Qazirgi qazaq qoghamyndaghy týrli týitkilderdi әrkim әrqalay aityp, әrkim óz ústanymyn dúrys dep jýrip jatyr. «Qúday bireu, biraq oghan qúlshylyq etu san týrli» demekshi, ziyaly qauym ókilderining de, sayasattanushylardyng da, baspasóz ókilderining de, basqa da qazaq mәselesine bey-jay qaramaytyn azamattardyng aitatyny - últtyq iydeologiya. Biraq osy bir maqsatqa jetudin  jolyn әrkim әrqalay týsinedi. Sayasattanushy Núrlan Erimbetov te «qazaq mәselesine qatty alandaymyn» deydi. Biraq ol - «antikazah» atanyp jýrgenderding biri. Orayy kelgende, onyng da mәnisin biluge tyrystyq.
Jas qazaq: Núreke, ótken aptada birqatar basylymdarda Ayt-PARK-te aitylghan mәselege qatysty, G.Beligerding әngimesine qatysty, tipti sizding ózinizge de tiyetindey maqala jaryq kórdi. Ony óziniz de oqyghan shygharsyz... Osy maqalagha qatysty ne aitasyz?
Núrlan Erimbetov: Ol maqalany oqydym. Ol bylay. Mine bizding oqyghan, ziyaly dep jýrgen aghalarymyz osynday hat jazumen ainalysady. Nege mening ózime kelip, «Áy, bala, sening múnyng qalay, myna aityp jýrgening ne?» dep nege aitpaydy? Osynday hattardyn, osynday jazghyshbekterding arqasynda kezinde qazaqtyng kil ziyalylary men oqyghan kózi ashyq azamattary qúrban boldy, tiri qalghany elden qashyp ketti? Ony tarihtan bәrimiz jaqsy bilemiz. Al olar jazdy eken dep, Ayt-PARK jabylyp qalmaydy, men eshqayda qashyp ketpeymin.

Qazirgi qazaq qoghamyndaghy týrli týitkilderdi әrkim әrqalay aityp, әrkim óz ústanymyn dúrys dep jýrip jatyr. «Qúday bireu, biraq oghan qúlshylyq etu san týrli» demekshi, ziyaly qauym ókilderining de, sayasattanushylardyng da, baspasóz ókilderining de, basqa da qazaq mәselesine bey-jay qaramaytyn azamattardyng aitatyny - últtyq iydeologiya. Biraq osy bir maqsatqa jetudin  jolyn әrkim әrqalay týsinedi. Sayasattanushy Núrlan Erimbetov te «qazaq mәselesine qatty alandaymyn» deydi. Biraq ol - «antikazah» atanyp jýrgenderding biri. Orayy kelgende, onyng da mәnisin biluge tyrystyq.
Jas qazaq: Núreke, ótken aptada birqatar basylymdarda Ayt-PARK-te aitylghan mәselege qatysty, G.Beligerding әngimesine qatysty, tipti sizding ózinizge de tiyetindey maqala jaryq kórdi. Ony óziniz de oqyghan shygharsyz... Osy maqalagha qatysty ne aitasyz?
Núrlan Erimbetov: Ol maqalany oqydym. Ol bylay. Mine bizding oqyghan, ziyaly dep jýrgen aghalarymyz osynday hat jazumen ainalysady. Nege mening ózime kelip, «Áy, bala, sening múnyng qalay, myna aityp jýrgening ne?» dep nege aitpaydy? Osynday hattardyn, osynday jazghyshbekterding arqasynda kezinde qazaqtyng kil ziyalylary men oqyghan kózi ashyq azamattary qúrban boldy, tiri qalghany elden qashyp ketti? Ony tarihtan bәrimiz jaqsy bilemiz. Al olar jazdy eken dep, Ayt-PARK jabylyp qalmaydy, men eshqayda qashyp ketpeymin.
Jas qazaq: Osy sizding Ayt- PARK-ting ózge «aytqyshtardan» aiyrmashylyghy ne?
Núrlan Erimbetov: Ózge aitqyshtardan deysiz be? (kýledi). Bizding basty aiyrma­shylyghymyz, men tipti bizding fenomenimiz der edim, biz qazirgi qoghamgha qajetti, eng manyzdy súraqtardy qoyamyz jәne soghan jauap alamyz. Basqalargha qaraghanda biz ashyq әngime qúramyz. Biz eshkimdi shektemeymiz. Halyqtyng arasynda osynday súraqtar bar ma, biz sol saualdardy kóldeneninen qoyamyz. Sosyn biz olar әbden ýirengen, el mezi bolghan súraqtardy qoymaymyz. Jalpy bizding jurnalister kóbine olar biletin, aldyn ala dayyndalghan súraqtar qoyady. Al bizding prinsiypimiz basqa. Biz bolmashy, qarapayym súraqtar qoy arqyly bizge kelgen qonaqtyng ya túlghalyghyn ashamyz, ya pendeshiligin әshkereleymiz. Sol qarabayyr súraqpen-aq keyipkerimizding shynayy bet-beynesin ashamyz. Mysaly, bizding túlgha kórip jýrgen adamdarymyz, kóz aldynda abyroyynan júrday bolyp shyghady, al, kerisinshe, kýndelikti ómirde kózge kórine bermeytin adamdar kelip, bizding klubtan túlghalyq dengeyge kóterilip ketedi. Bizding qoghamda qazir kóbisi «maska» kiyip alghan. Biz sol bet-perdesin sheship, shynayy beynesin kórsetemiz. Bizding klubtyng ekinshi fenomeni súraqty tek men ghana qoymaymyn. Bizding klubtyng mýsheleri bar, olar - filosoftar, sayasattanushylar, jurnalister әrtýrli mamandar. Olardyng synynan ótu, olardyng әrbir súraghyna jauap beru óte qiyn.
Jas qazaq: Ayt-PARK-ting qúrylghanyna qansha boldy? Býginge deyin qansha adammen súhbattastynyz?
Núrlan Erimbetov: Pikirsayys klubynyng ash­yl­­ghanyna bir jarym jylday boldy. Osy uaqyt  aralyghynda 45 adam kelipti. Búlardyng әrqaysysy - bir tóbe. Olardyng arasynda biylik ókilderi de bar, oppozisiya mýsheleri de bar. Nemese qoghamymyzdaghy kez kelgen salanyng bilikti mamandary bar. Olardyng әrqaysysymen әngimelesuden búryn men sol adamdy úzaq zertteymin, «ol kim, qanday enbek sinirdi, osy uaqyt aralyghynda ne bitirdi» degen siyaqty. Sosyn, әueli adam ózining ishinde senzurasyn jenip aluy kerek. Sol senzurany jenbey ashyq әngime aitu mýmkin emes. Men - ózimning ishimdegi senzurany týgeldey bolmasa da, biraz jengen adammyn. Mende mýldem senzura joq dep aita almaymyn, qazir ol keudemning bir quysynda jylap jatyr.
Jas qazaq: Sizding klubynyzgha keluden bas tartqandar boldy ma?
Núrlan Erimbetov: Biz talay ministrge, deputattargha arnayy hat jiberdik. «Bizding piriktalas alanyna kelinizder, qatysynyzdar, qoghamnyng damuyna qatysty óz pikirlerinizdi aitynyzdar, kózqarastarynyzdy bildirinizder» dep. Ókinishke qaray, eshkim kelgen joq. Maghan tek biylikting tónireginde jýrgenderden E.Ertisbaev pen D.Kaletaev qana keldi.
Jas qazaq: Aytuynyzsha, biylikting biyiginde jýrgender de, qarsy bette, yaghny oppozisiya­da jýrgender de sizding klubqa kelgen eken. Qaysylarynyng pikiri sizge nanymdyraq estildi? Qaysylary óz pozisiyalaryn dәleldey aldy?
Núrlan Erimbetov: Býgingi biyliktegilerding kópshiligi ózderin qorghay almaydy. Mine, minber bar, tәjiriybe bar, kerek bolsa bilim de bar. Kel de, ait. Mening bayqaghanym, býgingi Preziydentting komandasyndaghylar sol ózderi nanyn jep otyrghan biylikti qorghay almaydy. Men olardyng betine tike qarap túryp bylay der edim: «Sizder Preziydentting arqasynda basshylyqqa keldinizder, keybireulering baylyqqa keldinizder, biylikke keldinizder. Al biraq sol biylikti de, sol adamdy da qorghay almay jýrsizder». Kezinde sezde Preziydent: «Sender, әkimder, ministrler halyqtyng aldyna shyghyndar, týsindirinder, aityndar», - dedi. Mine, pikirsayys alany bar, kel, ait. Eshkim kelmeydi. Sonda, әriyne, qazir oppozisiyanyng dauysy basymyraq estiledi. Mәselen, bizde Oraz Jandosov boldy. Biz ekon­omika ministrligine hat jazyp kóp adam shaqyrdyq. Eshkim kelmedi. Mysaly, nege solardyng bireui kelip, Jandosovtyng kózqarasyna qarsy pikir aitpaydy. Bank jýiesine qatysty bolsyn, bizding ekonomikamyzgha qatysty bolsyn, tipti әlemdik qarjy daghdarysynyng әserine qatysty... Múrat Telibekov kelip, býgingi diny iydeologiyagha qatysty pikir aitty. Diny basqarmanyng adamdaryn biz resmy týrde shaqyrdyq. Eshkim әli kelgen joq. Tipti telefon da soqqan joq. Mine, osydan baryp janaghy oigha keldim, «biylik ózin qorghay almay otyr, qorghaghysy kelmey otyr». Aytatyn dýnie bar ghoy, joq emes. Nege aitpasqa? Yaghny qazirgi biyliktegiler ministrleri bolsyn, deputattar bolsyn ekijýzdi sayasat jýrgizip otyr. Joghary jaqqa da jaqqysy keledi, elge de jaћqysy keledi. Sondyqtan men Ertisbaevty bolsyn, Kaletaevty bolsyn osynday prinsipshildigi ýshin qatty syilaymyn.
Jas qazaq: Jaqsy, biylik ózin-ózi qorghay almaydy deysiz, al oppozisiya ózining ústanymyn nesimen dәleldey aldy? Olar sizdi nesimen sendirdi?
Núrlan Erimbetov: Eng bolmaghanda, olar osy alandy paydalanyp qalady. Óitkeni olar ózderining jylt etip teledidardan kórine qalghanyn, gazetting betine kishkentay bolsa da, pikiri berile qalghanyn qatty baghalaydy. Osy bizding klubqa kelip bir jarym saghat «jyrlasa», búl degen - olargha ýlken mýmkindik qoy. Mәsele olardyng әngimelerining dúrys, búrystyghynda emes. Solardyng ashyq әngimeden taysaqtamay kelgenderining ózi - «erlik». Áriyne, biz olargha da qolaysyz, olargha únamaytyn súraqtar qoyamyz. Mәselen, «Nege shetelge baryp bizdi jamandaysyndar?», «Nege biylikting istep jatqan jaqsylyghyn kóre almaysyndar?», «Kezinde biylikte jýrgende ne bitirdinder?» degen siyaqty. Olardyng da biraz betperdelerin ashtyq. Sondyqtan olardy da keremet dep aita almaymyn, olardyng da óz bastaryna jeterlik kemshilikteri bar.
Jas qazaq: Osy men tek shyndyqty ghana aitqyzamyn dep qazaqtyng jandy jerine tiyip jatqan joqsyz ba? Ótkendegi G.Beligermen bolghan әngime onyng aldynda janaghy aityp otyrghan M.Telibekovpen bolghan әngime... Osy sekildi pikirtalastardan keyin biraz júrt sizdi qazaqqa qarsy dep jýr. Siz qanshalyqty qazaqsyz?
Núrlan Erimbetov: Men aitar em, Ayt-PARK - naghyz qazaqy joba. IYә, múnday pikirding bar ekenin bilem. Men qazaqtyn, qazaq qoghamynyng býgingi kýiip túrghan problemasyn aitsam, qazaqqa qarsy bop shygha kelem. Biz súhbatty oryssha da, qazaqsha da jýrgizemiz. Biraq naghyz qazaqtyng dili saqtalghan klub osy Ayt-PARK der edim. Mәselen, bizding klubtyng ómir sýrip kele jatqanyna bir jarym jyl boldy. Bizde oppozisiyanyng nebir «kókeleri» boldy, neshe týrli syn aityldy. Bizdi nege jauyp tastamady osy uaqytqa deyin. Óitkeni biz naghyz qazaqy әngime jýrgizemiz. Biz synasaq, maqtaymyz, sәl maqtap qoydyq pa, synaymyz. Yaghny biz birjaqty emespiz. Mysaly, oppozisiyalyq basylymdar nemese sol baghyttaghy sayttar jabylyp qalady. Al biylikti qorghaytyn basylymdardyng tirajy ósip jatady... Bayaghy handardyng janynda jýrgen Búhar jyrauy, Tóle bii sekildimiz. Synasaq ta, maqtasaq ta, negizsiz emes. Meninshe, biz - sol janaghy jyraular men biylerding dәstýrin jalghastyrushymyz.
Jas qazaq: Rasynda, Ayt-PARK-te biraz syn aityldy. Oppozisiya biylikting baqshasyna tas laqtyryp jatty, biylik oppozisiyagha ókpeli degendey. Osy uaqyt aralyghynda biylik tarapynan «Núreke, tym asyp kettin», «mynauyng artyq» nemese tipti «múnyng qalay?» degen siyaqty eskertuler, qysym jasaushylyq bolghan joq pa?
Núrlan Erimbetov: Negizi, biyliktegiler bizde aitylghan әngimelerdi týgel oqidy. Biraq jauap joq. Mysaly, men biylikten kelgen azamattargha oppozisiyanyng bes jetistigin aityp berinizshi degen súraq qoydym. Bireui de aitqan joq. Sosyn oppozisiya ókilderine «biylikting bes jaqsy jaghyn aitynyzshy» deymin. Olar da aita almaydy. Mine, mening osy bir jarym jylda týigenim osy. Bir-birin estimeydi. Bir-birining jaqsylyghyn kórmeydi, kórgileri kelmeydi. Biraq eki jaq ta jaqsylyqtan kende emes.
Jas qazaq: Siz biylikpen de, oppozisiyamen de sóilesip, ashyq әngimelesip jýrgen adamsyz ghoy. Osy ashyq әngimelerden ne týidiniz? Qazirgi qazaq qoghamynyng basty problemasy dep neni atar ediniz?
Núrlan Erimbetov: Osy jaqynda jalpy Últtyq sanaqtyng alghashqy qorytyndylary shyqty ghoy. Sol derekter boyynsha, qazir qazaq 70% juyqtapty. Solardyng basym bóligi - 30 jastyng ainalasyndaghylar. Meninshe, qazirgi 60-70-ten asqandar bir әngimeni qaujay bergendi qoy kerek. Biz qazir sol aqsaqaldarymyzgha, solardyng qas-qabaghyna qarap, júmys istep jatyrmyz. Biz qazir sol kisilerding әngimesin tyndaymyz dep qoghamymyzdy býldirip alamyz. Dәl qazir 60-70-tegiler men turaly ne aitsa da, bәribir, maghan men turaly 30-daghylardyng aitqany әldeqayda manyzdyraq. Bizding әngimemiz 25-30-daghy jastargha arnaluy kerek. Óitkeni 60-70-tegiler qoghamnan alshaqtap ketti, týsinbeydi. Týsinbey otyrghasyn, ýndemey qalu joq, ózderining týsinik-payymdaryn qoghamgha engizgisi keledi. Óitkeni olardyng bәri kenestik tәrbiyemen ketti. Jalghan kórsetkishtermen ómir sýrdi.
Jas qazaq: Sonda qalay biz, jastar, aqsaqaldarymyzdy mýldem tyndamauymyz kerek pe?
Núrlan Erimbetov: Tyndauymyz kerek. Biraq olar aqiqatty aitsyn. Shyndyqty aitsyn. Qazir bizding qoghamnyng kez kelgen kelensizdigin keshegi kenes dәuirine ysyra salady. Mәselen, qazaq tilin alayyqshy. Qúlaghymyz jauyr bolghan bir-eki fakti bar. Ol kezde Almatyda bir-aq qazaq mektebi bolatyn degen siyaqty. Sol otyrshyldyq sayasat, til sayasaty sol kezdegi 15 respublikagha birdey boldy ghoy. Al nege Tashkentte ózbek tili ýstemdik qúryp túrdy, nege Tbilisiyde gruzinning tili basym boldy. Múnyng bәri bizding «belsendilerimizdin» kesirinen. Sol kezdegi oblysty, qalany basqarghan hatshylardyng «jaqsylyghynan». Solardyng bәri qazaqtar bolghan. Býginde solardyng birazy aramyzda jýr. Bizge batasyn berip, toylarymyzdyng tórinde otyr. Bizding qazirgi últ-patriottarymyz dep jýrgen aghalarymyzdy týsinbeytinim, olar bәrin sol zamanghy otarshyldyq jýiege iytere salghysy keledi. Osy shyndyqty aitsan, sen - qazaqqa qarsy adamsyn, aityp jýr ghoy, «antikazah» dep. Sosyn, qazirgi júmyssyzdyq mәselesi. Kezinde qazirgi men siyaqty «antikazah» bop jýrgen jigitter aittyq. Qanday mamandyqqa baru kerek, tandaudy qalay jasau kerek degende. Eshkim qúlaq aspady. Qazir, mine, ne kóp - zanger kóp, ne kóp - ekonomist kóp. Osy mamandyq boyynsha oqyghan jastardyng deni sausyldap bos jýr. Al býgingi 19-20-daghy jezókshege kim kinәli, Odaq pa? Týrmening jartysyna juyghy - 19-20 jastaghy jap-jas jigitter men qyzdar, oghan kim kinәli? 19-20 jastaghy nashaqorlar men maskýnemder she? Tastandy balalar she, shetelge satylyp jatqan sәbiyler she? Bizding janaghy aityp otyrghan aqsaqaldarymyz osy mәselelerdi nege aitpaydy? 1990-jyldarmen salystyrghanda býgingi kýni Qazaqstandaghy adamnyng ómir sýru jasy eki jylgha qysqaryp ketipti. Aynaldyrghan jiyrma jylda. Bizde qazir 100 myng adamgha shaqqanda 160 adam tuberkulezben auyrady. Fransiyada 100 myng adamnyng 8-i ghana auyrady. Olardyng ózi taza fransuzdar emes shyghar, syrttan kelgen bireuler boluy mýmkin. Mine, osylardy jana aqsaqaldar aitpaydy, óitkeni, ol biylikke jaqpaytyn әngime.
Jas qazaq: Siz oralmandardyng kóship keluine qarsy pikir aitypsyz. Bizding demografiyalyq ahualymyzdyng jetisip túrmaghany belgili. Qazaqtardyng sany oralmandardyng esebinen býginde janaghy óziniz aitqan 70 payyzgha juyqtap qaldy dep jýrmiz. Al siz syrttaghy qazaqtardyng kóship keluine qarsy ekensiz...
Núrlan Erimbetov: Ol bylay ghoy. Jalpy, myna shettegi qandastarymyzdy elge әkelu mәselesin qayta qarauymyz kerek. Qazirgi jahandanu kezinde bizding sayasatymyz sәl qisyqtau. Men sheteldegi qazaqtardyng elge oraluyna qarsy emespin. Biraq, eger ol sol elde auqatty, baquatty túryp jatqan bolsa, ony múnda әkelgende, ne isteymiz? Odan da ol qay elde túrsa, sol eldegi bizding qazaqtardyn, lobbii bolyp qala berui kerek. Al elge kelem degenderge qarsylyq joq. Mening oiym, nege Reseyde, Qytayda, Germaniyada, Mongholiyada bizding últtyng myqty azamattary otyrmasqa? Nege olar sol jerde otyryp, qazaqtyng jyrtysyn jyrtpaydy? Mysaly, evreyler bir kezde óz qandastaryn jinady, keyin búl sayasatty aqyryn ghana jaba saldy. Qazir býkil әlemde evrey jýr, qazir qytay әlemning kez-kelgen elinde bar. Mine, mәsele osynda. Qazirgi sayasatymyz tek matematikalyq jaghynan dúrys. Yaghny ken-baytaq jerimizdi sheteldegi qandastarymyzben toltyru degen. Biz sheteldegi qazaqtargha sol otyrghan jerinde kómek berip, olardy quattandyra týsuimiz kerek. Al ishtegi halyqtyng ósimine, demografiyagha kóbirek kónil bóluimiz kerek.
Jas qazaq: Osy sizding maqsatynyz ne? Dәl osynday súhbatty kez kelgen jurnalist jýrgize alady? Kez kelgen arnany qossanyz, bir-bir jurnalist bir-bir keyipkerin ústap ap tergep jatady... Al sizding maqsatynyz ne?
Núrlan Erimbetov: Bizding basty maqsatymyz - býgingi qoghamda kýiip túrghan mәselelerdi jasyryp-jappay, kerisinshe, kýn tәrtibine qoy. Mysaly, qaranyzshy, qazaqty әbden bólshektep bittik qoy. Qalanyn  qazaghy, dalanyng qazaghy, bay qazaq, kedey qazaq, til bilmeytin kosmopolit qazaq, naghyz qazaq, dinshil qazaq, ateist qazaq dep. Endi qazaqtar islamnyng ishinde bóline bastady. Sufist, uahab, salafiyt, quranit t.b. dep. Búl masqara ghoy! Qazaqty jiliktep bittik. Tipti әlgi jýzshildigi men rushyldyghyn aitpay-aq qoyalyq. Jiliktep bitip, endi bólshekteuge kiristik. Men sol qazaqtyng basyndaghy kýiip túrghan mәselesin aitam dep, qazaqtargha jaqpay, «antikazah» atanyp jýrmin. Eger qazaqqa ózining basyndaghy problemasyn aitqany, «qotyryn qasyp» bergeni únamasa, onda men-aq sol qazaqqa qarsy bop qalayyn. Meyli. Maghan osy pozisiyam únaydy.
Jas qazaq: Ángimenizge raqmet.

Cúhbattasqan Dәulethan QYDYRBAYÚLY
«Jas qazaq» gazeti, №27, 10.08.2009