Júma, 20 Qyrkýiek 2024
Janalyqtar 2706 0 pikir 13 Shilde, 2009 saghat 19:49

Ótkenin qasterlemegen halyqtyng bolashaghy bolmaydy

Últtyq qozghalystar men beymemlekettik úiymdar ókilderining elimizding barsha azamattaryna
AShYQ HATYQ

Últtyq qozghalystar men beymemlekettik úiymdar ókilderining elimizding barsha azamattaryna
AShYQ HATYQ

Qazaqstan «Ádilet» tarihi-aghartu jәne qúqyq qorghau qoghamynyng 20-jyldyghyna arnalghan «Ádilet» qoghamy: totalitarlyq tarihtan – demokratiyalyq bolashaqqa» ghylymiy-praktikalyq konferensiyasyna qatysushylar memleketting totalitarizm túsynda óz azamattarynyng qúqyqtaryn jappay búzuy, stalinizm zardaptaryn joi, jazyqsyz jazalanghandardy qúqyqtyq túrghydan qorghau, biylikpen, ózge úiymdarmen qyzmettestik mәselelerin, sonday-aq «Ádilet» iydeyalarynyng halqymyzdyng birligin nyghayta berudegi jәne elimizde demokratiyalyq qúndylyqtardy ornyqtyra týsudegi manyzyn jan-jaqty talqylay kelip, júrtshylyqqa arnayy Ýndeu qabyldady. Ýndeu Sayasy qughyn-sýrgin qúrbandaryn eske alu kýni Janalyqta bolghan Almaty oblysy men Almaty qalasy júrtshylyghy ókilderining mitinginde jariya etildi, mazmúny baspasózde jariyalandy. Onda tómendegidey mәseleler aitylghan.
Totalitarlyq biylik jyldary Qazaqstanda 340 mynnan astam adam jazyqsyz sayasy qughyn-sýrginge úshyrady. Tek «ýlken terror» kezinde 120 mynnan astam adam repressiyalanyp, 25 mynday bozdaq oqqa baylandy. Al proletariat diktaturasyn jeleu etip jýrgizgen «bolishevikterding ashtyq sayasaty» (M.Shoqay) nauqandarynda – 1917-18 jj. 1 millionnan, 1921-23 jj. taghy 1 millionnan astam kóshpendi, al 30-jj. tәrkileu, rejimge qarsylyq kórsetken kóterilisshilerdi әskery kýshpen basu, materialdyq qoldau kórsetpey otyryqshylandyru, zorlyqpen újymdastyru kezenderinde 2 millionday adam – sol kezgi qazaq halqynyng jartysyna juyghy asharshylyq qúrbany boldy. Qazaq jerine jalpy sany 1,5 millionday nemis, korey, sheshen, ingush, balqar, kýrdi, meshettik-týrik, bolgar, grek, qyrym tatarlary, qalmaq jәne basqa da halyq ókilderi kýshtep kóshirip әkelindi. Osynau qasirettermen astastyra jýrgizilgen industriyalandyru, tyng kóteru nauqandarynda qazaq jerine kenes odaghynyng ortalyq audandarynan milliondaghan qonys audarushylar keldi. Múnyng bәri jergilikti halyqtyng últtyq mýddeleri shekteluine qatty әser etti.
Býgingi úrpaq búlardy biluge tiyis, qazirgi tanda ótkenimizde kýngirttik qalmaghanda ghana halqymyzdyng birligin bekem ete týsip, bolashaqqa senimmen bara alatyn bolamyz. Sondyqtan da atalmysh konferensiyagha qatysushylar júrtshylyqty elimiz¬ding damu tarihyndaghy qayghyly belesterdi úmyt qaldyrmaugha, olardy barsha azamatty, jas úrpaqty tarihpen tәrbiyeleu isinde tiyimdi paydalana biluge shaqyrady.
Búl orayda qughyn-sýrgin jәne asharshylyq qúrbandary jerlengen oryndardy anyqtap, bastaryna estelik belgiler qoy isin jalghastyra beru, jergilikti ólketanu múrajaylarynda tiyisti kórneki ekspozisiyalar, bólimder ashu, barlyq úiymdarda, oqu oryndarynda eske alu sharalaryn jappay úiymdastyrudy dәstýrge ainaldyru lәzim. Ásirese permanentti asharshylyq qasiretin airyqsha este tútudy oilastyrghan jón. Jer-jerdegi ólketanushylar, zertteushiler, shejireshiler ashtan sheyit bolghandardy otbasylyq ata-baba shejirelerin týgendeu arqyly anyqtay alar edi.
Osylardy aita kele, әdilettikter Sayasy qughyn-sýrgin qúrbandaryn eske alu kýni jәne onyng qarsanyndaghy júma sayyn barlyq úiymdarda, mekemelerde, oqu oryndarynda asharshylyq qúrbandaryn eske alyp, meshitterde, shirkeulerde, ózge de ghibadathanalarda olargha arnap arnayy dúgha oqudy úiymdastyrugha ýndeydi. Biylik te qalyng júrtshylyqtyng mýddesine oray, talay asyl azamatty jazyqsyz atqan ýiasty «tiyrimen» birge búrynghy NKVD ghimaratyn sayasy repressiyalar tarihy múrajayyna qaytarugha, Janalyqtaghy eskertkish ainalasyndaghy aumaqty mem¬leketting óz halqyna jasaghan qiyanattaryn, qyzyl terrory men jasandy asharshylyq zúlmatyn endi eshqashan qaytalanbastay etip mәngi eske salyp túratyn belgiler qoyylatyn ormandy alqapqa ainaldyrugha, ishine qúrbandar esimderi qashalghan tas taqta-stellalar ornatugha múryndyq bolar degen senim bildiredi.
Biz, elimizding barsha azamattaryna ashyq hatpen ýn qatyp otyrghan Qazaqstannyng últtyq qozghalystarynyn, beymemlekettik úiymdarynyng jәne sayasy partiyalarynyng ókilderi, «Ádilet» qoghamy: totalitarlyq tarihtan – demokratiyalyq bolashaqqa» ghylymiy-praktikalyq konferensiyasyna qatysushylardyng júrtshylyqqa Ýndeuine tolyq qoldaushylyq bildirip, osy Ashyq hatpen kýlli halyqty, jas úrpaqty onda aitylghan mәselelerding oryndaluyna belsendi týrde atsalysugha shaqyramyz.
Imandylyqqa túnghan osynday sharalardy jappay qolgha alu, sóitip olardy keyingi úrpaqqa ýlgi etetin ónegeli dәstýrge ainaldyru barsha júrtshylyqtyn, otanyn sýietin әrbir azamattyng abyroyly boryshy dep bilemiz.
Dos Kóshim, «Últ taghdyry» qozghalysynyng tóraghasy; Hasen Qoja-Ahmet, «Azat» azamattyq qozghalysynyng tóraghasy; Bolat Dýisembi, «Últ taghdyry» qozghalysynyng basqarma mýshesi; Beybit Qoyshybaev, «Últ taghdyry» qozghalysy tóraghasynyng orynbasary; Asylbek Qojahmetov, «Shanyraq» respublikalyq qoghamdyq birlestigining preziydenti; Beysenghazy Nýrken, «Jeltoqsan janghyryghy» qozghalysynyng tóraghasy; Júmabek Ashuúly, Repressiyagha úshyraghandar assosiasiyasynyng preziydenti; Aydos Sarym, Altynbek Sәrsenbaev qorynyng jetekshisi; Quanysh Múqtay, aqyn, Serik Saparghali, sayasattanushy, Ertas Utarbaev, jeltoqsanshy.

 

 

«Jas qazaq ýni» gazeti

0 pikir

Ýzdik materialdar

Alashorda

IYdey Alasha y sovremennyy Kazahstan

Kerimsal Jubatkanov 2390