تۇركى وركەنيەتى الەمدىك وركەنيەتتەردىڭ قاتارىنان ويىپ ورىن الۋعا ابدەن لايىقتى. ونىڭ تاريحي دا، مادەني دە العىشارتتارى جەتكىلىكتى. الەم تۇركى ەتنوسىنىڭ قايتا ويانۋ ءداۋىرىنىڭ كۋاسى بولۋدا. تۇركى مەملەكەتتەرى، تۇركى حالىقتارى اراسىندا ءارتۇرلى ساياسي، ەكونوميكالىق، مادەني، اعارتۋشىلىق بايلانىستار ورناۋدا. سونداي ناقتى ىرگەلى ءىستىڭ ءبىرى - استانا قالاسىندا ەلباسى ن.نازارباەۆتىڭ باستاماسىمەن حالىقارالىق تۇركى اكادەمياسىنىڭ شاڭىراق كوتەرۋى بولىپ وتىر.

اكادەميا بۇدان بىلاي تۇركىلەردىڭ باي تاريحىن زەردەلەيتىن، تۇركولوگيالىق باعىتتا كەڭ اۋقىمدا زەرتتەۋ جۇمىستارىن جۇرگىزەتىن، الەمگە ءمالىم تۇركولوگتاردى ورتاق ىسكە جۇمىلدىراتىن، ولاردىڭ اراسىندا ۇيلەستىرۋ جۇمىستارىن جولعا قوياتىن تەڭدەسى جوق بىردەن-ءبىر عىلىمي-زەرتتەۋ ورتالىعىنا اينالۋ ۇستىندە. حالىقارالىق تۇركى اكادەمياسى (حتا) قولعا الىپ وتىرعان جالپىتۇركىلىك ايتۋلى جوبالارعا ورتاق ءالىپبي، تەرمينولوگيا ماسەلەلەرى مەن تۇركى تىلدەرىنىڭ سوزدىكتەرى، سونداي-اق ورتاق تاريح پەن ادەبيەت وقۋلىقتارىنا ارنالعان عىلىمي زەرتتەۋ باعىتتارىن اتاۋعا بولادى.

تۇركى وركەنيەتى الەمدىك وركەنيەتتەردىڭ قاتارىنان ويىپ ورىن الۋعا ابدەن لايىقتى. ونىڭ تاريحي دا، مادەني دە العىشارتتارى جەتكىلىكتى. الەم تۇركى ەتنوسىنىڭ قايتا ويانۋ ءداۋىرىنىڭ كۋاسى بولۋدا. تۇركى مەملەكەتتەرى، تۇركى حالىقتارى اراسىندا ءارتۇرلى ساياسي، ەكونوميكالىق، مادەني، اعارتۋشىلىق بايلانىستار ورناۋدا. سونداي ناقتى ىرگەلى ءىستىڭ ءبىرى - استانا قالاسىندا ەلباسى ن.نازارباەۆتىڭ باستاماسىمەن حالىقارالىق تۇركى اكادەمياسىنىڭ شاڭىراق كوتەرۋى بولىپ وتىر.

اكادەميا بۇدان بىلاي تۇركىلەردىڭ باي تاريحىن زەردەلەيتىن، تۇركولوگيالىق باعىتتا كەڭ اۋقىمدا زەرتتەۋ جۇمىستارىن جۇرگىزەتىن، الەمگە ءمالىم تۇركولوگتاردى ورتاق ىسكە جۇمىلدىراتىن، ولاردىڭ اراسىندا ۇيلەستىرۋ جۇمىستارىن جولعا قوياتىن تەڭدەسى جوق بىردەن-ءبىر عىلىمي-زەرتتەۋ ورتالىعىنا اينالۋ ۇستىندە. حالىقارالىق تۇركى اكادەمياسى (حتا) قولعا الىپ وتىرعان جالپىتۇركىلىك ايتۋلى جوبالارعا ورتاق ءالىپبي، تەرمينولوگيا ماسەلەلەرى مەن تۇركى تىلدەرىنىڭ سوزدىكتەرى، سونداي-اق ورتاق تاريح پەن ادەبيەت وقۋلىقتارىنا ارنالعان عىلىمي زەرتتەۋ باعىتتارىن اتاۋعا بولادى.

تۇركى اكادەمياسى حالىقارالىق مارتەبە الماي تۇرىپ، 2011 جىلدى تۇركىتانۋ ماسەلەلەرىنە ارنالعان 24 عىلىمي ەڭبەكتەر جيناعىن شىعارىپ ۇلگەرگەن ەدى. بۇل ءداستۇر بيىل دا جالعاسۋدا. جۋىردا تۇركى دۇنيەسى ءداستۇرلى دە سۇبەلى باسىلىمدارمەن تولىقتى. حالىقارالىق تۇركى اكادەمياسى بيىل تۇركىتانۋشى عالىمدار مەن تاريحي مۇراعا قۇشتار وقىرماندارعا ارناپ،  «تۇركى دۇنيەسى» اتتى حالىقارالىق الماناح پەن تۇركى الەمىندەگى كەسەك تۋىندىلاردىڭ «اسىل مۇرا» اتتى انتولوگياسىن جارىققا شىعاردى. بۇل باسىلىمدار العاش رەت، 2012 جىلى 23 تامىزدا قىرعىزستاننىڭ استاناسى بىشكەك قالاسىندا وتكەن تۇركىتىلدەس مەملەكەتتەردىڭ ىنتىماقتاستىق كەڭەسىنىڭ ءىى سامميتىندە مەملەكەت باسشىلارىنىڭ نازارىنا ۇسىنىلعان ەدى.   اتالمىش باسىلىمدار تۇركى وركەنيەتىن الەمگە پاش ەتۋدەگى قادام بولىپ تابىلادى.

تۇركى دۇنيەسى ءۇشىن قۇندى بولىپ تابىلاتىن بۇل باسىلىمدار جوعارى ساپالى قاعازعا باسىلعان جانە مۇقاباسى بارىنشا بەرىك تۇپتەلگەن. ارقايسىسىنىڭ تاريحي ماڭىزى زور جارقىن جيناقتاردىڭ سالماعى 5 كەلىدەي تارتاتىن كوركەم بەزەندىرىلگەن اكادەميالىق جاڭا باسىلىمدار 1000 دانامەن باسىلىپ شىقتى. «تۇركى دۇنيەسى»  الماناحىن جىل سايىن بولاتىن تۇركى كەڭەسىنىڭ ءسامميتى قارساڭىندا عىلىمي حالىقارالىق باسىلىم رەتىندە شىعارۋ داستۇرگە اينالماق.

«تۇركى دۇنيەسى»  - كۇللى تۇركىتانۋشىلارعا ورتاق باسىلىم

جالپىتۇركىلىك قۇندىلىقتاردى پاش ەتۋ - حالىقارالىق تۇركى اكادەمياسىنىڭ ءبىر مىندەتى. «تۇركى دۇنيەسى» الماناحى وسى مىندەتتى اتقارۋداعى باستاما عانا.  الماناح - تۇركى دۇنيەسىنىڭ تاريحي-مادەني اسىل مۇرالارىنا قاتىستى وزەكتى ماسەلەلەردى قامتي وتىرىپ، تىڭ زەرتتەۋلەردى جيناقتاپ، ناسيحاتتاۋعا جانە تۇركىلەردىڭ الەمدىك وركەنيەتتەگى الاتىن ورنى مەن ماڭىزىن باعامداۋعا ارنالعان عىلىمي-كوپشىلىك ەڭبەك. جاڭا باسىلىم  (تۇركى دۇنيەسى. عىلىمي-كوپشىلىك الماناحى. - استانا: «فوليانت» باسپاسى، 2012. - 724 بەت.) تۇركىتانۋشىلارعا، جاس عالىمدارعا، تۇركى حالىقتارىنىڭ تاريحي-رۋحاني مۇراسىنا قىزىعاتىن جالپى وقىرمانعا ارنالىپ وتىر.

مازمۇنى مەن جازىلۋ سيپاتىنا قاراي جيناق جەتى تاراۋدان تۇرادى. ولار: «قازىرگى تۇركى مەملەكەتتەرى»، «تۇركى تۇلعالارى»، «ءداۋىر تىنىسى»، «عىلىم كوكجيەگى»، «عۇلاما عۇمىر»، «تۇركى مادەنيەتى، «تۇركى ونەرى».

«قازىرگى تۇركى مەملەكەتتەرى» ايدارىندا ءازىربايجان رەسپۋبليكاسى، قازاقستان رەسپۋبليكاسى، تۇركيا رەسپۋبليكاسى جانە قىرعىزستان رەسپۋبليكاسىنىڭ تىنىس-تىرشىلىگى، ساياساتى، ەكونوميكاسى تۋرالى اقپارات بەرىلەدى.

«تۇركى تۇلعالارى» ايدارىندا اتالعان مەملەكەتتەردىڭ ۇلى تۇلعالارىنىڭ بولمىس-ءبىتىمى مەن جاڭا تاريح بەتتەرىندەگى ورنى جايلى باياندالادى.

«ءداۋىر تىنىسى» مەن «تۇركى مادەنيەتى» ايدارلارىندا تۇركىتىلدەس ەلدەردىڭ تاريحي-مادەني قۇندىلىقتارى تۋرالى ءسوز بولادى.

«عىلىم كوكجيەگىندە» وتاندىق، جاقىن جانە الىس شەتەلدىك بەلگىلى تۇركولوگ عالىمداردىڭ، سونداي-اق تۇركولوگيا سالاسىنا قالام تارتىپ جۇرگەن جاس بۋىن وكىلدەرىنىڭ عىلىمي ماقالالارى جاريالاندى. تۇركىلەردىڭ تاريحى مەن مادەنيەتىنىڭ، ءتىلى مەن ءدىلىنىڭ، ادەبيەتى مەن ونەرىنىڭ، ءدىنى مەن فيلوسوفياسىنىڭ وزەكتى ماسەلەلەرىنە ارنالعان، سونداي-اق عىلىمي ەكسپەديتسيالار ناتيجەلەرىن كورسەتەتىن  بۇل ماقالالار تۇركىتانۋ عىلىمىنىڭ قازىرگى دامۋ دەڭگەيىن كورسەتەدى.

«عۇلاما عۇمىردا» تۇركى دۇنيەسىنە تانىمال بەلگىلى تۇركولوگتەردىڭ مەرەيتويىنا ارنالعان ماقالالار ورىن الادى.

«تۇركى ونەرى» ايدارىندا قازىرگى زامان تۇركى دۇنيەسىنىڭ تالانتتى ونەرپازدارى جايلى اقپارات جانە ولاردىڭ تۇركىلەردىڭ قايتالانباس وزىندىك تۇرمىس-تىرشىلىگىن بەينەلەگەن قىلقالام، ساۋلەت، ءمۇسىن، قولدانبالى ونەر تۋىندىلارى بەرىلدى.

«تۇركى دۇنيەسى»  الماناحى التى تىلدە - قازاق، تۇرىك، ءازىربايجان، قىرعىز، ورىس، اعىلشىن تىلدەرىندە جارىق كورىپ وتىر.

العاش رەت قۇراستىرىلىپ وتىرعان تۇركى الەمىنە ورتاق «تۇركى دۇنيەسى» اتتى حالىقارالىق الماناح جىل سايىن جۇيەلى تۇردە شىعارىلىپ وتىرادى.

«اسىل مۇرا» - تۇركىلىك جاۋھارلار جيناعى

«اسىل مۇرا» تۇركى اقىل-ويىنىڭ كورىنىسى بولىپ تابىلاتىن جارقىن جازبالار مەن تۋىندىلاردى ىرىكتەپ، زەرتتەۋشىلەرگە ىڭعايلاپ، ورتاق ترانسكريپتسيالىق  مۇمكىندىكتەرمەن ۇسىنىلىپ وتىر. بۇل - تۇركىتانۋ الەمىندەگى عىلىمي زەرتتەۋ جۇمىستارىن ورتاق قۇندىلىقتاردى بىرىزدەنگەن مۇمكىندىكتەر مەن ۇيلەسىمدى ۇدەرىستەرگە تارتۋداعى العاشقى قادام. بۇدان بىلاي بىرىڭعاي ترانسكريپتسياعا تۇسكەن تۇركىلىك جازبا تۋىندىلار الەمدىك اۋقىمدا ءار الۋان زەردەلەۋشىلەر ءۇشىن قولايلى بولماق. بۇل ءۇردىس باسقا دا تۇركىلىك تۋىندىلار مەن قۇندىلىقتاردى زەرتتەۋ جۇمىسىن ورتاق عىلىمي ۇدەرىسكە اينالدىرۋعا جول اشاتىنى ءسوزسىز.

«اسىل مۇرا» انتولوگياسىنا («اسىل مۇرا» تۇركى انتولوگياسى. - استانا: «سارىارقا» باسپاسى،2012. - 568 ب.) جالپىادامزات وركەنيەتىندە وزىندىك ورنى بار تۇركى حالىقتارىنا تيەسىلى جازبا ەسكەرتكىشتەر مەن تۇركى حالىقتارى تاريحىنداعى ۇلى تۇلعالاردىڭ ەڭبەكتەرىن قامتيتىن ءۇىىى-ءحۇ عاسىرلاردا حاتقا تۇسكەن ورتاق مۇرالاردان، دەربەس تىلدىك بەلگىلەرى ايقىن ءحۇى-ءحۇىىى عاسىر تۇركى جادىگەرلەرىنەن جانە قازىرگى تۇركى ادەبيەتىنىڭ كلاسسيكالىق شىعارمالارىنان ۇزىندىلەر ىرىكتەلدى.

كوپشىلىككە ۇسىنىلىپ وتىرعان انتولوگيالىق جيناق «اسىل مۇرا» - «تۇركى انتولوگياسى» سەرياسىنىڭ العاشقى قارلىعاشى. انتولوگيادا تۇركى حالىقتارىنىڭ ماڭىزدى دا كولەمدى تاريحي ەسكەرتكىشتەرى، كەسەك تۋىندىلارى مەن تۇركى الەمىنىڭ كورنەكتى تۇلعالارى شىعارمالارى تاريحي داۋىرلەر بويىنشا جيناقتالعان. بۇل جيناق تۇركى حالىقتارىنا ورتاق ۇلان-عايىر مۇرانى يگەرۋدىڭ باستاماسى.

انتولوگيا مىناداي بولىمدەردەن تۇرادى:

• كونە تۇركى جازبا مۇرالارى;
• تۇركى داستاندارى;
• ورتا عاسىر;
• جاڭا ءداۋىر.

انتولوگياعا جالپىادامزات وركەنيەتىندە وزىندىك ورنى بار تۇركى حالىقتارىنا تيەسىلى جازبا ەسكەرتكىشتەر مەن تۇركى حالىقتارى تاريحىنداعى ۇلى تۇلعالاردىڭ ەڭبەكتەرىن قامتيتىن ءVىىى-ءحVى عاسىرلاردا حاتقا تۇسكەن ورتاق مۇرالاردان - كۇلتەگىن (VIII ع.), تونيكۋك (VIII ع.), بىلگە قاعان (VIII ع.) ەسكەرتكىشتەرىنەن، «قورقىت اتا كىتابىنان» (VIII ع.), تۇركىلەردىڭ اسىل مۇراسى - قىرعىز ەپوسى «ماناستان»;  ءابۋ ناسىر ءال-ءفارابيدىڭ ء(ىح-ح عع.) «مەملەكەت قايراتكەرلەرىنىڭ ناقىل سوزدەرى» تراكتاتىنان، ءجۇسىپ بالاساعۇننىڭ «قۇداتعۋ بىلىك» داستانىنان ء(حى ع.), ماحمۇد قاشقاريدىڭ «ديۋاني لۇعات يت-تۇرك» سوزدىگىنەن ء(حى ع.), قوجا احمەت ءياساۋيدىڭ «ديۋاني حيكمەتىنەن» ء(حىى ع.), احمەت يۇگىنەكيدىڭ «حيباتۋل حاقايك» كىتابىنان ء(حىى ع.), نيزامي گانجاۋيدىڭ شىعارمالارىنان ء(حىى-ءحىىى عع.), «كودەكس كۋمانيكۋس» ەسكەرتكىشىنەن ء(حىىى ع.), قاجى بەكتاش ءۋاليدىڭ ء(حىىى ع.), يۋنۋس ەمرەنىڭ (1238-1321 جج.) شىعارمالارىنان، رابعۋزيدىڭ «قيسسا-س-ۋل انبيا» ەڭبەگىنەن ء(حىV ع.), حورەزميدىڭ «مۇحاببات-نامە» داستانىنان ء(حىV ع.), سايف ءسارايدىڭ «گۇلىستان بيت-تۇركي» اۋدارما داستانىنان ء(حىV ع.), الىشەر ناۋاي (1441-1501 جج.) شىعارمالارىنان; دەربەس تىلدىك بەلگىلەرى ايقىن ءحVى-ءحVىى عاسىر جادىگەرلەرىنەن - ماحمۋد يبن ءاليدىڭ «ناحدج ۋل-فاراديسىنان» ء(حVى ع.), فيزۋلي سۇلەيمان باعدادي ء(حVى ع.) ولەڭدەرىنەن، زاحير اد-دين مۇحاممەد بابىردىڭ (1483-1530 جج.) «بابىرناما» شىعارماسىنان، قادىرعالي ءجالايريدىڭ «جاميات تاۋاريح» ء(حVىى ع.) جىلناماسىنان;  قازىرگى تۇركى ادەبيەتىنىڭ كوشباسشىلارى ء(حىح-حح عع.) - قازاق ادەبيەتىنىڭ وكىلى اباي قۇنانبايۇلىنىڭ (1845-1904 جج.), تۇرىك حالقىنىڭ وكىلى زيا گوكالىپتىڭ (1876-1924 جج.), تۇرىكمەن ادەبيەتىنىڭ وكىلى موللانەپەس كادىربەردى وگلىنىڭ ء(حىح ع.), وزبەك ادەبيەتىنىڭ وكىلى ابدۋراۋف فيتراتتىڭ (1885-1938 جج.), تاتار ادەبيەتىنىڭ وكىلى عابدوللا توقايدىڭ (1886-1913 جج.), باشقۇرت ادەبيەتىنىڭ وكىلى اقمولدا مۇحامەدياروۆتىڭ ء(حىح ع.), قىرىم تاتارلارىنىڭ وكىلى يسمايىل گاسپىرالىنىڭ (1851-1914 جج.), قىرعىز حالقىنىڭ اقىن-جىراۋى توقتاعۇل ساتىلعانوۆتىڭ (1864-1932 جج.), ءازىربايجان ادەبيەتىنىڭ كورنەكتى وكىلى حۋسەين ءدجاۆيدتىڭ (1882-1941 جج.), قازاق حالقىنىڭ بىرەگەي اقىنى ماعجان جۇماباەۆتىڭ (1893-1938 جج.) شىعارمالارىنان ۇزىندىلەر توپتاستىرىلدى.

«اباي-اقپارات»