جانسايا سىدىقباي. ء"ومىر دەگەن - كەدىر-بۇدىر ءبىر كوشە"
قار تومەنگە، مەن جوعارى سامعايىن،
قاشان كۇنگە سوعىلعانشا ماڭدايىم.
باقىت دەگەن وسى ەكەن عوي،
ءوزىڭدى
بار سەزىنۋ - جاڭا تۋعان جاندايىن.
اسپان جاقتان قۇيىلادى ارلى ولەڭ،
جۇمىسى جوق جوعىڭمەن دە، بارمەنەن.
قالا بۇگىن قايتالانباس كەيىپتە
ەرىپ ەرتەڭ كەتپەسە ەگەر قارمەنەن.
بۇل اقىن كوبىنە مۇزداي قالا مەن قاردى جىرلايدى. سەن مىنا ومىردە جاساپ جۇرگەنىڭدى بىلەسىڭ، بىراق سول ءتىرى ەكەنىڭدى كەيدە ءبىر ساتتەر سەلت ەتكىزىپ وياتادى. سول كەزدە جالعاننىڭ قوناعى ەكەنىڭدى، بۇگىن بار بولعانىڭمەن ءبىر كۇنى جوق بولاتىنىڭا سەنگىڭ كەلمەي، بىراق ول پروتسەستەن سەنىڭ دە وتەتىنىڭ ويىڭا سىيماي تۇرادى. دۇنيەنى قيمايتىنداي جاراتۋشىنىڭ جارىقتى سونشالىق ءتاتتى ەتكەنى نەسى؟ الدە جاننىڭ تاتتىلىگى جارىققا جارماسقىش كەلە مە؟
جاناسىڭ كەپ،
جانىڭ بارداي بىرنەشە،
اپپاق-اپپاق سەنىمىڭدى قارشا اتىپ.
ءومىر دەگەن - كەدىر-بۇدىر ءبىر كوشە،
ماڭگىلىككە اپاراتىن، شارشاتىپ.
قار تومەنگە، مەن جوعارى سامعايىن،
قاشان كۇنگە سوعىلعانشا ماڭدايىم.
باقىت دەگەن وسى ەكەن عوي،
ءوزىڭدى
بار سەزىنۋ - جاڭا تۋعان جاندايىن.
اسپان جاقتان قۇيىلادى ارلى ولەڭ،
جۇمىسى جوق جوعىڭمەن دە، بارمەنەن.
قالا بۇگىن قايتالانباس كەيىپتە
ەرىپ ەرتەڭ كەتپەسە ەگەر قارمەنەن.
بۇل اقىن كوبىنە مۇزداي قالا مەن قاردى جىرلايدى. سەن مىنا ومىردە جاساپ جۇرگەنىڭدى بىلەسىڭ، بىراق سول ءتىرى ەكەنىڭدى كەيدە ءبىر ساتتەر سەلت ەتكىزىپ وياتادى. سول كەزدە جالعاننىڭ قوناعى ەكەنىڭدى، بۇگىن بار بولعانىڭمەن ءبىر كۇنى جوق بولاتىنىڭا سەنگىڭ كەلمەي، بىراق ول پروتسەستەن سەنىڭ دە وتەتىنىڭ ويىڭا سىيماي تۇرادى. دۇنيەنى قيمايتىنداي جاراتۋشىنىڭ جارىقتى سونشالىق ءتاتتى ەتكەنى نەسى؟ الدە جاننىڭ تاتتىلىگى جارىققا جارماسقىش كەلە مە؟
جاناسىڭ كەپ،
جانىڭ بارداي بىرنەشە،
اپپاق-اپپاق سەنىمىڭدى قارشا اتىپ.
ءومىر دەگەن - كەدىر-بۇدىر ءبىر كوشە،
ماڭگىلىككە اپاراتىن، شارشاتىپ.
شارشاۋ كەرەك. بۇل دا اللانىڭ ادامدارعا قۇدىرەتتى سەزىنىپ، تاني ءتۇسسىن دەپ بەرگەن ىرىققا كوندىرەر ءبىر ءتاسىلى. جاراتىلىستا حيكمەت تە، تىلسىم دا كوپ. قالعىماساق، شارشاماساق، ءتۇپ باستاۋىمىز تۋرالى مۇلدە ويلانباس پا ەك؟ جالپى، پوەزيادا كۇيزەلىس، شارشاۋ، ءمان ىزدەۋ تۋرالى كوپ جىرلانادى. بىراق، ءدال وسىلاي كوركەم سۋرەتتەۋ سيرەك دۇنيە.
ءومىر - وسى.
وكىنەرمىز ءوتتى دەپ.
سورقۇدىقتا سەن جۇرەرسىڭ كوپ تۇنەپ.
ولەڭ جازام دەگەن كىم بار،
جازدىردى
ءومىر ءوزى وڭمەنىمنەن تەپكىلەپ.
ءوز ءحالىن ۇعارلىق، ءوز جايىن جەتىك بىلەرلىك دەگەن وسى. جانىن جەگەن ويلاردى كەز كەلگەن ادام پوەزيانىڭ ەڭ ۇلى بيىگى كوركەمدىك دەيتىن كەڭىستىككە جەتكىزە المايدى.
قارا جەر قاپتاعانداي قولامەنەن،
اعاشتار اراسىندا توڭادى ولەڭ.
بۇلت كوشكەن،
بۋ ورالىپ - بۇل ءومىردى
سۇرگەندەي بۇرىن دا ءبىر بولا بەرەم.
ولەڭ توڭادى. ءوزىم توڭدىم دەپ جىرلاسا دا اقىن شابىتىنا ەشكىم توسقاۋىل قويا الماس ەدى. بىراق، كوركەمدىكتىڭ اتى كوركەمدىك. ءسوزدىڭ سۇلۋ كەلبەتىنە، تاكاپپار ونەردىڭ وسىنشاما ءمىنسىز كەلەتىنىنە تاڭىرقايسىڭ.
جاننىڭ ۇنەمى شەرلى دە جارالى بولىپ كەلەتىنىن، ونى مەيىرىمدى ولەڭگە اينالدىرىپ، ساۋالعا تولى جالعاننىڭ سۇراعىن ءسال دە بولسا ازايتۋعا تىرىسقان بۇل جىردىڭ يەسى جالعىزدىقتان جاسقانبايدى. جاننىڭ جالعىز ەكەنىن بارشا جۇرت بىلەدى. بىراق، اللا كوبىمىزگە ونى تۇيسىكتەن دە تەرەڭ سەزىنەتىن نازىك بولمىستى بەرە بەرمەيدى. جانە ءوزىمىزدىڭ دە ول شىركىنگە بويلاعىمىز كەلمەي تۇراتىنى بار.
جالعىزدىققا قايتا ورالسا وي-سانا،
جاڭبىرلى كۇن،
سەن وسىنى توي سانا!
ەڭ باقىتتى بەيشارا... نەمەسە
قايشىلاۋدان شارشامايدى قايشىلىق،
جالىقپايمىن مەن دە ءوزىمدى زەرتتەۋدەن، - دەيدى.
جوقتىڭ جوق ەكەنىن كوپ جوقتايتىن اقىن. كىمدى جوقتاعان؟ مەن بۇل اقىننىڭ نە دەگىسى كەلگەنىن كەيدە كادىمگىدەي تۇسىنبەي اڭىرامىن. كەيبىر ولەڭ جولدارىن تۇسىنۋگە ءبىلىمىم دە، دەڭگەيىم دە جەتپەيدى ەكەن. بىراق، سوندا دا جىر جولدارىن تاستاپ كەتە الماي، قايتا اينالىپ سوعا بەرەمىن. كىتابىن ءبىر ەمەس، بىرنەشە رەت وقىدىم. ءار وقىعان سايىن ەندى قاۋىشقانداي بولامىن. بۇرىن وقىپ العاندىقتان نە تۋرالى جازعانى ەسىمدە ەدى دەيتىندەي ەمەس. ەسىڭدە سياقتى، بىراق وسى ءبىر الەمگە كەلگەن سايىن داعدارامىن. بۇل نە دەگەن تىلسىم؟ تابيعاتپەن بىرگە جاۋراپ، بىرگە جىلىنعان اقىننىڭ كەۋدەسىندەگى سەزىم ولەڭگە بىلاي اينالعان:
جىپ-جىلى ءبىر جەل ەستى ماۋجىراتىپ،
سالقىندىقتى قۋالاپ،
قالجىراتىپ.
جىلى اعاشتار جىپ-جىلى كوزىن اشتى،
سىز يلەگەن كەۋدەنى ساڭعىراتىپ.
ونىڭ جىرلارى «مەن تويدىم» دەپ ەشۋاقىتتا ايتقىزبايتىن جانە سول «تويدىمدى» ءوزىمنىڭ دە ايتقىم كەلمەيتىن اقىن بار. ول - گۇلنار سالىقباي!
كۇماندى قالا،
تۇماندى قالا
بەلگىسىزدىكتىڭ بۋىنان.
جانىمدا جۇرگەن جىلاندى قارا!
سۇراسام با ەكەن ۋىنان... نەمەسە
ارمانشىل بوپ جەتىلدىك، ارمانداپ اپ وكىندىك،
ارمانسىزداۋ اللانىڭ جۇرەگىنىڭ ءدىرىلى ەك...- دەيدى.
اقىن جىرىنداعى كۇندەلىكتى كۇيبەڭ تىرلىگىمىز بىلاي سۋرەتتەلەدى:
مازاتىپ تا مۇزداتىپ بۇل جۇرەكتى،
دۇرمەكپەنەن تاعى دا ءبىر كۇن ءوتتى.
بىرەۋ كۇلكى سىيلادى...
ال بىرەۋى
ءوزى جۇقا جۇيكەنى كۇلدىرەتتى.
بىرەۋلەر فينالعا جەتسەك نە بولار ەكەن دەيدى. سول فينالعا جەتىپ قويعاندار ول جەردە جاننىڭ قانداي قۇبىلىسقا تۇسەتىنىن ويلاپ قويعان بولسا شە؟
جالعاننىڭ ءبىر اتى - جوق. جوقتىڭ ءبىر اتى وسى جارىقپەن كومكەرىلگەن قازىرگى دۇنيە. ءتۇننىڭ ءتۇسى قاراڭعى بولسا، جارىقتىڭ ءتۇسى اق پا؟ جوق الدە سول كۇندىزگىنىڭ ءتۇسسىز بولاتىندىعىن، ونىڭ بوياۋسىز كوزىڭە قالاي ساعىم بولىپ كورىنسە، ومىرىڭدە وسى ساعىمداي وتە شىعادى دەگىسى كەلگەن جاراتۋشىنىڭ جاراتقان اۋاسىن جۇتىپ ءجۇرىپ، ەشتەڭەنى اڭعارماي ءوتىپ كەتەتىندىگىمىز بە؟
ساعىنا المايتىن ەكى دۇنيە ءبىر-ءبىرىن -
جارالى جەردىڭ استى مەن ءۇستى اعايىن.
كەۋدەمە ماڭگى قونىس اۋدارعان تۇرعىنىم،
مۇز بولىپ تۇرىپ، بابىڭدى قالاي تابايىن؟!
اسىقتى،
جەتتى.
كەتتى...
وسىلاي.
ححح
سوي مەنى، سوياۋ تىرناعى ازاپتىڭ!
مازامدى ال، ماعىناسىن كومگەن مازاق كۇن...
ءولتىر مەنى، ورىكتىڭ سۇيەگىن شاققانداي،
سوندا عانا ازاتپىن.
تابالا مەنى، توزاقتا تانىسقان تانىسىم،
باتپاققا باتىر، بايقاماي ىستەگەن بار ءىسىم.
تاس بوگەن سال تاۋسىلعانشا تالابىڭ،
سوندا عانا ايالدار اعىسىم.
كۇل ماعان كۇل شاشىپ، قۇدايداي سەنگەنىم،
تاس اتقىن تانىماي، جىلاعان جورگەگىم...
تامشى سۋ تامىزبا قۇرعاعان تاڭدايعا،
سوندا عانا سولعانىمدى كور مەنىڭ.
تالايلارعا رەنجيمىز، تالايلارعا كوڭىلىمىز قالادى. ءوزىمىز عانا پەرىشتەدەي. بىرەۋلەرگە قاپالى، نالاسى بار جاننىڭ ءدال سول ادامنىڭ كۇيرەگەنىن، ساعى سىنىپ، قينالىپ، جاساعان قياناتىنا وكىنگەنىن كورگىسى كەلەدى. سويتسە عانا، ءوزىنىڭ شىرقىراپ تۇرعان جانى جاي تاباتىنىن سانا تۇكپىرىندە مويىنداپ تۇرادى. بىراق بۇل اقىن، ازاپتىڭ ازابىنان قينالىپ اراشا سۇرامايدى. ءتاڭىردىڭ بەرگەن ءسىرى جانىن «ولتىرسەڭ ءولتىر، ازات بولايىن» دەيدى. قانداي ازاپتى سەزىم بولماسىن قاسقايىپ قارسى تۇرعان وجەت اقىننىڭ بۇل كوندىگۋى، جالعاننىڭ كەرمەگىنە ابدەن تويىنىپ شىنىققان ءالپينيسى سياقتى.
«كۇيرەسەم كۇيرەيىن، قيراسام قيرايىن، قانشالىقتى جان شىدار ەكەن؟» دەگەندەي. بالكىم بۇل ولەڭ جولدارىن جاڭساق ءتۇسىنۋىم دە مۇمكىن. بۇل جەردە ولەردەي نازىك جاننىڭ شىرقىراعان ءۇنىن كەرەمەت سومداعان اقىننىڭ شەبەرلىگى تاڭىرقاتادى. بۇل نە سوندا؟ جاننىڭ ازاپقا قانشالىقتى توزە الاتىنىن ءوز توزاعىنا سالىپ تۇرىپ اياماي تەكسەرگەن كاميكادزە اقىننىڭ ادام جانىنىڭ مىقتى ەكەندىگىن دالەلدەۋ مە؟
جالعىزىم دەپ ەم،
جانىمدى سەنىپ بەرىپ ەم.
مەنىڭ كوركەم الەمىمنىڭ كورى مە ەڭ؟
الدە ءالى كەزدەسپەگەن ءورى مە ەڭ؟
ءالىم ءبىتتى.
كەل، ءولىم -
ەڭ ادەمى ولەڭىم!..
ارتىعىم دەپ ەم،
كەم بولدىڭ.
قيراتىپ ءبىتتىڭ،
سەڭ بولدىڭ.
سوندا داعى ەم بولدىڭ!
ەندى كەت.
سەن كەل، ءولىم!
وسى بولسىن تولەمىم...
جان اياۋ مەن جاننىڭ تاتتىلىگىن سىنعا سالارداي اقىننىڭ باسىنا قانداي كۇن تۋدى؟ ول اراسى ماعان بەيمالىم. بالكىم ەشقانداي دا كۇن تۋماعان بولار. بىراق بۇل اقىن جاراتۋشى بەرگەن جاننىڭ بۇلكىلىن، ونىڭ تامىرىنداعى نازىك يىرىمدەردىڭ قانشالىقتى بۇلقىنىپ سوعا الاتىنىن بولمىس-سىنىنان، ءوز ەكسپەريمەنتىنەن وتكىزىپ شىعارادى. جانە ول جاي وتپەيدى، سول جولداردان جاراتۋشىنىڭ ۇلىلىعىن ۇلىقتايتىن جىر جولدارى توگىلگەن. بۇل اقىن جۇرەكتەن دە ارى تۇكپىردەگى جان-تامىردان شىعىپ جاتقان حاس ولەڭدى جازعان. سول ءۇشىن دە مەنى قىزىقتىرعان بولسا كەرەك.
جان جالعىزدىقتى سۇيەدى. سويتە تۇرا، ونىڭ ءتۇپسىز تەرەڭىنە كوپ ادامدار داۋالاي بەرمەيدى. وزدەرىن سول جالعىزدىق دەگەن اپانعا جولاتپاي اينالىپ ءوتىپ، ءتاتتى ەلەستەرمەن الدانىپ ءومىر سۇرەدى. شىندىقتى مويىنداماي ءارى ءومىر ءسۇرۋدىڭ باستى شارتى باقىتتى بولۋ بولسا، بۇل اقىن كەرىسىنشە سول جالعىزدىقتىڭ، جوق دەگەن ۇعىمنىڭ، قاردىڭ، سۋىقتىڭ، مۇزدىڭ وزىنەن جىلۋلىق پەن سۇلۋلىق ىزدەپ، ءوز جانىنىڭ سىڭارىن جوقتايتىنداي.
كەز كەلگەن اقىن كوتەرە بەرمەيتىن ەڭ قاتقىل، جىلۋسىز، ءنارسىز، ادام بالاسىنىڭ تۇكپىرگى ساناسىنا ۇرەي ۇيالاتاتىن اقيقاتى قارىپ تۇرعان اۋىر تاقىرىپتارعا جىر جولدارىمەن جارىق ساۋلە سەبە الادى. ولەڭنەن ماڭگىلىك پەن قازىرگىنىڭ وسى كەزىن جىرلاعان، ۋاقىتتى كىدىرتپەسە دە ويلى جاندى سەلت ەتكىزەتىن شۋاقتى دا مەيىرىمدى جىرىنا قاناسىڭ، اقىننىڭ اسقاقتاعان اقيقاتى بيىك اڭسارىن كورەسىڭ. جوقتىڭ وزىنەن ءمان ىزدەۋ، بولاشاق ءبىر تومپەشىكتىڭ يەسى ەكەنىڭدى ەسىڭە سالىپ، جالعاننان جۇلدىزداي اعىپ ءوتۋدىڭ ءوزى ءبىر كارىم-ءدۇنيا، بالكىم ول دا باقىت دەگىسى كەلگەنىن اڭعاراسىڭ.
تاڭدى ۇمىتىپ، تارىلىپ،
كەشتى ۇرلاتىپ،
كۇننىڭ اشىق بوياۋىن قوشقىلداتىپ،
ەركەلەيمىن ەسسىزدەۋ عۇمىرىما،
ەش جاقسىلىق دامەتپەي، ەشبىر باقىت، - دەيدى.
اقىن گۇلناردىڭ ولەڭ جولدارىن وقىعان سايىن جالعىزدىقتى سەزىنەسىڭ. جاننىڭ دارا بولىپ كەلەتىنىن، ءاۋ باستاعى يەمىز بەن اقيقاتتى تانۋداعى ونىڭ كوركەم جىرلارىنان سۋپ-سۋىق سۇلۋلىقتىڭ تۇنىپ تۇرعان تىنىشتىعىن ءارى سوعان مۇلدەم كەراعار الاپات ءبىر تاسقىندى دۇنيەگە تاپ بولاسىڭ. ونىڭ ولەڭدەرىن اشىپ وقىعان سايىن، اقىننىڭ ويلاۋ دارەجەسىن، ونىڭ ءوز زامانىنان الدەقايدا وزىپ كەتكەنىن، كەمەرىنەن تاسىپ توگىلگەن ءاربىر جاقۇتتى جىرلارىن تاپسىرلەۋگە شاعىن عانا لەبىزدىڭ جەتكىلىكسىزدىگىن ۇعىناسىڭ. جابىرقاعاندا جاندى جۇباتا الاتىن جىر ىزدەدىم، تاپتىم. ول وسى اقىن گۇلنار سالىقبايدىڭ ولەڭدەرى. قاي ولەڭ جولدارىن وقىسام دا ەندى وقىعانداي بولامىن، ءوزىمدى، جانىمدى جەگەن ساۋالدارىمنان ارىلامىن. بۇل اقىننىڭ قۇدىرەتى، مىقتىلىعى ەمەي نەمەنە؟ جان سۋساماس ءۇشىن ماڭگىلىك قاينار كوزدەي جىرلار جازعان اقىننىڭ تالانتى ەرىكسىز ءتانتى ەتەدى. ساۋالى مەن كوپ نۇكتەلى ومىرگە ولەڭمەن نوقتا سالعان اقىن تالانتىنىڭ تەرەڭدىگى مەن بيىكتىگى عاجاپ. سىرلى الەمنىڭ ەڭ تاكاپپار جۇيرىگىن ەرتتەپ مىنگەن تالعامپاز جولاۋشىداي.
اشۋىڭدى تاراپ، جازىپ تاراقپەن،
اينالاڭا اڭتارىلا قاراپ پا ەڭ؟!
ال قارادىڭ...
سوندا... سوندا نە كوردىڭ؟
قول بۇلعاي ما كەلەر كۇن؟
كومەسكىنىڭ كورىنە مە ءبارى انىق؟
باسقا-ا-ا بولىپ بارامىسىڭ جارالىپ؟
وتكەنىڭنىڭ ورتەپ تاستاپ كوپ كۇنىن،
بۇگىنىڭنىڭ كوتەردىڭ بە شوقتىعىن؟
ايتارعا ءسوزىم جوق. مەن، سەن، ءبىز عانا ەمەس، دومالاق جەر بەتىندەگى كۇللى ادامزاتتىڭ ءحالىن، ءوتىپ جاتقان ءاربىر كۇنى مەن ءتۇنىن وسىلايشا ولەڭمەن ورگەن ياعني ءسوز قۇدىرەتىن تانىتقان اقىنعا باسىمدى ءيدىم. باسقالاي امالىم دا جوق.
"اباي-اقپارات"
