Qytay men Tayvani arasyndaghy shiyelenis songhy 40 jyldaghy eng ýlken mejege jetti. Taraptar arasynda әne-mine soghys bastalyp ketui de mýmkin. Sarapshylar Qytaydyng songhy eki aidaghy әreketi «soghys aldyndaghy dayyndyq» deydi. Qytay Tayvani әue kenistigin 140 úshaqpen búzyp kirip, barlau jýrgizgen. Al kemeleri údayy shekarany búzyp, qauipti manevrlar jasauda. 

Qytay biyligi Tayvanidy batyl sheshim qabyldaudan aulaq bolugha shaqyruda. Ýsh apta búryn Qytay tóraghasy Sy Tayvanidy qaytaryp alu turaly jalyndy sózin júrtqa arnady. Búl Qytaydyng ishindegi kezekti patriottyq tolqulardy oyatty. Qazirgi tanda «Qytaydyng ýstemdigi men Tayvanigha jasyrynghan Batystyq agentter» jayly týrli maqalalar men sujetter shyghuda. Áriyne ol ishki auditoriyagha arnalghan. Qytay biyligi ishki jәne syrtqy auditoriyagha negizdelgen aqparattardy qatang sýzgilep, arajigin ajyratyp otyrady. Mysaly ishki auditoriya ýshin AQSh әskerining Aughanstannan ketui jenilis retinde sipattalsa, shynayy túrghydan olay emestigin Beyjing jaqsy biledi. Tayvani mәselesinde de dәl solay. Beyjing Tayvanidy ózining basty iydeologiyalyq qúraly etuge tyrysuda. Tóragha Sy tarihta ortalyqtanghan birtútas Qytay jýiesin qúrghan túlgha retinde qaludy armandaydy. Onyng Shyghys Týrkistandaghy әreketi, Gonkongty janshuy men Tayvanigha auyz salu niyeti sonyng aiqyn dәleli.

Tayvani biyligi de qarap jatqan joq. Olar 2025 jylgha qaray Beyjing jattyghudan shynayy әskery qimylgha kóshedi dep boljauda. Sondyqtan qazirden bastap әskery dayyndyqty kýsheytken. Naqtylap aitqanda jaghalaudy qorghau, zymyrangha qarsy jýieni kýsheytu jәne zamanauy úshaqtar sanyn arttyru boyynsha júmystar jasalynuda. Tayvani biyligi alghash ret AQSh әskery jattyqtyrushylar sarbazdardy dayyndap jatqanyn resmy moyyndady. Olar arnayy jasaqtyng úrysqa dayyndyghyn kýsheytu ýstinde.

Tayvani elining syrtqy ister ministri Djozef U әlem elderin Qytaymen qatynasta barynsha saqtyqqa shaqyrdy. «Eger sizder Qytaygha tәueldimiz dep sanasanyzdar, onda sizderding syrtqy sayasattarynyzda týrli mәseleler payda bolady. Eger sizder Qytaygha tәueldimiz dep oilasanyzdar, onda óte saq bolugha tiyissizder, sebebi sizder ózderinizding mýmkindikterinizdi joghaltularynyz mýmkin», - dedi ol.

Búl eskertuleri Qazaqstangha da qatysty ekenin úmytpaghan jón. Qytaymen shekaralas el retinde Qazaqstan sauda jәne ekonomikalyq baylanysyn arttyru ýstinde. Alayda Qytaydyng ekonomikalyq ýstemdigi de Ortalyq Aziya elderinde artyp keledi. Qazaqstan men Qytay arasyndaghy 50-den astam zauyt salu mәselesi de ekonomikalyq, ekologiyalyq jәne sayasy súraqtar boyynsha barynsha saqtyqty talap etedi.

«Qytay ýnemi paraqorlyq әdisine jýginedi, olar paraqor sayasatkerlerding qaltasyna qomaqty qarjy salyp, uәdeni ýiip-tógedi. Alayda ol uәdesining oryndaluy mýlde kónil kónshitpeui mýmkin. Olar qatysqan kóptegen jobalar kóbine sapasyz bolady. Eger osynyng bәrin jinaqtasaq, onda Qytaymen biznes jýrgizgisi keletin kez kelgen elge sabaq bolary anyq», - deydi U.

Tayvanidyq ministr Qytaydyng demokratiyany búzu jәne qatynastardy nasharlatugha talpynu әreketine qatysty bylay deydi.

«Tayvani syrtqy sayasatta qanday da bir jetistikke jetip, diplomatiyalyq qatynastar ornata bastasa boldy, Beyjing jenilis tabamyz dep qorqyp, Tayvani elining mýmkindikterin shekteuge tyrysady. Sondyqtan halyqaralyq arenada Tayvani men Qytay arasynda bәsekelestik jýrip jatyr. Soghys qazir eshkimge kerek emes, әsirese aqyldy basshylargha. Alayda biz Beyjinde otyrghan biylikting aqyl-parasatyna kýmәnmen qaraymyz. Ásirese qazirgi uaqytta, óitkeni olardyng ishki qayshylyqtary da kóp qoy. 

Qytaydyng qalaghany bir ghana dýniye, ol Tayvanidy halyqaralyq sayasatta jalghyz, qoldausyz qalghanyn kórgisi keledi. Áriyne men Tayvani elining syrtqy ister ministri retinde bizding dostarymyzdyng kóp boluyna jauap beremin», - deydi U.

Ol sózin bylay dep qorytyndylaydy: «Tayvani mýlde bólek. Biz ózimizdi qorghaugha barymyzdy salamyz. AQSh-tyng resmy biyligi biz ózimizdi barynsha qoldaytynday, qolday almaytynyn aitady. Aughanstanda kópshilik ózi ýshin kýreskisi kelmeytindey әser qaldyrdy, alayda Tayvani halqynda jaghday mýlde basqa. Biz ózimizding ómir sýru ayamyzdy qorghaghymyz keledi. Biz bostandyqty, demokratiyany, suvereniytetimizdi qorghaymyz».

Áriyne, Qytay men Tayvani arasyndaghy qatynas taraptardyng ózderine ghana tәn bolyp kóringenimen, qaqtyghystyng sheshilu kórinisi әlemge, onyng ishinde Ortalyq Aziya elderine de tikeley әser eteri anyq.  Býginde Tayvanida 15 elding ghana diplomatiyalyq korpusy bar, al qalghan elder Qytaymen qatynasyn suytyp almau maqsatynda Tayvanimen qatynas ústaudan qashqaqtaydy.

Qazaqstan men Qytaydyng arasyndaghy shekarada ondaghan myng kólik kezek kýtip, qantarylyp túr. Sarapshylar ony taraptardyng kelise almauynan deydi, alayda qanday súraq boyynsha ekenin naqty aitu mýmkin emes. Tayvanidaghy qytaydyng Qytaydan saqtanugha shaqyruy da tegin emes.

Ashat Qasenghaliy

Abai.kz