Elimizde әli kýnge kenestik sarqynshaqtardan qútylugha asyqpaytyndardyng qarasy basym. Ony últtyq mýdde, memlekettik til sayasatyna kelgende anyq angharyp jýrmiz. Tipti múndaylardyng til dese, jylansha jiyrylyp qalatyny bar. Al týpting týbinde, olargha tughan Otannyng da, tughan tilding de keregi shamaly siyaqty.

Elimizde әli kýnge kenestik sarqynshaqtardan qútylugha asyqpaytyndardyng qarasy basym. Ony últtyq mýdde, memlekettik til sayasatyna kelgende anyq angharyp jýrmiz. Tipti múndaylardyng til dese, jylansha jiyrylyp qalatyny bar. Al týpting týbinde, olargha tughan Otannyng da, tughan tilding de keregi shamaly siyaqty.
Gazetimizding ótken sanynda Resey premieri D.Medvedevting biznes-forumda Euraziyalyq ekonomikalyq odaq ayasynda ortaq valuta engizu jóninde úsynys jasaghanyn jәne búl mәlimdemege erekshe qoldau bildirgen Resey Federasiya kenesining tóraghasy Valentina Matviyenkonyn: «Resey, Belarusi jәne Qazaqstan arasyndaghy Euraziyalyq ekonomikalyq odaqtyng ortaq valutasy reseylik rubli boluy kerek. Sonday-aq ortaq valutadan bólek, ortaq til, ortaq shekara kerek» dep, «jeti ret ólshep, bir ret kesip» aitqan pikirin keltirip edik. Búl jóninde ekonomist Múhtar Tayjan myrza: «RF kenesining tóraghasy Valentina Matviyenkonyng atalmysh mәlimdemesi Reseyding Kenes odaghyn qayta qúrudy qalaytynyn ashyq aityp otyr. Eger Resey, Qazaqstan, Belarusi elderining arasynda ortaq valuta - rubli bolatyn bolsa, búl Kenes ýkimetin qúrugha baghyttalghan eng ýlken qadamdardyng biri bolmaq. Qazaqstan Resey, Belarusi elderimen eshqashan teng qúqyly odaq qúra almaydy. Qazaqstan jetpis jyl boyy Reseyding otarynda boldy. Eng ókinishtisi, Belarusi te, Qazaqstan da Euraziyalyq Odaq ayasynda ortaq valuta retinde rublidi engizudi qúp alatynyna senimdimin», - degen-di.
Ol ol ma, Matviyenkonyng pikirin eki qolyn kótere qoshtaghan Qazaqstan Kommunistik partiyasy fraksiyasynyng mýshesi, Mәjilis deputaty Jambyl Ahmetbekov: «Euraziyalyq odaq qúrylsa, ortaq til orys tili boluy әbden mýmkin. Euraziyalyq odaqta ortaq til - qazaq tili nemese belarusi, qyrghyz, ózbek tili bola alady degenge kim senedi? Kózdi ashyp qarau kerek qoy. Tipti aghylshyn, fransuz, nemis tili de bola almaydy. Reseyding orysymen, belarusipen qazaqsha sóilesken bir adamdy kórgen emespin...», - dep orys tilining shashbauyn kótere ózeureuin týsinbey qalghan edik. Sóitsek...
Kommunistik partiya qashan da ózining әu bastaghy múragerlik sayasatynan tanbay keledi. Biz Alash qayratkerlerining tabany tiygen qalalarda kezinde qazaq últynyng egemendigi ýshin, qazaq tilining keleshegi ýshin bir kisidey kýresken arda azamattarymyzgha arnalghan eskertkishting joqtyghyn aityp jýrsek, jaqynda Kerekuding kommunisteri oqu orny aulasyndaghy negizi sonau 1981 jyly qalanyp, býginde alynyp tastalghan Leninning eskertkishin qayta qalpyna keltirudi talap etip, prokuraturagha shaghym týsiripti. Ásheyinde últtyq mýdde, últtyq til turaly jaq ashqysy kelmeytin partiya ókilderining búlay mazasyzdanuyna jol bolsyn?! Olar dәl osy ónirde proletariat kósemine arnalghan 40 shaqty eskertkishting baryn bilmeydi emes, biledi. Sóite túra, bir eskertkish búzyldy dep baybalam salyp, júrttyng nazaryn ózderine audarghysy kelgeni qyzyq. Endigisi mynau. Jalpy, Ahmetbekovting «ortaq til - orys tili boluy kerek» dep ózinshe baylam aituy neni anghartady? Búl kommunistik partiyanyng әu bastaghy úr da jyq sayasatyn kórsetpey me?
Jalpy, elimizding keybir sayasattanushylary men tarihshylary osy partiyanyng biylikke ne ýshin úmtylghanyn týsinbey dal. Kezinde asharshylyqty qoldan jasap, bertin kele qazaqtyng mandayyna bitken últ ziyalylaryn da jappay joygha barynsha ýles qosqan qyzyl kommunisterding qylmystaryn nege úmytugha tiyispiz? Búl túrghyda baspasózge pikir bergen belgili tarihshy Talas Omarbekovting sózining jany bar. Ol: «... Biz asharshylyqty orystan nemese kommunistik partiyadan kek alu ýshin zerttemeymiz. Asharshylyqqa últymyzdyng ne ýshin úshyraghanyn bilu - búl qazaqtyng tarihyn biluge alyp keledi. Qazaq dәstýrli mal sharuashylyghymen ainalysqan. 1930 jyldargha deyin rulyq auylda túrghan. Sol rulyq auyldy kommunistik partiya talqandady. Dәstýrli mal sharuashylyghyn talqandady. Osynyng әserinen, kommunistik partiya biylegen jetpis jyldyng ishinde qazaqtyng mentaliyteti ózgerdi. Kommunistik iydeologiya - qazaqty qasiretke úshyratqan iydeologiya...», - depti. Odan әri: «Áriyne, kenestik iydeologiya kinәli. Biz odan әli tolyq arylyp bitken joqpyz. Sondyqtan da asharshylyqty sayasy qughyn-sýrgin dep qarastyrmau kerek. Búl - kommunistik partiyanyng qate agrarlyq sayasatynyng saldary. Qazaq degen halyqtyng qanday halyq ekenin bilmegendikten, onyng dәstýrli sharuashylyghyn talqandaugha baghyttalghan solaqay sheshim osyghan dushar etti... Kommunistik partiya kezindegi konstitusiyany oqysanyzdar «barlyq últtar ten, barlyq halyqtar birdey» deydi. Orys últy, әriyne, ýstem oryngha ie boldy. Solay boluy kerek edi, óitkeni orystyng sany kóp boldy. Stalinning ózi orys bolamyn dep, gruzin aksentimen tilin shaynap, 1945 jyly jenis kezinde orys halqynyng densaulyghyna tost kótergen. Stalin ómir boyy orysqa qaytsem jaghamyn dep ótti. Óitkeni Kenester odaghynda biylikte otyramyn degen adam orysqa únau kerek. Ol basqa mәsele. Al bizding qasiretimiz qate agrarlyq reformanyng saldarynan bolyp otyr. «Qazaqty qyr» degen tapsyrmany Stalin bergen joq. Onday sóz múraghat qújattarynda da joq. Bar mәsele qazaqty mensinbeude, bizdi malmen birge jýrgen malgha úqsas halyq dep qarauda jatyr. Olar qazaq qyrylyp qalady dep oilaghan joq. Qazaqtyng maly sheksiz dedi. Barlyghyn soyyp tasy bersen, әriyne, mal da tausylady. Aqyr sonynda malmen birge qazaq ta tausyldy. Mine, kommunistik partiyanyng bilimsiz, topas, nadan agrarlyq sayasaty osynday qasiretke alyp keldi. Endi kimdi kinәlaymyz? Men aitar edim: «Qazaqstanda kommunisterding júmys isteuge moralidik qúqy joq, olar sony týsinu kerek qoy. Olar Qazaqstannyng Parlamentinde ne betterimen otyr?! Úyat emes pe! Sol kommunistik partiya jasaghan nadan agrarlyq sayasatynyng kesirinen qazaq osynday jaghdaygha jetti. Endi kelip kommunistik partiyanyng júmys isteuine rúqsat etemiz, basqa elde bolsa әldeqashan tyiym salghan bolar edi», - dep kesip aitypty. Shynynda da, kýni býginge deyin әlgindey ýstemdik pen óktemdigin jýrgizgen Kommunistik partiyanyng sarqynshaghynan qútyla almappyz. Oghan basqany bylay qoyghanda, Jambyl Ahmetbekovting ózi naqty mysal bolyp otyr. Al onyng Euraziyalyq ekonomikalyq odaqta bir ghana orys tilin elestetuining ózi sol kommunisterden qalghan múrager ekenin aina-qatesiz dәleldeytin siyaqty. Al sóitken býgingi kommunister zúlmat ashtyq ýshin, jazyqsyz atylghandar ýshin, jaryq dýniyege kelip, esh jaqsylyq kórmey qyrylghan sәbiyler ýshin qazaq halqynan nege keshirim súramaydy?! Barsha qylmystary ýshin...

Dinara MYNJASARQYZY

«Týrkistan» gazeti