Jansaya Sydyqbay. "Ómir degen - kedir-búdyr bir kóshe"
Qar tómenge, men joghary samghayyn,
Qashan kýnge soghylghansha mandayym.
Baqyt degen osy eken ghoy,
ózindi
Bar sezinu - jana tughan jandayyn.
Aspan jaqtan qúiylady arly ólen,
Júmysy joq joghynmen de, barmenen.
Qala býgin qaytalanbas keyipte
Erip erteng ketpese eger qarmenen.
Búl aqyn kóbine múzday qala men qardy jyrlaydy. Sen myna ómirde jasap jýrgenindi bilesin, biraq sol tiri ekenindi keyde bir sәtter selt etkizip oyatady. Sol kezde jalghannyng qonaghy ekenindi, býgin bar bolghanynmen bir kýni joq bolatynyna senging kelmey, biraq ol prosesten sening de ótetining oiyna syimay túrady. Dýniyeni qimaytynday Jaratushynyng jaryqty sonshalyq tәtti etkeni nesi? Álde jannyng tәttiligi jaryqqa jarmasqysh kele me?
Janasyng kep,
Janyng barday birneshe,
Áppaq-әppaq senimindi qarsha atyp.
Ómir degen - kedir-búdyr bir kóshe,
Mәngilikke aparatyn, sharshatyp.
Qar tómenge, men joghary samghayyn,
Qashan kýnge soghylghansha mandayym.
Baqyt degen osy eken ghoy,
ózindi
Bar sezinu - jana tughan jandayyn.
Aspan jaqtan qúiylady arly ólen,
Júmysy joq joghynmen de, barmenen.
Qala býgin qaytalanbas keyipte
Erip erteng ketpese eger qarmenen.
Búl aqyn kóbine múzday qala men qardy jyrlaydy. Sen myna ómirde jasap jýrgenindi bilesin, biraq sol tiri ekenindi keyde bir sәtter selt etkizip oyatady. Sol kezde jalghannyng qonaghy ekenindi, býgin bar bolghanynmen bir kýni joq bolatynyna senging kelmey, biraq ol prosesten sening de ótetining oiyna syimay túrady. Dýniyeni qimaytynday Jaratushynyng jaryqty sonshalyq tәtti etkeni nesi? Álde jannyng tәttiligi jaryqqa jarmasqysh kele me?
Janasyng kep,
Janyng barday birneshe,
Áppaq-әppaq senimindi qarsha atyp.
Ómir degen - kedir-búdyr bir kóshe,
Mәngilikke aparatyn, sharshatyp.
Sharshau kerek. Búl da Allanyng adamdargha qúdiretti sezinip, tany týssin dep bergen yryqqa kóndirer bir tәsili. Jaratylysta hikmet te, tylsym da kóp. Qalghymasaq, sharshamasaq, týp bastauymyz turaly mýlde oilanbas pa ek? Jalpy, poeziyada kýizelis, sharshau, mәn izdeu turaly kóp jyrlanady. Biraq, dәl osylay kórkem suretteu siyrek dýniye.
Ómir - osy.
Ókinermiz ótti dep.
Sorqúdyqta sen jýrersing kóp týnep.
Óleng jazam degen kim bar,
Jazdyrdy
ómir ózi ónmenimnen tepkilep.
Óz halin úgharlyq, óz jayyn jetik bilerlik degen osy. Janyn jegen oilardy kez kelgen adam poeziyanyng eng úly biyigi kórkemdik deytin kenistikke jetkize almaydy.
Qara jer qaptaghanday qolamenen,
Aghashtar arasynda tonady ólen.
Búlt kóshken,
Bu oralyp - búl ómirdi
Sýrgendey búryn da bir bola berem.
Óleng tonady. Ózim tondym dep jyrlasa da aqyn shabytyna eshkim tosqauyl qoya almas edi. Biraq, kórkemdikting aty kórkemdik. Sózding súlu kelbetine, tәkappar ónerding osynshama minsiz keletinine tanyrqaysyn.
Jannyng ýnemi sherli de jaraly bolyp keletinin, ony meyirimdi ólenge ainaldyryp, saualgha toly jalghannyng súraghyn sәl de bolsa azaytugha tyrysqan búl jyrdyng iyesi jalghyzdyqtan jasqanbaydy. Jannyng jalghyz ekenin barsha júrt biledi. Biraq, Alla kóbimizge ony týisikten de tereng sezinetin nәzik bolmysty bere bermeydi. Jәne ózimizding de ol shirkinge boylaghymyz kelmey túratyny bar.
Jalghyzdyqqa qayta oralsa oi-sana,
Janbyrly kýn,
Sen osyny toy sana!
Eng baqytty beyshara... nemese
Qayshylaudan sharshamaydy qayshylyq,
Jalyqpaymyn men de ózimdi zertteuden, - deydi.
Joqtyng joq ekenin kóp joqtaytyn aqyn. Kimdi joqtaghan? Men búl aqynnyng ne degisi kelgenin keyde kәdimgidey týsinbey anyramyn. Keybir óleng joldaryn týsinuge bilimim de, dengeyim de jetpeydi eken. Biraq, sonda da jyr joldaryn tastap kete almay, qayta ainalyp sogha beremin. Kitabyn bir emes, birneshe ret oqydym. Ár oqyghan sayyn endi qauyshqanday bolamyn. Búryn oqyp alghandyqtan ne turaly jazghany esimde edi deytindey emes. Esinde siyaqty, biraq osy bir әlemge kelgen sayyn daghdaramyn. Búl ne degen tylsym? Tabighatpen birge jaurap, birge jylynghan aqynnyng keudesindegi sezim ólenge bylay ainalghan:
Jyp-jyly bir jel esti maujyratyp,
Salqyndyqty qualap,
qaljyratyp.
Jyly aghashtar jyp-jyly kózin ashty,
syz iylegen keudeni sanghyratyp.
Onyng jyrlary «Men toydym» dep eshuaqytta aitqyzbaytyn jәne sol «toydymdy» ózimning de aitqym kelmeytin aqyn bar. Ol - Gýlnәr Salyqbay!
Kýmәndi qala,
Túmandy qala
Belgisizdikting buynan.
Janymda jýrgen jylandy qara!
Súrasam ba eken uynan... nemese
Armanshyl bop jetildik, armandap ap ókindik,
Armansyzdau Allanyng jýregining dirili ek...- deydi.
Aqyn jyryndaghy kýndelikti kýibeng tirligimiz bylay suretteledi:
Mazatyp ta múzdatyp búl jýrekti,
Dýrmekpenen taghy da bir kýn ótti.
Bireu kýlki syilady...
Al bireui
ózi júqa jýikeni kýldiretti.
Bireuler finalgha jetsek ne bolar eken deydi. Sol finalgha jetip qoyghandar ol jerde jannyng qanday qúbylysqa týsetinin oilap qoyghan bolsa she?
Jalghannyng bir aty - Joq. Joqtyng bir aty osy jaryqpen kómkerilgen qazirgi dýniye. Týnning týsi qaranghy bolsa, jaryqtyng týsi aq pa? Joq әlde sol kýndizgining týssiz bolatyndyghyn, onyng boyausyz kózine qalay saghym bolyp kórinse, ómirinde osy saghymday óte shyghady degisi kelgen Jaratushynyng jaratqan auasyn jútyp jýrip, eshteneni angharmay ótip ketetindigimiz be?
Saghyna almaytyn eki Dýnie bir-birin -
Jaraly Jerding asty men ýsti aghayyn.
Keudeme mәngi qonys audarghan túrghynym,
Múz bolyp túryp, babyndy qalay tabayyn?!
Asyqty,
Jetti.
Ketti...
Osylay.
hhh
Soy meni, soyau tyrnaghy azaptyn!
Mazamdy al, maghynasyn kómgen mazaq kýn...
Óltir meni, órikting sýiegin shaqqanday,
Sonda ghana azatpyn.
Tabala meni, tozaqta tanysqan tanysym,
Batpaqqa batyr, bayqamay istegen bar isim.
Tas bógen sal tausylghansha talabyn,
Sonda ghana ayaldar aghysym.
Kýl maghan kýl shashyp, qúdayday sengenim,
Tas atqyn tanymay, jylaghan jórgegim...
Tamshy su tamyzba qúrghaghan tandaygha,
Sonda ghana solghanymdy kór menin.
Talaylargha renjiymiz, talaylargha kónilimiz qalady. Ózimiz ghana perishtedey. Bireulerge qapaly, nalasy bar jannyng dәl sol adamnyng kýiregenin, saghy synyp, qinalyp, jasaghan qiyanatyna ókingenin kórgisi keledi. Sóitse ghana, ózining shyrqyrap túrghan jany jay tabatynyn sana týkpirinde moyyndap túrady. Biraq búl aqyn, Azaptyn azabynan qinalyp arasha súramaydy. Tәnirding bergen siri janyn «óltirseng óltir, azat bolayyn» deydi. Qanday azapty sezim bolmasyn qasqayyp qarsy túrghan ójet aqynnyng búl kóndigui, jalghannyng kermegine әbden toyynyp shynyqqan alipiniysi siyaqty.
«Kýiresem kýireyin, qirasam qirayyn, qanshalyqty jan shydar eken?» degendey. Bәlkim búl óleng joldaryn jansaq týsinuim de mýmkin. Búl jerde ólerdey nәzik jannyng shyrqyraghan ýnin keremet somdaghan aqynnyng sheberligi tanyrqatady. Búl ne sonda? Jannyng azapqa qanshalyqty tóze alatynyn óz tozaghyna salyp túryp ayamay teksergen kamikadze aqynnyng ADAM janynyng myqty ekendigin dәleldeu me?
Jalghyzym dep em,
janymdy senip berip em.
Mening kórkem әlemimning kóri me en?
Álde әli kezdespegen óri me en?
Álim bitti.
Kel, ólim -
Eng әdemi ólenim!..
Artyghym dep em,
Kem boldyn.
Qiratyp bittin,
Seng boldyn.
Sonda daghy em boldyn!
Endi ket.
Sen kel, ólim!
Osy bolsyn tólemim...
Jan ayau men jannyng tәttiligin syngha salarday aqynnyng basyna qanday kýn tudy? Ol arasy maghan beymәlim. Bәlkim eshqanday da kýn tumaghan bolar. Biraq búl aqyn Jaratushy bergen jannyng býlkilin, onyng tamyryndaghy nәzik iyirimderding qanshalyqty búlqynyp sogha alatynyn bolmys-synynan, óz eksperiymentinen ótkizip shygharady. Jәne ol jay ótpeydi, sol joldardan Jaratushynyng úlylyghyn úlyqtaytyn jyr joldary tógilgen. Búl aqyn jýrekten de ary týkpirdegi jan-tamyrdan shyghyp jatqan has ólendi jazghan. Sol ýshin de meni qyzyqtyrghan bolsa kerek.
Jan jalghyzdyqty sýiedi. Sóite túra, onyng týpsiz terenine kóp adamdar daualay bermeydi. Ózderin sol jalghyzdyq degen apangha jolatpay ainalyp ótip, tәtti elestermen aldanyp ómir sýredi. Shyndyqty moyyndamay әri ómir sýruding basty sharty baqytty bolu bolsa, búl aqyn kerisinshe sol jalghyzdyqtyn, Joq degen úghymnyn, qardyn, suyqtyn, múzdyng ózinen jylulyq pen súlulyq izdep, óz janynyng synaryn joqtaytynday.
Kez kelgen aqyn kótere bermeytin eng qatqyl, jylusyz, nәrsiz, adam balasynyng týkpirgi sanasyna ýrey úyalatatyn aqiqaty qaryp túrghan auyr taqyryptargha jyr joldarymen Jaryq sәule sebe alady. Ólennen mәngilik pen qazirgining osy kezin jyrlaghan, uaqytty kidirtpese de oily jandy selt etkizetin shuaqty da meyirimdi jyryna qanasyn, aqynnyng asqaqtaghan aqiqaty biyik ansaryn kóresin. Joqtyng ózinen mәn izdeu, bolashaq bir tómpeshikting iyesi ekenindi esine salyp, jalghannan júldyzday aghyp ótuding ózi bir kәrim-dýniya, bәlkim ol da baqyt degisi kelgenin angharasyn.
Tandy úmytyp, tarylyp,
Keshti úrlatyp,
Kýnning ashyq boyauyn qoshqyldatyp,
Erkeleymin essizdeu ghúmyryma,
Esh jaqsylyq dәmetpey, eshbir baqyt, - deydi.
Aqyn Gýlnәrding óleng joldaryn oqyghan sayyn jalghyzdyqty sezinesin. Jannyng dara bolyp keletinin, әu bastaghy IYemiz ben aqiqatty tanudaghy onyng kórkem jyrlarynan sup-suyq súlulyqtyng túnyp túrghan tynyshtyghyn әri soghan mýldem keraghar alapat bir tasqyndy dýniyege tap bolasyn. Onyng ólenderin ashyp oqyghan sayyn, aqynnyng oilau dәrejesin, onyng óz zamanynan әldeqayda ozyp ketkenin, kemerinen tasyp tógilgen әrbir jaqútty jyrlaryn tәpsirleuge shaghyn ghana lebizding jetkiliksizdigin úghynasyn. Jabyrqaghanda jandy júbata alatyn jyr izdedim, taptym. Ol osy aqyn Gýlnәr Salyqbaydyng ólenderi. Qay óleng joldaryn oqysam da endi oqyghanday bolamyn, ózimdi, janymdy jegen saualdarymnan arylamyn. Búl aqynnyng qúdireti, myqtylyghy emey nemene? Jan susamas ýshin mәngilik qaynar kózdey jyrlar jazghan aqynnyng talanty eriksiz tәnti etedi. Saualy men kóp nýkteli ómirge ólenmen noqta salghan aqyn talantynyng terendigi men biyiktigi ghajap. Syrly әlemning eng tәkappar jýirigin erttep mingen talghampaz jolaushyday.
Ashuyndy tarap, jazyp taraqpen,
Aynalana antaryla qarap pa en?!
Al qaradyn...
Sonda... sonda ne kórdin?
Qol búlghay ma keler kýn?
Kómeskining kórine me bәri anyq?
Basqa-a-a bolyp baramysyng jaralyp?
Ótkeninning órtep tastap kóp kýnin,
Býgininning kóterding be shoqtyghyn?
Aytargha sózim joq. Men, sen, biz ghana emes, domalaq jer betindegi kýlli adamzattyng halin, ótip jatqan әrbir kýni men týnin osylaysha ólenmen órgen yaghny sóz qúdiretin tanytqan aqyngha basymdy iydim. Basqalay amalym da joq.
"Abay-aqparat"