ۇلتتىق قوزعالىستار مەن بەيمەملەكەتتiك ۇيىمدار وكiلدەرiنiڭ ەلiمiزدiڭ بارشا ازاماتتارىنا
اشىق حاتىق

ۇلتتىق قوزعالىستار مەن بەيمەملەكەتتiك ۇيىمدار وكiلدەرiنiڭ ەلiمiزدiڭ بارشا ازاماتتارىنا
اشىق حاتىق

قازاقستان «ادiلەت» تاريحي-اعارتۋ جانە قۇقىق قورعاۋ قوعامىنىڭ 20-جىلدىعىنا ارنالعان «ادiلەت» قوعامى: توتاليتارلىق تاريحتان – دەموكراتيالىق بولاشاققا» عىلىمي-پراكتيكالىق كونفەرەنتسياسىنا قاتىسۋشىلار مەملەكەتتiڭ توتاليتاريزم تۇسىندا ءوز ازاماتتارىنىڭ قۇقىقتارىن جاپپاي بۇزۋى، ستالينيزم زارداپتارىن جويۋ، جازىقسىز جازالانعانداردى قۇقىقتىق تۇرعىدان قورعاۋ، بيلiكپەن، وزگە ۇيىمدارمەن قىزمەتتەستiك ماسەلەلەرiن، سونداي-اق «ادiلەت» يدەيالارىنىڭ حالقىمىزدىڭ بiرلiگiن نىعايتا بەرۋدەگi جانە ەلiمiزدە دەموكراتيالىق قۇندىلىقتاردى ورنىقتىرا تۇسۋدەگi ماڭىزىن جان-جاقتى تالقىلاي كەلiپ، جۇرتشىلىققا ارنايى ۇندەۋ قابىلدادى. ۇندەۋ ساياسي قۋعىن-سۇرگiن قۇرباندارىن ەسكە الۋ كۇنi جاڭالىقتا بولعان الماتى وبلىسى مەن الماتى قالاسى جۇرتشىلىعى وكiلدەرiنiڭ ميتينگiندە جاريا ەتiلدi, مازمۇنى باسپاسوزدە جاريالاندى. وندا تومەندەگiدەي ماسەلەلەر ايتىلعان.
توتاليتارلىق بيلiك جىلدارى قازاقستاندا 340 مىڭنان استام ادام جازىقسىز ساياسي قۋعىن-سۇرگiنگە ۇشىرادى. تەك «ۇلكەن تەررور» كەزiندە 120 مىڭنان استام ادام رەپرەسسيالانىپ، 25 مىڭداي بوزداق وققا بايلاندى. ال پرولەتاريات ديكتاتۋراسىن جەلەۋ ەتiپ جۇرگiزگەن «بولشەۆيكتەردiڭ اشتىق ساياساتى» (م.شوقاي) ناۋقاندارىندا – 1917-18 جج. 1 ميلليوننان، 1921-23 جج. تاعى 1 ميلليوننان استام كوشپەندi, ال 30-جج. تاركiلەۋ، رەجيمگە قارسىلىق كورسەتكەن كوتەرiلiسشiلەردi اسكەري كۇشپەن باسۋ، ماتەريالدىق قولداۋ كورسەتپەي وتىرىقشىلاندىرۋ، زورلىقپەن ۇجىمداستىرۋ كەزەڭدەرiندە 2 ميلليونداي ادام – سول كەزگi قازاق حالقىنىڭ جارتىسىنا جۋىعى اشارشىلىق قۇربانى بولدى. قازاق جەرiنە جالپى سانى 1,5 ميلليونداي نەمiس، كورەي، شەشەن، ينگۋش، بالقار، كۇردi, مەسحەتتiك-تۇرiك، بولگار، گرەك، قىرىم تاتارلارى، قالماق جانە باسقا دا حالىق وكiلدەرi كۇشتەپ كوشiرiپ اكەلiندi. وسىناۋ قاسiرەتتەرمەن استاستىرا جۇرگiزiلگەن يندۋستريالاندىرۋ، تىڭ كوتەرۋ ناۋقاندارىندا قازاق جەرiنە كەڭەس وداعىنىڭ ورتالىق اۋداندارىنان ميلليونداعان قونىس اۋدارۋشىلار كەلدi. مۇنىڭ ءبارi جەرگiلiكتi حالىقتىڭ ۇلتتىق مۇددەلەرi شەكتەلۋiنە قاتتى اسەر ەتتi.
بۇگiنگi ۇرپاق بۇلاردى بiلۋگە تيiس، قازiرگi تاڭدا وتكەنiمiزدە كۇڭگiرتتiك قالماعاندا عانا حالقىمىزدىڭ بiرلiگiن بەكەم ەتە ءتۇسiپ، بولاشاققا سەنiممەن بارا الاتىن بولامىز. سوندىقتان دا اتالمىش كونفەرەنتسياعا قاتىسۋشىلار جۇرتشىلىقتى ەلiمiز¬دiڭ دامۋ تاريحىنداعى قايعىلى بەلەستەردi ۇمىت قالدىرماۋعا، ولاردى بارشا ازاماتتى، جاس ۇرپاقتى تاريحپەن تاربيەلەۋ iسiندە تيiمدi پايدالانا بiلۋگە شاقىرادى.
بۇل ورايدا قۋعىن-سۇرگiن جانە اشارشىلىق قۇرباندارى جەرلەنگەن ورىنداردى انىقتاپ، باستارىنا ەستەلiك بەلگiلەر قويۋ iسiن جالعاستىرا بەرۋ، جەرگiلiكتi ولكەتانۋ مۇراجايلارىندا تيiستi كورنەكi ەكسپوزيتسيالار، بولiمدەر اشۋ، بارلىق ۇيىمداردا، وقۋ ورىندارىندا ەسكە الۋ شارالارىن جاپپاي ۇيىمداستىرۋدى داستۇرگە اينالدىرۋ ءلازiم. اسiرەسە پەرمانەنتتi اشارشىلىق قاسiرەتiن ايرىقشا ەستە تۇتۋدى ويلاستىرعان ءجون. جەر-جەردەگi ولكەتانۋشىلار، زەرتتەۋشiلەر، شەجiرەشiلەر اشتان شەيiت بولعانداردى وتباسىلىق اتا-بابا شەجiرەلەرiن تۇگەندەۋ ارقىلى انىقتاي الار ەدi.
وسىلاردى ايتا كەلە، ادiلەتتiكتەر ساياسي قۋعىن-سۇرگiن قۇرباندارىن ەسكە الۋ كۇنi جانە ونىڭ قارساڭىنداعى جۇما سايىن بارلىق ۇيىمداردا، مەكەمەلەردە، وقۋ ورىندارىندا اشارشىلىق قۇرباندارىن ەسكە الىپ، مەشiتتەردە، شiركەۋلەردە، وزگە دە عيباداتحانالاردا ولارعا ارناپ ارنايى دۇعا وقۋدى ۇيىمداستىرۋعا ۇندەيدi. بيلiك تە قالىڭ جۇرتشىلىقتىڭ مۇددەسiنە وراي، تالاي اسىل ازاماتتى جازىقسىز اتقان ءۇياستى «تيرiمەن» بiرگە بۇرىنعى نكۆد عيماراتىن ساياسي رەپرەسسيالار تاريحى مۇراجايىنا قايتارۋعا، جاڭالىقتاعى ەسكەرتكiش اينالاسىنداعى اۋماقتى مەم¬لەكەتتiڭ ءوز حالقىنا جاساعان قياناتتارىن، قىزىل تەررورى مەن جاساندى اشارشىلىق زۇلماتىن ەندi ەشقاشان قايتالانباستاي ەتiپ ماڭگi ەسكە سالىپ تۇراتىن بەلگiلەر قويىلاتىن ورماندى القاپقا اينالدىرۋعا، iشiنە قۇرباندار ەسiمدەرi قاشالعان تاس تاقتا-ستەللالار ورناتۋعا مۇرىندىق بولار دەگەن سەنiم بiلدiرەدi.
بiز، ەلiمiزدiڭ بارشا ازاماتتارىنا اشىق حاتپەن ءۇن قاتىپ وتىرعان قازاقستاننىڭ ۇلتتىق قوزعالىستارىنىڭ، بەيمەملەكەتتiك ۇيىمدارىنىڭ جانە ساياسي پارتيالارىنىڭ وكiلدەرi, «ادiلەت» قوعامى: توتاليتارلىق تاريحتان – دەموكراتيالىق بولاشاققا» عىلىمي-پراكتيكالىق كونفەرەنتسياسىنا قاتىسۋشىلاردىڭ جۇرتشىلىققا ۇندەۋiنە تولىق قولداۋشىلىق بiلدiرiپ، وسى اشىق حاتپەن كۇللi حالىقتى، جاس ۇرپاقتى وندا ايتىلعان ماسەلەلەردiڭ ورىندالۋىنا بەلسەندi تۇردە اتسالىسۋعا شاقىرامىز.
يماندىلىققا تۇنعان وسىنداي شارالاردى جاپپاي قولعا الۋ، ءسويتiپ ولاردى كەيiنگi ۇرپاققا ۇلگi ەتەتiن ونەگەلi داستۇرگە اينالدىرۋ بارشا جۇرتشىلىقتىڭ، وتانىن سۇيەتiن ءاربiر ازاماتتىڭ ابىرويلى بورىشى دەپ بiلەمiز.
دوس كوشiم، «ۇلت تاعدىرى» قوزعالىسىنىڭ توراعاسى; حاسەن قوجا-احمەت، «ازات» ازاماتتىق قوزعالىسىنىڭ توراعاسى; بولات دۇيسەمبi, «ۇلت تاعدىرى» قوزعالىسىنىڭ باسقارما مۇشەسi; بەيبiت قويشىباەۆ، «ۇلت تاعدىرى» قوزعالىسى توراعاسىنىڭ ورىنباسارى; اسىلبەك قوجاحمەتوۆ، «شاڭىراق» رەسپۋبليكالىق قوعامدىق بiرلەستiگiنiڭ پرەزيدەنتi; بەيسەنعازى نۇركەن، «جەلتوقسان جاڭعىرىعى» قوزعالىسىنىڭ توراعاسى; جۇمابەك اشۋۇلى، رەپرەسسياعا ۇشىراعاندار اسسوتسياتسياسىنىڭ پرەزيدەنتi; ايدوس سارىم، التىنبەك سارسەنباەۆ قورىنىڭ جەتەكشiسi; قۋانىش مۇقتاي، اقىن، سەرiك ساپارعالي، ساياساتتانۋشى، ەرتاس ۋتارباەۆ، جەلتوقسانشى.

«جاس قازاق ءۇنى» گازەتى