1983 jyly Shynjannyng Altay aimaghynda dýniyege kelgen. 2004 jyly atajúrtqa qonys audarghan. T.Jurgenov atyndaghy Óner akademiyasynyng «kinodramaturgiya» mamandyghyn tamamdaghan. «Keraghys» jyr jinaghynyng avtory.

BOSTANDYQ KÓShI

(Dýnie jýzi qazaqtarynyng 4-qúryltayynda

beyresmy otyrystarda oqylghan jyr)

 

IYsi alashtyng armany bolyp,

Ghasyrlap kýtken azat kýn.

Talayyn esten shygharghany ras,

Qaymana kórgen azaptyn.

Alayda, býgin men saghan arnap,

Auyr da, jenil sóz aitam,

Qazaqstanym - jer betindegi,

Jalghyz otany qazaqtyn!

 

Buynsyz tilim búralandamay,

Jýrekte jatqan sózimi ait.

Shet jaqta jýrip, shet qaqpay kórip,

Shermende bolghan kezimdi ait.

Óz elimde de ózgeden tómen,

Ómir keshetin ózimdi ait.

Syrt jaqta әli jautandap jýrgen,

Qandasym - qara kózimdi ait.

Iledey jónkip, ertistey tolqyp

Agharyn jalghap qosa almay,

Kókiregindegi saghynysh toly,

Buyrqanyp jatqan sezimdi ait.

 

San ghasyrldardan әli bitpesten,

Sarpaldangha ony salghan kósh,

Qapyda jauy, qara narynyn

Býidasyn kesip alghan kósh.

Belding astynda botasy bozdap,

Jete almay әli jýr nege?

Bostandyq izdep, kónildi zary,

1983 jyly Shynjannyng Altay aimaghynda dýniyege kelgen. 2004 jyly atajúrtqa qonys audarghan. T.Jurgenov atyndaghy Óner akademiyasynyng «kinodramaturgiya» mamandyghyn tamamdaghan. «Keraghys» jyr jinaghynyng avtory.

BOSTANDYQ KÓShI

(Dýnie jýzi qazaqtarynyng 4-qúryltayynda

beyresmy otyrystarda oqylghan jyr)

 

IYsi alashtyng armany bolyp,

Ghasyrlap kýtken azat kýn.

Talayyn esten shygharghany ras,

Qaymana kórgen azaptyn.

Alayda, býgin men saghan arnap,

Auyr da, jenil sóz aitam,

Qazaqstanym - jer betindegi,

Jalghyz otany qazaqtyn!

 

Buynsyz tilim búralandamay,

Jýrekte jatqan sózimi ait.

Shet jaqta jýrip, shet qaqpay kórip,

Shermende bolghan kezimdi ait.

Óz elimde de ózgeden tómen,

Ómir keshetin ózimdi ait.

Syrt jaqta әli jautandap jýrgen,

Qandasym - qara kózimdi ait.

Iledey jónkip, ertistey tolqyp

Agharyn jalghap qosa almay,

Kókiregindegi saghynysh toly,

Buyrqanyp jatqan sezimdi ait.

 

San ghasyrldardan әli bitpesten,

Sarpaldangha ony salghan kósh,

Qapyda jauy, qara narynyn

Býidasyn kesip alghan kósh.

Belding astynda botasy bozdap,

Jete almay әli jýr nege?

Bostandyq izdep, kónildi zary,

Kózining jasy tamghan kósh.

Azattyq ýnin estigende alghash,

Sәjdege ketip kóshede,

Enkildep jylap, enirep jetken,

Halifa atamnan qalghan kósh!

 

Kensirigimdi samalgha tosyp,

Saghynyshqa uday ashyttym,

Dýrya kiygen dýnya jalghan,

Kónilimdi nege jasyttyn?!

Alpys da eki tamyrymnyng qanyn,

Tyqyrshyttym da túlparday,

Tuym qadalghan túghyrly meken,

Ózine qaray tasyttym.

Allamnyng salghan mahabbaty bar,

Júdyryqtay myna jýrekete,

Qonyr taularday qoyyny júmbaq,

Qonyr qazaqqa ghashyqpyn!

 

Sýiemin, sóitip...

Qayghysyn kórem ne týrli,

Hәm kórem sening ózgege ketken óshindi.

Zobalang jyldar

Daladay darhan kónilimen,

Bauyryna basyp ósirding kirme, jetimdi.

Qayran Otanym qazaghyng nege shette jýr?

Kenesarynyng kesilgen basy sekildi!

 

Alay da dýley úitqidy dauyl ishimde,

Bәribir aitam, sen týsin meyli, týsin be.

Áy, nege ras batyrlarymnyng basy joq,

Ospannyng bassyz denesin kórem týsimde.

 

Bassyz halyqty basynbaytúghyn jan bar ma,

Bes kýndik jalghan óter-keter armanda.

Ertening ýshin enirep tuar úldardyn,

Eziledi ishing elding syrtynda qalghangha!

 

Tas qamaldarda talaugha týsken taghdyry,

Kóp elding әli kókeyde jatyr  zar-múny.

Bosaghang tórdey bostandyq jeli anqysa,

Beyopa kýnning bostandyq eken bar qúny!

Amandyghynydy Alladan súrar aghayyn,

Qazaqstanym -

býkil qazaqtyng jalghyzy!

 

 

SURET

Jalghyz ýy taudyng ishinde,

Altaydy aq kebin jabatyn.

Tek anam jaqqan týtinge,

Jalghanyp tirlik jatatyn.

 

Menireu edi әlgi kýi,

Bilmeydi eshkim mendey kóp.

Japanda sol bir jalghyz ýi,

Jatatyn jalghyz mendey bop.

 

Er jetip qara siraghy,

Besikpen aqpanda óngergen.

Armangha berip búidany,

Alystap kettim ol jerden.

 

Jyl boyy jilik saqtalyp,

Anam da mýmkin jýdegen.

Maqtana sóilep, hat jazyp,

Suretter salyp jiberem.

 

Qúdireti-ay ana jýrektin,

(Elegen ony anyq kim)

Dostarmen týsken surettin,

Shetinde túryp qalyppyn.

 

Qabaghyn ashpay týnergen,

Kóniline alan, sekem kep.

Múnayypty anam,

Bireuler

«Shettetip jýr me eken»,-dep.

 

Kónilinen ketpey sol beynem,

Týsine daghy kiripti.

Jónkip júrt,

jyrtyq jeydemmen,

Shetinde taghy jýrippin.

 

Baqyttyng bizde nesi kem,

Aynaldym ana senen myn.

Ortada jýrmin otymen,

Sýtinmen singen ólennin.

 

Qúdaygha ghana jalbaryn,

Qúdaysyz qu bar onbaghan.

Kóremin ózim qalghanyn,

Talassyz tirlik bolmaghan.

 

Ol jaghyndaghy úmytpan,

Shetinen týgel aidahar.

Týireuge әbden qúnyqqan,

Qyzyl da qyrghyn nayzalar.

 

Ortagha alyp qúrmette,

IYterseng iyter orgha әli.

Anama salghan surette,

Ortada túrsam bolghany.

 

JAZGhY TÝN. JAYLAU

 

 

Sol jaylau shirkin...

jatqan bir shóbi jayqalyp,

Óristen mama siyrlar qaytar nayqalyp.

Shar saulyqtaryng jaylaudyng salqyn týninde,

Mekirenip qoyyp, jatatyn kýiis qaytaryp.

 

Qúlaghyn tigip, shóp basy sybdyr etkenge,

Jylqylar anau túrady mýlgip tepsende.

Tek jetim qúlyn bauyryna yghyp baytaldyn,

Alystan talyp bayghyzdyng ýni jetkenge.

 

Ýkining kózin úyaltqan sýttey jaryq týn,

Jylqy jusatqan tynyshtyghyna zaryqpyn.

Qara qosymnyng jyrtyghyn jamap júldyzdar...

Jasaghan IYe-ay nyghymetine qaryqpyn.

 

Jalbyzdysaydyng saumaly týn-ay...

jalghanda,

Ózegim anqyp, ózgege shólim qanghan ba?!

Sup-suyq búlaq jarqyrap aghyp jatady,

Sap-salqyn aidyng sәulesi túnghan angharda.

 

Aq shaghy búlttar...

Altaydyng asqar tauynda,

Móp-móldir ómir mórlenip qapty-au jadymda.

Keng dýniyanyng kerile jútqan júparyn,

Jaylaudyng sol bir bayansyz rahat shaghynda.

SONGhY AUYL

 

Eshkimning týsine de enbegen...

Sonau bir qiyrdaghy auyldan,

Men osy qalagha kelgen em,

Atama qaramay jarymjan.

 

Altayda, aq boran ótinde,

Keudendi qyzugha toltyrar.

Shynymen, búl jerding betinde,

Qazaqy songhy auyl sol shyghar.

 

Sәn qosyp tәkappar taulargha,

Tabighatty arda emgen emes pe ol.

Qol búlghap qalghan sol jandargha,

Búl qala men bolyp elester.

 

Áy, әtten, bilmeydi-au búl jerde,

Oymaqtay orny joq úlynyn.

Quyqtay bólme ýshin kimderge,

Qúl bola jazdaghan qúlynyn.

 

Bilmeydi-au, janymnyng derti búl,

Jyrymnyng tilimen ot órgen.

Bilmeydi-au, jandardy, jer týgil,

Kór satyp kónilin kótergen.

 

Salt-dәstýr búrynghy pishinde,

Ótti dep aitqanmen ol dәuir.

Shanyraq kóterip týsimde,

Qalada qanghyp jýr songhy auyl.

JÁRKEN ShAYYRDYNG ShABYTY

Bauyrym kóship kelgenmen,

Jayyrym kóship kelmeydi-au!

(J.Bódeshúly)

Almaty. Ymyrt týnegen,

Jymiyp kýldi jyr-emen.

Shyraqtar jútqan kóshege,

Shyrmalyp túrdy bir ólen.

 

Jyp-jyly jyrgha emdeler,

Kenistik kerbez terbeler.

Sabylyp jatty tómende,

Sharua basty pendeler.

 

Tolqyndap túrghan ólendi,

Tolqyp qap edi jel endi.

Kózinen kóktem shashylyp,

Baqtardy boylay jóneldi.

 

Qúbylyp túrghan gýlderge,

Qúnyghyp ketti ol birdemde.

Búrylyp ketti bir aru,

Búrymyn ústay bergende.

 

Tata almay tәp-tәtti uyzdy,

Qayynnan qayta ýzildi.

«Jasyl arsha eken»-dep baryp

Jasandy shyrshagha ilindi.

 

Júptargha baqta sergigen,

Baryp edi endi, ol birden.

Sýiisip ketip ekeui,

Yghysyp qaldy erninen.

 

Sendeldi óleng manadan,

Jýregi syzdap jaradan.

Tappasyn sezdi-au keregin,

Kósheden,

Baqtan,

Qaladan.

 

Qyrsyqqa kez bop ne týrli,

Ókindi me ólen? Ókindi.

Oryndyqtaghy bir qarttyn,

Qasyna kelip otyrdy.

 

Jarq etip kenet aq tanda,

Shyng etip miy, ah, tәuba!

Ózegin bir oy qaq jaryp,

Atylyp shyqty ol aspangha.

 

Qylyshtay bolyp aq beren,

Nayzaghayly oinap otpenen;

Búlttardy býrip búiyqqan,

Taulardy basyp iyqtan;

Jer men de zaulap kókpenen,

Shyndardan asyp kóktayghaq,

Peridey jalt-júlt ketti oinap;

Ormandy barlyq shulatyp,

Dalany barlyq jyrlatyp,

Anyraqay men Altaygha

Qartayma! Dedi ol, qartayma!

Ýiirip jasyn janargha,

Qol búlghap qaldy olar da.

Shólderde qalghan qanyrap,

Kýmbezge sәule jamyrap.

Jayyrgha baryp jetti ólen,

Janary kýndey jadyrap.

 

Ghajap-au, ghajap búl meken!

Gýl eken, әtten, jyr eken!

Kindigi qalghan qyratqa,

Tobylghy kóktep túr eken.

 

Kózinen shashyp kóktemdi,

Jetetin jerge jetti endi.

Sol tobylghynyng týbine

Sindi de ólen, joq boldy.

 

Qoryqpay ma eken, qúday-au,

Kórseter oghan kim ayau?

Astyna jerding barghan son,

Kindigin ústap alghan son,

Kóterip alyp Jayyryn,

Kóshkisi kelgen shyghar-au!..

 

Alatau jatyr tosyp kýn,

Rahatyn ansap nesiptin,

Esin jidy ólen, aqyry,

Aldyna kelip esiktin.

 

Úiqyda bәri -

jәnnaty,

Estimeydi óleng jan datyn.

Shashylyp shashy, kóilegi,

Ashylyp jatyr Almaty...

 

Kirgisi kelmey tar ýige,

Syighysy kelmey fәniyge,

«Birge ekenmin» dep kimmenen?

Júldyzgha qarap túrdy ólen.

 

 

QAYRAN...

 

Búlar shulap jazady,

IYzimderding iyir-iyir joldaryn,

Elesining úzyn-úzyn qoldaryn,

Ózi ishinen ózi myngha bólinip,

Óz kórine topyraq sap túrghanyn...

Jazady-ay bir,

Jazady-ay bir eminip,

Sosyn taghy... búl ortadan  jerinip...

Eseninge esi kete eligip,

Abay odan alasalau kórinip...

Silteydi-ay kep danyshpanym, danyqtym,

(Men búlardyng danqynan da jalyqtym.)

Qay zamannan...

qayran sózi qor bolghan,

Qara shaldy oilay-oylay qamyqtym.

IYzim de emes, bizding týske de enbegen,

Qiyal da emes, tәnin aigha jerlegen.

Sol qayran sóz «syrty kýmis, ishi altyn»,

Qyryq jamau jýregimdi emdegen.

Aqiqattyng arghy týbin úgha almay,

Ótirikting órmeginen shygha almay.

Sodan beri qansha jalghan sóz óldi,

It jýnine qonghan týngi qylauday.

Mine taghy

kóz - noghala, sóz - jalghan,

Jalghan sózdi jalghan maqtar kez bolghan.

Átteng dәrmen jeter me aulaq ketuge,

Ataq buy búrqyraghan sol mannan.

Bugha ainalyp ketse-daghy sózderi,

Sol bir mannyng marapatty erleri,

Buyrqanyp

baytaq Qazaqiyany,

Sózderi emes, kezip jýredi ózderi.

Qayran sóz-ay!..

 

 

 

JYLQYLAR

Tym inkәrli kózin qadap, óberdey,

Jasynymen jan jyryndy jeberdey.

Myng janardyng biri syndy,

Elenbey,

Nege qalghyp bara jatsyng degendey:

Úiqastary say-saladan shúrqyray,

Týnnen aghyp týsedi óleng jylqyday.

Jau qolynan shyqqanday-aq shiryghyp,

Arghymaqtar elegizip, dýrligip

Tartyp berer,

Túyaghynda janady ot:

«Erkindikting mekeni osy dala»,-dep.

Susyldaghan jalynday bir qúlpyryp,

Men tirilem,

Qanatym dýr silkinip!

Ýzip ketip shylbyry men shiderin,

Erkin aqqan endigi jyr -

Kýrenim.

Men qayteyin, qazaq óleng synasa,

Jylqylardyng bile túra minezin...

Onday úly erkindikke kim shydar,

Teniz degen -

Týn shayqaltqan jylqylar.

Emshek sýtin dirdektetip

Soqada,

Bir aqyngha iyigeni shyn shyghar.

Emgen shyghar,

«San ghasyrlyq syrdy aityp,

Myng tylsymyn jetkizer - dep, til qaytyp?».

Túlparlargha

O, dalalyq ghashyqtyq.

Ghashyqtyq ol jýrekke de syimaytyn.

Qalalardy taptap ótip,

Tórinen,

Biraq shyqqan sәtindey bir tebiren!

Al, dombyram, aqqan júldyz beyneli.

Zar jelisti pyraghymday enire.

Bir qúmary qanbay ketse pәniyde er

Taqymyna týspey ketken әriyne ol

Sanlaq qoy,

Saghym syndy sanlaq!

Órt-jalynan jan-dýniyem jamyrap

Tiygende әtten, shangha oranyp artymda,

O, qu jalghan qalar edi-au anyrap...

"Abay-aqparat"