Qazaqstanda AES salu ýshin alty elding tehnologiyasyn qarastyryp jatyr. QR Energetika ministrligi kandidattardyng qysqa tizimin jariyalapty.

Vedomstvonyng aqparaty boyynsha, qazirgi uaqytta «NuScale» (AQSh), «GE-Hitachi» (AQSh-Japoniya), «KHNP» (Ontýstik Koreya), «CNNC» (Qytay), «Rosatom» (Resey) jәne «EDF» (Fransiya) siyaqty әlemdik reaktor jasau sheberlerining tәjiriybesin belsendi týrde zerttelip jatyr. Qúrylystyng qúny tandalghan kompaniyagha, onyng kýshi men basqa da tehnikalyq ereksheligine jәne ekonomikalyq jaghdayyna baylanysty bolmaq. Endi atalghan kompaniyalardyng tehnologiyalary jayly qysqa-qysqa aqparat úsynayyq:

«NuScale Power» – 2007 jyly qúrylghan kompaniya shaghyn modulidik reaktorlardy (MMP) jasap, satugha mamandanghan. Olardyng quaty 300 MVt-qa deyin barady jәne búrynghy yadrolyq reaktorlardyng generasiyalyq quatynyng ýshten birin qúraydy. Kompaniyanyng reaktorlary kәdimgi reaktor kólemining 1%-yn alyp, 60 MVt energiya óndiredi.

«GE-Hitachi» – jetildirilgen jenil su reaktorlary men yadrolyq qyzmetterdi kórsetetin kompaniya. Kompaniyanyng shaghyn modulidik energetikalyq reaktory (PRISM) súiyq natriydi jylutasyghysh retinde paydalanatyn IV buyn reaktory bolyp sanalady. BWRX-300-tabighy ainalymy 300 MVt bolatyn shaghyn modulidik reaktor. Sonymen qatar, 2020 jyly GEH TerraPower-men birge natriy reaktoryn jasap shyghardy.

«KHNP» – Koreya elektr energetikalyq korporasiyasynyng (KEPCO) enshiles kompaniyasy. Ol Ontýstik Koreyadaghy iri atom jәne su elektr stansiyalaryn basqarady, olar elding elektr energiyasynyng shamamen 27%-yn qamtamasyz etedi. Kompaniya eksportqa quaty 1,4 myng MVt APR-1400 KEPCO kompaniyasy dayyndaghan, amerikandyq dizaynmen әzirlegen, jaqsartylghan su yadrolyq reaktoryn shygharady.

«CNNC» – 1955 jyly Beyjinde qúrylghan memlekettik kәsiporyn. Birneshe reaktor jobalary bar. Onyng ishinde dhr-400 dep atalatyn ortalyqtandyrylghan jylumen jabdyqtaugha arnalghan basseyndik tiptegi DHR – 400 jenil su reaktory (quaty 400 MVt ortalyqtandyrylghan jylu reaktory) әzirlenedi. Ol tómen temperatura men qatty aua qysymy bolghanda da júmys isteydi.

«Rosatom» –  quaty 1,2 myng MVt bolatyn VVER-1200 tehnologiyasyn úsynady. Ony paydalanu merzimi 60 jylgha deyin jetetin su korpustyq energetikalyq yadrolyq reaktordy shygharady, sonday-aq quatty baqylau mýmkindigin úsynady.

«EDF» – búl negizinen fransuz memleketine tiyesili kópúltty elektr kompaniyasy. Fransuz jәne nemis kompaniyalary jasaghan EPR – su yadrolyq III+ reaktorynda júmys isteydi. Múnday jabdyqtyng shyghu quaty 1,6 myng MVt deyin barady.

Ayta keteyik, preziydent Qasym-Jomart Toqaev óz sózinde «Qazaqstangha AES qajet ekenin» kópten beri aityp keledi. Tayauda bolghan Ýkimetting keneytilgen otyrysynda «taza atom energiyasy bolmasa, býkil ekonomikany joghaltu qaupi baryn» eskertti.

«Elimizding energetikalyq qauipsizdik mәselelerin shúghyl sheshuimiz kerek. Men bir nәrseni týsinbeymin. Nege keybir jauapty túlghalar atom elektr stansiyasynyng qúrylysyna qatysty súraqtan diplomatiyalyq týrde qashyp otyrady? Ony ashyq aituymyz kerek. Taza atom energiyasy bolmasa, biz investisiyalardy bylay qoyghanda, býkil ekonomikamyzdy joghaltamyz», - dedi preziydent Toqaev. Sonday-aq: «Bizge elektr energiyasy, sonyng ishinde taza atom energiyasy auaday qajet. Ekonomikalyq mәselelerdi bilmeytin populisterding jeteginde ketpeu kerek. Kәsiby túrghyda atom energetikasynyng paydasyn týsindirgen jón», - dep atap kórsetti Toqaev.

Energetika ministri Bolat Aqsholaqov osy mәselege baylanysty energetika salasyn damytu ýshin «jasyl AES» ssenariyin belgileudi úsynghan bolatyn.

«Býgingi tanda 2035 jylgha deyingi elding energetikalyq balansy әzirlendi. Oghan sәikes ekonomikanyng ósu qarqynynyng artuymen jәne halyqtyng úlghangmen baylanysty elektr energiyasyn tútynu kólemi 153 mlrd kVt saghatyna dengeyinde boljanady. Búl rette, júmys istep túrghan elektr stansiyalarynyng generasiyasy 2020 jyly 108 mlrd kVt saghattan 2035 jylda 88,6 mlrd kVt saghatqa deyin kezen-kezenimen tómendeui bayqalady. Energetikalyq balans boyynsha salany damudyng maqsatty payymy retinde - 17,5 GVt elektr quatyn engizudi kózdeytin «jasyl AES» ssenariyin belgileu úsynylady», - dedi ministr.

Energetika ministrligi AES qúrylysy jýrui mýmkin eki ónirdi atap kórsetti. Biri – Almaty oblysynyng Ýlken auyly bolsa, ekinshisi – Shyghys Qazaqstan oblysynyng Kurchatov qalasy. Eki jerding seysmikalyq jaghdayy bir-birine úqsas.

Ayjan Temirhan

Abai.kz