Týrki órkeniyeti әlemdik órkeniyetterding qatarynan oiyp oryn alugha әbden layyqty. Onyng tarihy da, mәdeny de alghysharttary jetkilikti. Álem týrki etnosynyng qayta oyanu dәuirining kuәsi boluda. Týrki memleketteri, týrki halyqtary arasynda әrtýrli sayasi, ekonomikalyq, mәdeni, aghartushylyq baylanystar ornauda. Sonday naqty irgeli isting biri - Astana qalasynda elbasy N.Nazarbaevtyng bastamasymen halyqaralyq Týrki akademiyasynyng shanyraq kóterui bolyp otyr.

Akademiya búdan bylay týrkilerding bay tarihyn zerdeleytin, týrkologiyalyq baghytta keng auqymda zertteu júmystaryn jýrgizetin, әlemge mәlim týrkologtardy ortaq iske júmyldyratyn, olardyng arasynda ýilestiru júmystaryn jolgha qoyatyn tendesi joq birden-bir ghylymiy-zertteu ortalyghyna ainalu ýstinde. Halyqaralyq Týrki akademiyasy (HTA) qolgha alyp otyrghan jalpytýrkilik aituly jobalargha ortaq әlipbi, terminologiya mәseleleri men týrki tilderining sózdikteri, sonday-aq ortaq tarih pen әdebiyet oqulyqtaryna arnalghan ghylymy zertteu baghyttaryn ataugha bolady.

Týrki órkeniyeti әlemdik órkeniyetterding qatarynan oiyp oryn alugha әbden layyqty. Onyng tarihy da, mәdeny de alghysharttary jetkilikti. Álem týrki etnosynyng qayta oyanu dәuirining kuәsi boluda. Týrki memleketteri, týrki halyqtary arasynda әrtýrli sayasi, ekonomikalyq, mәdeni, aghartushylyq baylanystar ornauda. Sonday naqty irgeli isting biri - Astana qalasynda elbasy N.Nazarbaevtyng bastamasymen halyqaralyq Týrki akademiyasynyng shanyraq kóterui bolyp otyr.

Akademiya búdan bylay týrkilerding bay tarihyn zerdeleytin, týrkologiyalyq baghytta keng auqymda zertteu júmystaryn jýrgizetin, әlemge mәlim týrkologtardy ortaq iske júmyldyratyn, olardyng arasynda ýilestiru júmystaryn jolgha qoyatyn tendesi joq birden-bir ghylymiy-zertteu ortalyghyna ainalu ýstinde. Halyqaralyq Týrki akademiyasy (HTA) qolgha alyp otyrghan jalpytýrkilik aituly jobalargha ortaq әlipbi, terminologiya mәseleleri men týrki tilderining sózdikteri, sonday-aq ortaq tarih pen әdebiyet oqulyqtaryna arnalghan ghylymy zertteu baghyttaryn ataugha bolady.

Týrki akademiyasy halyqaralyq mәrtebe almay túryp, 2011 jyldy týrkitanu mәselelerine arnalghan 24 ghylymy enbekter jinaghyn shygharyp ýlgergen edi. Búl dәstýr biyl da jalghasuda. Juyrda Týrki dýniyesi dәstýrli de sýbeli basylymdarmen tolyqty. Halyqaralyq Týrki akademiyasy biyl týrkitanushy ghalymdar men tarihy múragha qúshtar oqyrmandargha arnap,  «Týrki dýniyesi» atty halyqaralyq alimanah pen týrki әlemindegi kesek tuyndylardyng «Asyl múra» atty antologiyasyn jaryqqa shyghardy. Búl basylymdar alghash ret, 2012 jyly 23 tamyzda Qyrghyzstannyng astanasy Bishkek qalasynda ótken týrkitildes memleketterding yntymaqtastyq kenesining II Sammiytinde memleket basshylarynyng nazaryna úsynylghan edi.   Atalmysh basylymdar Týrki órkeniyetin әlemge pash etudegi qadam bolyp tabylady.

Týrki dýniyesi ýshin qúndy bolyp tabylatyn búl basylymdar joghary sapaly qaghazgha basylghan jәne múqabasy barynsha berik týptelgen. Árqaysysynyng tarihy manyzy zor jarqyn jinaqtardyng salmaghy 5 kelidey tartatyn kórkem bezendirilgen akademiyalyq jana basylymdar 1000 danamen basylyp shyqty. «Týrki dýniyesi»  alimanahyn jyl sayyn bolatyn Týrki kenesining sammiyti qarsanynda ghylymy halyqaralyq basylym retinde shygharu dәstýrge ainalmaq.

«TÝRKI DÝNIYESI»  - kýlli týrkitanushylargha ortaq basylym

Jalpytýrkilik qúndylyqtardy pash etu - Halyqaralyq Týrki akademiyasynyng bir mindeti. «Týrki dýniyesi» alimanahy osy mindetti atqarudaghy bastama ghana.  Alimanah - týrki dýniyesining tarihiy-mәdeny asyl múralaryna qatysty ózekti mәselelerdi qamty otyryp, tyng zertteulerdi jinaqtap, nasihattaugha jәne týrkilerding әlemdik órkeniyettegi alatyn orny men manyzyn baghamdaugha arnalghan ghylymiy-kópshilik enbek. Jana basylym  (Týrki dýniyesi. ghylymiy-kópshilik alimanahy. - Astana: «Foliant» baspasy, 2012. - 724 bet.) týrkitanushylargha, jas ghalymdargha, týrki halyqtarynyng tarihiy-ruhany múrasyna qyzyghatyn jalpy oqyrmangha arnalyp otyr.

Mazmúny men jazylu sipatyna qaray jinaq jeti taraudan túrady. Olar: «Qazirgi týrki memleketteri», «Týrki túlghalary», «Dәuir tynysy», «Ghylym kókjiyegi», «Ghúlama ghúmyr», «Týrki mәdeniyeti, «Týrki óneri».

«Qazirgi týrki memleketteri» aidarynda Ázirbayjan Respublikasy, Qazaqstan Respublikasy, Týrkiya Respublikasy jәne Qyrghyzstan Respublikasynyng tynys-tirshiligi, sayasaty, ekonomikasy turaly aqparat beriledi.

«Týrki túlghalary» aidarynda atalghan memleketterding úly túlghalarynyng bolmys-bitimi men jana tarih betterindegi orny jayly bayandalady.

«Dәuir tynysy» men «Týrki mәdeniyeti» aidarlarynda týrkitildes elderding tarihiy-mәdeny qúndylyqtary turaly sóz bolady.

«Ghylym kókjiyeginde» otandyq, jaqyn jәne alys sheteldik belgili týrkolog ghalymdardyn, sonday-aq týrkologiya salasyna qalam tartyp jýrgen jas buyn ókilderining ghylymy maqalalary jariyalandy. Týrkilerding tarihy men mәdeniyetinin, tili men dilinin, әdebiyeti men ónerinin, dini men filosofiyasynyng ózekti mәselelerine arnalghan, sonday-aq ghylymy ekspedisiyalar nәtiyjelerin kórsetetin  búl maqalalar týrkitanu ghylymynyng qazirgi damu dengeyin kórsetedi.

«Ghúlama ghúmyrda» týrki dýniyesine tanymal belgili týrkologterding mereytoyyna arnalghan maqalalar oryn alady.

«Týrki óneri» aidarynda qazirgi zaman týrki dýniyesining talantty ónerpazdary jayly aqparat jәne olardyng týrkilerding qaytalanbas ózindik túrmys-tirshiligin beynelegen qylqalam, sәulet, mýsin, qoldanbaly óner tuyndylary berildi.

«Týrki dýniyesi»  alimanahy alty tilde - qazaq, týrik, әzirbayjan, qyrghyz, orys, aghylshyn tilderinde jaryq kórip otyr.

Alghash ret qúrastyrylyp otyrghan týrki әlemine ortaq «Týrki dýniyesi» atty halyqaralyq alimanah jyl sayyn jýieli týrde shygharylyp otyrady.

«ASYL MÚRA» - týrkilik jauharlar jinaghy

«Asyl múra» týrki aqyl-oyynyng kórinisi bolyp tabylatyn jarqyn jazbalar men tuyndylardy iriktep, zertteushilerge ynghaylap, ortaq transkripsiyalyq  mýmkindiktermen úsynylyp otyr. Búl - týrkitanu әlemindegi ghylymy zertteu júmystaryn ortaq qúndylyqtardy birizdengen mýmkindikter men ýilesimdi ýderisterge tartudaghy alghashqy qadam. Búdan bylay birynghay transkripsiyagha týsken týrkilik jazba tuyndylar әlemdik auqymda әr aluan zerdeleushiler ýshin qolayly bolmaq. Búl ýrdis basqa da týrkilik tuyndylar men qúndylyqtardy zertteu júmysyn ortaq ghylymy ýderiske ainaldyrugha jol ashatyny sózsiz.

«Asyl múra» antologiyasyna («Asyl múra» týrki antologiyasy. - Astana: «Saryarqa» baspasy,2012. - 568 b.) jalpyadamzat órkeniyetinde ózindik orny bar týrki halyqtaryna tiyesili jazba eskertkishter men týrki halyqtary tarihyndaghy úly túlghalardyng enbekterin qamtityn ÝIII-HÝ ghasyrlarda hatqa týsken ortaq múralardan, derbes tildik belgileri aiqyn HÝI-HÝIII ghasyr týrki jәdigerlerinen jәne qazirgi týrki әdebiyetining klassikalyq shygharmalarynan ýzindiler irikteldi.

Kópshilikke úsynylyp otyrghan antologiyalyq jinaq «Asyl múra» - «Týrki antologiyasy» seriyasynyng alghashqy qarlyghashy. Antologiyada týrki halyqtarynyng manyzdy da kólemdi tarihy eskertkishteri, kesek tuyndylary men týrki әlemining kórnekti túlghalary shygharmalary tarihy dәuirler boyynsha jinaqtalghan. Búl jinaq týrki halyqtaryna ortaq úlan-ghayyr múrany iygeruding bastamasy.

Antologiya mynaday bólimderden túrady:

• Kóne týrki jazba múralary;
• Týrki dastandary;
• Orta ghasyr;
• Jana dәuir.

Antologiyagha jalpyadamzat órkeniyetinde ózindik orny bar týrki halyqtaryna tiyesili jazba eskertkishter men týrki halyqtary tarihyndaghy úly túlghalardyng enbekterin qamtityn VIII-HVI ghasyrlarda hatqa týsken ortaq múralardan - Kýltegin (VIII gh.), Tonikuk (VIII gh.), Bilge qaghan (VIII gh.) eskertkishterinen, «Qorqyt ata kitabynan» (VIII gh.), týrkilerding asyl múrasy - qyrghyz eposy «Manastan»;  Ábu Nasyr әl-Farabiyding (IH-H ghgh.) «Memleket qayratkerlerining naqyl sózderi» traktatynan, Jýsip Balasaghúnnyng «Qúdatghu bilik» dastanynan (HI gh.), Mahmúd Qashqariyding «Diuany lúghat iyt-týrk» sózdiginen (HI gh.), Qoja Ahmet Yasauiyding «Diuany hikmetinen» (HII gh.), Ahmet Yýginekiyding «Hibatul haqaiyk» kitabynan (HII gh.), Nizamy Gәnjauiyding shygharmalarynan (HII-HIII ghgh.), «Kodeks kumanikus» eskertkishinen (HIII gh.), Qajy Bektash Uәliyding (HIII gh.), Yunus Emrening (1238-1321 jj.) shygharmalarynan, Rabghuziyding «Qissa-s-ul anbiya» enbeginen (HIV gh.), Horezmiyding «Múhabbat-name» dastanynan (HIV gh.), Sayf Saraiyding «Gýlistan biyt-týrki» audarma dastanynan (HIV gh.), Álisher Nauay (1441-1501 jj.) shygharmalarynan; derbes tildik belgileri aiqyn HVI-HVII ghasyr jәdigerlerinen - Mahmud ibn Áliyding «Nahdj ul-faradisynan» (HVI gh.), Fizuly Sýleyman Baghdady (HVI gh.) ólenderinen, Zahir ad-din Múhammed Babyrdyng (1483-1530 jj.) «Babyrnama» shygharmasynan, Qadyrghaly Jalairiyding «Jamiat tauariyh» (HVII gh.) jylnamasynan;  qazirgi týrki әdebiyetining kóshbasshylary (HIH-HH ghgh.) - qazaq әdebiyetining ókili Abay Qúnanbayúlynyng (1845-1904 jj.), týrik halqynyng ókili Ziya Gókalyptyng (1876-1924 jj.), týrikmen әdebiyetining ókili Mollanepes Kadyrberdy oglynyng (HIH gh.), ózbek әdebiyetining ókili Abdurauf Fitrattyng (1885-1938 jj.), tatar әdebiyetining ókili Ghabdolla Toqaydyng (1886-1913 jj.), bashqúrt әdebiyetining ókili Aqmolda Múhamediyarovtyng (HIH gh.), qyrym tatarlarynyng ókili Ismayyl Gaspyralynyng (1851-1914 jj.), qyrghyz halqynyng aqyn-jyrauy Toqtaghúl Satylghanovtyng (1864-1932 jj.), әzirbayjan әdebiyetining kórnekti ókili Husein Djavidting (1882-1941 jj.), qazaq halqynyng biregey aqyny Maghjan Júmabaevtyng (1893-1938 jj.) shygharmalarynan ýzindiler toptastyryldy.

«Abay-aqparat»