Kez kelgen memleketting eng manyzdy qúndylyghy – bәsekege qabiletti adamy kapitaly, óz kezeginde adamy kapitaldyng qaynar kózi – jastar. Biylghy jyldyng 1 qyrkýiegi men 30 qazan aralyghynda jýrgizilgen Últtyq halyq sanaghynyng nәtiyjesi boyynsha, Qazaqstan halqy 19,2 mln jetken, onyng 3,7 mln astamyn – 14 pen 28 jas aralyghyndaghy jastar qúrap otyr.

Elimiz egemendik alghannan beri jana jәne tәuelsiz kózqarasy bar tútas jana úrpaq ósti, olar býginde elimizdi ghylymda, mәdeniyette, sportta jәne basqa salasynda býkil әlemge belsendi týrde tanytyp jýr. Degenmen Qazaqstan әlemdik qauymdastyqtyng mýshesi bolghandyqtan jahandyq prosester de elimizdegi jastardyng damu jolyndaghy ýrdisine әserin tiygizude.

Búl rette, Qazaqstan Respublikasy Tәuelsizdigining 30 jyldyghynyng qarsanynda, QR Aqparat jәne qoghamdyq damu ministrligining Jastar jәne otbasy isteri komiytetining qoldauymen «Jastar» ghylymiy-zertteu ortalyghy «Qazaqstan jastary – 2021: Tәuelsizdikke – 30 jyl» últtyq bayandamasynyn jaryq kórgenin atap ótu kerek. Qazaqstandyq jastardyng jaghdayyn zertteytin elimizdegi biregey mekeme bolyp tabylatyn «Jastar» ghylymiy-zertteu ortalyghy, 2013 jyldan beri 8 últtyq bayandama әzirlese, biyl 9-ynshysyn úsynyp otyr.

Últtyq bayandama jastardyng әleumettik jaghdayyn, eng bastysy, jas qazaqstandyqtardyng pikirin jan-jaqty saralaytyn keshendi ghylymy qújat sanalady. Taldaudy osynday formatta jýrgizu qúzyretti ortalyq memlekettik jәne jergilikti atqarushy organdargha qazaqstandyq jastardyng súranystaryna der kezinde den qonggha jәne jastar sayasatyn tiyimdi qalyptastyrugha mýmkindik beredi.

Osy jylghy últtyq bayandama boyynsha ótkizilgen zertteu júmysy óte manyzdy, sebebi Otanymyzdyng 30 jyldyq tәuelsiz damuynyng nәtiyjeleri qarastyryldy. Atap aitqanda, alghash ret Tәuelsizdikting 30 jyldyghy prizmasy arqyly jastar ortasynyng damu dinamikasyna salystyrmaly taldau jýrgizilip, memleket tarapynan jastardy qoldaudyng negizgi sharalaryn eskere otyryp, memlekettik jastar sayasatyn damytudyng 30 jyldyq hronologiyasy jasaldy. Arnayy jýrgizilgen zertteulerding nәtiyjesinde «Tәuelsizdik úrpaqtarynyng portreti», «Tәuelsizdikting 30 jyldyghyna jastardyng kózqarasy» atty jastar turaly arnayy bólimder úsynyldy.

Nәtiyjesinde elimizding jastary tútastay alghanda qúndylyqtar jýiesining sabaqtastyghyn saqtaytyndyghy anyqtaldy, búl rette qazirgi zamanghy sayasi-ekonomikalyq, әleumettik-mәdeny mәnmәtinge sýiene otyryp, jana qúndylyq baghdarlary da tújyrymdalyp keledi dep aitugha bolady.

Jastardyng ekonomikalyq minez-qúlqtaryna keletin bolsaq, kelesidey erekshelikterin atap ótuge bolady:

– Júmyspen qamtu mәselesinde jastar ýlken sanalylyq tanytady. Sosiologiyalyq saualnama nәtiyjeleri boyynsha jastardyng 43,9%-y qazirgi uaqytta júmysqa ornalasudyng tabystylyghy әr adamnyng ózining kәsibiyligine baylanysty ekenin algha tartady. Jastar әr mamannyng óz kәsiby qyzmetining nәtiyjelerine jauapty boluy (53,4%) jәne júmystyng praktikalyq daghdylaryn (45,3%) mengerui tiyis ekenin týsinedi.

– Jastardyng pikirinshe, júmysqa ornalasularyna jәrdemdesetin eng tiyimdi sharalar bilim alulary kezinde kәsiporyndarda taghylymdamalar úiymdastyru jәne kelisimshart negizinde naqty júmys berushiler ýshin studentterdi maqsatty dayarlau bolyp tabylady.

– Saualnamagha qatysqan jastardyng 52,8% - y ýshin túraqty júmys ornynyng boluy ertengi kýnge degen senimdilik pen damu mýmkindigining alghysharty bolyp tabylady. Qalalyq student jastar ýshin uaqytsha dayashy nemese barmen bolyp júmys isteu ýirenshikti jaghdaygha ainalghan.

– Enbek naryghyn tehnologiyalandyrudyng tәuekelderi men saldary turaly әlemdik boljamdargha qaramastan, Qazaqstanda әrbir ýshinshi jas bolashaqta mamandyghyn ózgertkisi kelmeydi, biraq sol mamandyq boyynsha biliktiligin arttyrugha 31,9%-y niyettenip otyr. Sonymen qatar, jastar enbek naryghyndaghy mýmkindikterin arttyratyn qosymsha daghdylardyng boluy qajet dep sanaydy – búl shet tilderin (43,7%), kompiuterdi bilu (38,2%), baghdarlamalau negizderin bilu (32,6%), әleumettik jelilerde, internet arqyly sauda jasaudy mengeru (21,9%).

Jalpy memleket tarapynan jasalyp jatqan qoldaudyng ong nәtiyjesi retinde kelesi erekshelikterdi atap ótuge bolady:

Birinshi. Songhy 20 jylda eldegi NEET jastar ýlesining kórsetkishi 18,6% - dan 7,1% - gha deyin tómendedi, onyng ishinde Memlekettik baghdarlamalar men jobalardy iske asyru arqasynda («Diplommen auylgha!», «Serpin», «Jas kәsipker», Zhasproject jәne t.b.). Álemdik reytingte Qazaqstan NEET jastary ýlesining 1-9,9% dengeyindegi eng tómen kórsetkishteri bar elder sanatyna kiredi.

Ekinshi. Songhy bes jylda júmyssyzdyq dengeyining 4,1%-dan 3,8%-gha deyin tómendegeni bayqalady. 2020 jyly elimizde 80,4 myng jas júmyssyz boldy, búl ótken jylmen salystyrghanda 1,7%-gha artyq, al jastar arasyndaghy júmyssyzdyq dengeyi 3,8%-dy qúrady. 2021 jyldyng ekinshi toqsanynda búl kórsetkish respublika boyynsha azdap tómendedi (77,5 myng adamgha deyin). Resmy derekterge sәikes, pandemiya kezinde jalpy enbek naryghy túraqty boldy jәne júmyssyzdar sanynyng ósuine jol bermedi, biraq karantindik shekteuler «uaqytsha júmyssyzdar» sanynyng ósuine sebep boldy.

Jalpy, qazaqstandyq janghyru ýlgisining pragmatizm jәne bәsekege qabilettilik ústanymdary jastardyng ekonomikalyq minez-qúlqynan kórinetinin aitu kerek.

«Qazaqstan jastary – 2021: Tәuelsizdikke – 30 jyl» últtyq bayandamasynyng qazaq, orys jәne aghylshyn tilderinde basylyp shyqqan núsqasy jastar jәne jastar sayasaty salasyndaghy barsha mýddeli taraptargha taratylatyn bolady. Al elektrondy núsqasyn jaqyn arada www.eljastary.kz birynghay jastar portalynan jýktep alugha bolady.

Abai.kz