimesin jalghay bergeni sanamda tasqa basylghanday jazylyp qalypty.
Keshkilik Qajymúqandy shygharyp sal­ghan son, әkem anama rizalyqpen búry­lyp: "Basqa әiel bolsa, jalghyz úlgha talshyq etip otyrghan eshkini soyghanyng qalay?" dep qarsylasar edi. Kez kelgen pende aita alatyn sol sózding sening auzynnan shyq­paghanyna baqyttymyn. Eldegi izgi da­ra­lyqty moyyndamaghan adamnyng bәri de óz úl­tynyng ósuine kedergi keltiredi", - dedi.

***
«Qay kezde de talghamyna bay­lanysty
kenisin,
Shyn­dyq... әlde satqyndyqpen úlghaydy
ma órisin?
Qatal uaqyt qatal súraq әzirledi sen
ýshin:
«er­teng jenis sanala ma býgingi ýlken
jenisin?
qyzmet etting qalay,
qaytip,
kimge
jәne ne ýshin?»

***
«Ghalamdyq jahandanu ýrdisinin
qalqasynda
Bir ózi bir memleketti asyray alatyn
baylardyn,
Biylikke bas úrghan elikkish adamiy
qoylardyn
Jәne oghan ashynghan qoghamy oilardyn
ortasynda
Últtyq bolmysyn qorghaugha namystanghan,
Basynan baqayshaghyna deyin orystanghan
Keybir kosmopolit basshylarymyzdyn
arqasynda
Toqtay ma qazaqtyng TILDIK-ANALYQ-
RUHY poyyzy?..»

***
«Qay tilde qaynap,
Qay tilde oilap,
Qay tilmen aqsa perzenttik týisik, órising
Sol tilding ýni, sol tilding qayratkerisin!
Mysaly orystyng Maksim Gorikiy degen jazushysynyng últy mordvin bolghanymen, orys tilinde oilap, jazghany ýshin orystyng klassiygi atandy. Sol siyaqty últy ukrain Gogoli de shygharmalaryn orys tilinde jazghandyqtan orys әdebiyetining klassiygi sanalady. Tarihta múnday jaylar az kezdespeydi. Ýndisterding tarihyn aghylshyn tilinde jazghan kóptegen jazushylar aghylshyn әdebiyetining ókili bop qaldy. Olardy eshkim ýndilerding jazushysy dep aitpaydy. Sondyqtan Oljasty da qazaq aqyny, qazaq tilining joqtaushysy dep aita almasaq kerek».

***
«Taghdyryndy tamyrsyzdyq indetinen
qalqala,
Mazmún joqta mazmúnsyzdyq shygha
keler ortagha.
Ár adamda óz anasynan basqa da,
Ghúmyryna eter mәngi astana,
Demep jýrer, jebep jýrer arqada,
Bolu kerek qúdiretti tórt ana:
TUGhAN JERI - týp qazyghy, aibyny,
TUGhAN TILI - mәngi ónege aidyny,
JAN BAYLYGhY, SALT-DÁSTÝRI - tiregi,
Qadamyna shuaq shashar ýnemi,
Jәne TUGhAN TARIHY,
Eske alugha qanshama
Auyr әri qasiretti bolsa da.

Qúdiret joq tórt anagha teng keler,
Onsyz sanang qanbaqqa úqsap sendeler.
Ózge ananyng úlylyghyn tanymas,
Tórt anasyn mensinbegen pendeler.
Tórt anadan senim taba almaghan
Tamyrsyzdyng basy qayda qalmaghan?!
Tórt anasyn syilamaghan halyqtyn
Eshqashanda baq júldyzy janbaghan.

Qasiyetti búl tórt ana - taghdyrynnyn
tynysy,
Tórt ana ýshin bolghan kýres - kýresterding
úlysy!»

***
«... Jaqynda V. I. Leninning Staliyn, Kaganovich, Ordjenikidze jayynda aitqan «Orystanghan basqa últ ókilderi orys halqyna óz orysynan artyq qyzmet etedi» degen anyqtamasyn oqydym. Olar orys halqyna jaghympazdanyp «Kenes Odaghynda bir ghana til bolu kerek. Ol -orys tili. Bir ghana últ ómir sýrui tiyis, ol - orys halqy» degen iydeyany tu etip kóterushiler. Búdan shyghatyn qorytyndy, kosmopolitter últqa ýlken qauip. Daraqtyng tamyrsyz bolmaytyny siyaqty, adam balasy da ata-babalarymen genetikalyq-aqparattyq qozghalys arqyly baylanysqan. Árkim óz tilinde oilaudy, sóileudi toqtatqan kezde sol baylanys ýzilip, mýldem basqa taghdyrgha ainalady. Sol ýshin әrbir adam mindetti týrde ózining tamyryn moyyndap, sony saqtau jolynda júmys isteui tiyis. Al, endi kosmopolit degen sóz «әlem azamaty» degen úghymdy bildiredi. Búl - ýlken qauip. Qytay әdebiyetinde qazaqtan shyqqan Dauýke, Dadidos, Zsan siyaqty klassik aqyndar bolghan. Zsan - qazaqtyng Sәrsen degen esimining qytaylanghan týri. Búlar qalaysha qytaylandy? Bir kezderi Qytay keramikalyq ydys-ayaq pen jibek matanyng týr-týrin shygharghan ozyq el atanyp, birden júrttyng nazaryn ózine audardy. Jaqyn jerdegi elder qytaygha qyz berip, qyz alyp, týbinde qytaygha ainalyp ketkenderin ózderi de angharmay qaldy. Qytayda u-huan degen úlys bar. Osy úlystyng barlyghy da týrik taypalarynan shyghyp, qytaygha ainalghandar. Marqúm Rayymbek Seytmet sahnalaghan Týrkistan qalasy sazdy-drama teatrynyng pasporty ispettes B.Vahabzadening «Kók-Týrikter» tarihy tragediyasy naq osy oqighagha qúrylghan. Osy u-huan úlysynyng ýlken bóligi qazaqtyng qanly, qypshaq siyaqty rularynan shyqqan. Álgindey qazaqtan shyghyp, qytay bop ketken aqyndar Qytayda az emes. Solardyng barlyghy da qytay әdebiyetin damytugha enbek sinirip, elding klassik aqyny bop qaldy. Olardan qazaq әdebiyetine eshqanday payda kelgen joq».

***
«...Biz adamy jaghynan ýlken útylysqa týstik. Qazirgi kezde adamdy qiratudyn, onyng negizgi tetikterin isten shygharudyng mynnan astam qiyampúrys týrleri oilap tabyldy. Kezinde Gitlerden «Shyghystaghy jau­lap alghan elderge qanday sayasat qoldanu kerek?» dep súraghanda «Olardyng oilanugha, kitap oqugha múrshasyn keltirmey, erteden keshke deyin esirik muzyka tyndata bergen jón. Óitkeni, ruhany jaghynan sayaz adam qashanda ózin baqytty sezinedi» dep jauap qaytarghan eken. Gitler - óte aqyldy adam, biraq ol zúlym oy danyshpandyghy biyigine shyqqan adam. «Jazager jady kosmoformulasy» atty romanymda «Adam balasynyng 97 payyzy elikteumen ómir sýredi, tek 3 payyzy ghana ózining aqylymen jýredi» degen oy aittym. Sol 3 payyzynyzdyng ózi izgilikke jәne zúlymdyqqa qúrylghan top dep ekige bólinedi. Myna mәselege nazar audarghan jón. Kezinde tirandardyng sonynan halqy ilesip, dýrlikti. Bir Gitlerding sonynan milliondaghan halyq erdi. Demokratiyanyng zany boyynsha azshylyq kópshilikke baghynady. Osynyng ózi dúrys tandau ma? Adamzat demokratiyadan ozyq eshtene oilap tapqan joq, әriyne. Kezinde akademik Andrey Dmitriyevich Saharovpen osy jayynda pikirlestim. Ol kisi maghan «Biz qazir jana qoghamnyng konsepsiyasyn jasauymyz qajet. Kapitalizm de, sosializm de ózin-ózi aqtamady» dedi. Negizinen sosializmning keybir baghyttary dúrys. Mysaly «Bәrimiz - birimiz ýshin, birimiz - bәrimiz ýshin» degen teoriyany aitugha bolady. Shynynda da, qús ekesh qústyng ózi toptanyp úshady. Andar da toptanyp jýredi, óitkeni jeke jýrse qauip-qaterge kezigedi. Al, kapitalizmning negizgi tújyrymdamasy boyynsha adam jeke saltanat qúrugha kýsh salady. Saharov «Sosializmning de, kapitalizmning de ozyq jaqtaryn alyp, janadan ýshinshi bir modeli jasalyq» dep edi. Mine, qogham әli qorytyp ýlgermegen, kýrmeui qiyn osynday mәseleler bar bizde».

***
«...Ózim kórip, kuәsi bolghan eki jayt ómir boyy esimde qalypty. Gruzinderde ata-babasynan bermen qaray kele jatqan, kýni býginge deyin manyzyn joymaghan mynaday bir jaqsy dәstýr bar eken. Kimde-kim qyz úzatsa, onyng basty jasauy ghyp Shota Rustaveliyding «Jolbarys terisin jamylghan batyr» dastanyn syigha tartatyn kórinedi. Osy zamangha say nebir jihazdyng ishinde dastannyng alar orny erekshe. Óitkeni ol - tughan jer qasiyetin, onyng azamat úldarynyng erligi men namysyn jyrlaytyn úly shygharma. Sondyqtan da әr gruzin otbasynyng eng qymbat mýlki bop sanalady. Egerde ózge jasaudyng bәri bar da, bir ghana «Jolbarys terisin jamylghan batyr» dastany joq bolsa, onda ol tolyqqandy jasau bop eseptelmeydi. Búl - ata-anagha auyr syn. Mәselen, Kanadada kәri terekterding konkursy ótip, eng kóp jasaghandaryn arnayy medalimen marapattaytyn dәstýr bar. Sol medalidar nesheme dәuirding kózin kórgen terekterge bekitilip qoyylady eken. Dәstýr sabaqtastyghyn baghalau men tabighatqa degen janashyrlyqqa eriksiz tәnti bolasyn. Al Estoniya men Latviyada barlyq kәri aghashtar jyl sayyn esepke alynady.
Qaybir jyly Estoniyanyng Muhu aralyn aralap jýrip, aghash túghyrlardyng ýstinde tónkerilip jatqan quraghan, arsa-arsa bop shirigen qayyqtardy kórip, tanghaldym. Sebebin súraghanymda:
- Búl qayyqtardyng әrqaysysyna kemi jýz, jýz elu, eki jýz jyl bolghan. Kezinde ata-babalarymyzgha adal qyzmet etken. Olar osy qayyqtarmen ghashyghyna jolyqty, bala-shaghasyn órbitti, óz últy ýshin enbek etti. Yaghny babalarymyz búl qayyqtardan tek jaqsylyq kórdi. Al jaqsylyq úmytylmaugha tiyis, - dep jauap berdi.
Ár elding ýlken adamgershilikke baylanghan ata dәstýrining boluy qanday ghaniybet!»

***
«...Otan - bizding eng ýlken anamyz. Ár adam Otanyna kórsetken qyzmetine jylu dәmetpeui tiyis. Ol - onyng azamattyq boryshy. Biraq Otan da ózining daralanghan perzentterin әdiletti týrde marapattap otyruy shart. Alayda naq osy jerden ýlken problema tuyndap jatady. Sebebi býginde úrynyng da eki orden, ýsh medali bar. Men jiyrmadan astam memleketting syi-siyapatyna ie bolghan adammyn. Týrik halyqtary arasyndaghy eng ýzdik әlem aqyny atandym. Kaliforniya akademiyasynyng akademiygimin jәne «Jazager jady kosmoformulasy» atty shygharmamda әdebiyet pen ghylymdy úshtastyra bilgenim ýshin Eynshteynning altyn medalin aldym. Búl marapatqa menen búryn 17 adam ie bolghan eken... Al óz elimnen syilyq aludan bas tarttym әri osy ýshin óte quanyshtymyn. Óitkeni bizding ziyaly qauym syilyq dese qyzyl kenirdek bolyp aitysyp, ólip kete jazdaydy. Jeltoqsan oqighasyna qatysushylardy da syilyqqa talastyryp qoydy... Ózimning osynyng barlyghynan biyik túrghanyma quanamyn».

***
«Tek ol ólim - ónegeli ór ólim.
Ór ólimnen shyn ghashyqtyng qúdiretin
kóremin.
Nege bizde erkin, úzaq ghúmyr sýrgen
nar joq?
Nar joqtyghy - Nardy jyghar sen
sekildi jar kóp.
Qalyng júrtty men ekige bólemin:
Sýie alatyndar dep,
Sýie almaytyndar dep,
Sýie almaytynyna
Úyalmaytyndar dep.
Sәtsiz bitti pendelikpen kýresin,
Sen, әriyne, songhy topqa kipecin.
Sýie almaudyng zor qasiret ekenin
Pendelerding esine sap jýresin.
Qarly Kavkaz artyp saghan úly aiyp,
Ayanyshpen qarap túrar múnayyp.
Shyn sýyge qabileti jetpegen
Ápbip adam mýsirkeuge layyq»

***
«...1960 jyldardyng bas kezinde Qazaqstanda Semey oblysy, Shúbartau audanynyng komsomol jastary bastama kóterip, býkil respublikadaghy mektep bitirushilerdi mal baghugha ýndedi. Shymkent oblystyq gazetinde korrektor bolyp istep jýrgen kezim. Ýndeudi quattap, mal sharuashylyghyna baramyz desken bir mektepting shәkirtteri jayynda maqala jazghanmyn.
Oblystyq shygharmashylyq jastar klubyn ashugha múryndyq ta bolghanym bar. Osy tústa qalamyzgha Ghabit Mýsirepov kele qaldy. Oblystyq komsomol komiytetining hatshysy ekeumiz klassik jazushygha baryp sәlemdestik. Aman-saulyqtan son:
- IYә, ne janalyq bar? - dep Ghabeng súraq qoydy. Obkom hatshysy pysyq jigit edi: - Oblys boyynsha eki myng jas shúbartaulyqtardyng ýndeuin qoldap, mektepten song komsomoldyq joldamamen tikeley mal sharuashylyghyna barugha әzir otyr. Onyng teng jarymynan astamy qyzdar, - dedi. Osy kezde Ghabeng (manghaz adam edi ghoy) qabaghyn shytyp:
- Mýiizdering shyqsa, ata-babalarynnan beri qaray qoy baghyp kele jatqan joqsyndar ma? Al әielge erding jýgin artu - bizding qoghamnyng basty paryqsyzdyghy, - dep jaqtyrmay qarady. Partiyanyng ýndeuine Ghabenning tosyn minezi meni keremet tanghaldyrghan. Ol kezde partiyanyng sayasatyna qarsy sóz aitu eshkimning týsine de kirmeytin. Múny kenestik әsire qyzyl iydeologiyanyng jemisi deyik. Al myna qiyn-qystau kýn tuyp, er etigimen su keshken, at auyzdyghymen su ishken zamanda da әiel qauymy nebir auyr beynetke arqasyn tosqan».

***
«Aziyadaghy últsyzdanghan,
Tilge, ruhqa qúntsyzdanghan
Baghynympaz, eng jaghympaz elge ainal
dy qazaq.
Kýshi zorgha tabynudan,
Ýsh jýz jyldyq baghynudan,
Últtyghy óshken búl halyqty oyatu bir
azap.
Úyat sónip namysynda,
Jaghympazdar jarysynda
Ánshileri toy qualap әnnen madaq órgen.
Aqyn, jyrshy, ghalymdary,
Keybir jazghysh «qaryndary»,
Taytalasa, qaumalasa oryn alyp
tórden,
Últ mýddesi bylay qalyp,
Ataq ýshin ylaylanyp,
Basshysynyng qolyn sýiip, ruhaniy
«ólgen».
Telearna men baspasóz betterinde,
Adamy bolmysyn satatyn tep-teginge,
Jastar kóp jaghympazdyqty aldyna
maqsat qyp qoyghan.
Namysyn toygha,
Arnaghan qoyday,
Beti býlk etpesten qasqayta bauyzdap
soyghan.
Bolar ma endi últymyzgha olardan
qayran?
«Tiysin» -dep - «qyzmettegi úlyma,
qyzyma paydam»
Ár sózin jaghympazdyq jibimen
sabaqtaytyn,
Basshysyn qúdaygha jetkize
madaqtaytyn
Qarttar tym kóbeydi ruhany dingegin
joyghan.
Jaghympazdyq bәigesi búl kýnde eng
basty maydan...»

***
«Óleng qúrau - aqyndyqtyng kóp
qyrynyng bir týri.
Tek sol ýshin ony ardaqtau, jónsizdeu
hәm kýlkili.
Dәuiri men biyligine sanalghanmen
alymdy
Últyn satqan aqyndar bar, biraq jyry
daryndy...
Erligi joq, eldigi joq, auzy ghana bel
sener,
Sózden isi alshaq jatsa, oghan qalay el
sener?
Nege býgin últ mýddesi nauqas janday
tenseler?..
Múnday shaqta aqyndyq kýsh tek
shyndyqpen ólshener.
Naghyz aqyn әr kezende ózin qaghyp
ýlesten,
Últtyq ruhy mýdde shyny - shyndyq
ýshin kýresken.
Shyndyq kәusar aqyndyqqa bolu
kerek asyl әn,
Shyndyqty aityp er Mahambet
aiyrylghan basynan.
«Aqyndar az syn saghatta sózden isi
zorayghan»,
Desek-daghy «Abay qashan jol izdepti
onaydan?!
El, últ jayly syrlarymen,
Jyry biyik túrghanymen,
Isi ýshin men Mahambetti biyik qoyam
Abaydan!
Búl - adamdyq ústanymym qalyptasqan
talaydan.
Kim tanysa Mahambetti shyndyghynan
tanysyn.
Halqyn múngha qaldyrghanmen,
Satqyngha bas aldyrghanmen,
Enkeytpesten saqtay bildi ol últynyn
ór namysyn.
Júrt sondyqtan pir tútady
Mahambettey arysyn!..»

***
«Til - ruhy kýre tamyr, tilden ýlken
ana joq,
Til sheginse, últ mýlde joq,
әri últtyq sana joq.
Óz anasyn shetke tebu, ruhsyzgha baq
pa eken,
Búl ghasyrlyq zúlymdyqty qay qu
oilap tapty eken?
Óz perzentin tek oryssha oqytsa
ata-anasy,
Ana tilin ardaqtaugha jetpegeni shamasy.
Eger tamyr jaya almasa bala ana tilinde,
Tughan tilin túnghysh túghyr ete
almasa bilimge,
Ol, әriyne, oryssha oilap, tek
oryssha týs kórer,
Ony baba tabighatqa búru qiyn
kýshpenen.
Ana tilsiz damyghan song sezim, oiy,
sanasy,
Týri qazaq bolghanymen, ol - orystyn
balasy.
Ómirinen ana parqyn shegergenning bәri
de,
Yaghny ana tilsiz ónip, kógergenning bәri
de,
Basqa anagha, basqa últqa ketken
jandar bala bop,
Óz halqyna olar endi jarytpaydy
pana bop...»

Dayyndaghan
Gýlzina BEKTASOVA

«Týrkistan» gazeti