قازاقستاندا اەس سالۋ ءۇشىن التى ەلدىڭ تەحنولوگياسىن قاراستىرىپ جاتىر. قر ەنەرگەتيكا مينيسترلىگى كانديداتتاردىڭ قىسقا ءتىزىمىن جاريالاپتى.

ۆەدومستۆونىڭ اقپاراتى بويىنشا، قازىرگى ۋاقىتتا «NuScale» (اقش), «GE-Hitachi» (اقش-جاپونيا), «KHNP» (وڭتۇستىك كورەيا), «CNNC» (قىتاي), «روساتوم» (رەسەي) جانە «EDF» (فرانتسيا) سياقتى الەمدىك رەاكتور جاساۋ شەبەرلەرىنىڭ تاجىريبەسىن بەلسەندى تۇردە زەرتتەلىپ جاتىر. قۇرىلىستىڭ قۇنى تاڭدالعان كومپانياعا، ونىڭ كۇشى مەن باسقا دا تەحنيكالىق ەرەكشەلىگىنە جانە ەكونوميكالىق جاعدايىنا بايلانىستى بولماق. ەندى اتالعان كومپانيالاردىڭ تەحنولوگيالارى جايلى قىسقا-قىسقا اقپارات ۇسىنايىق:

«NuScale Power» – 2007 جىلى قۇرىلعان كومپانيا شاعىن مودۋلدىك رەاكتورلاردى (MMP) جاساپ، ساتۋعا ماماندانعان. ولاردىڭ قۋاتى 300 مۆت-قا دەيىن بارادى جانە بۇرىنعى يادرولىق رەاكتورلاردىڭ گەنەراتسيالىق قۋاتىنىڭ ۇشتەن ءبىرىن قۇرايدى. كومپانيانىڭ رەاكتورلارى كادىمگى رەاكتور كولەمىنىڭ 1%-ىن الىپ، 60 مۆت ەنەرگيا وندىرەدى.

«GE-Hitachi» – جەتىلدىرىلگەن جەڭىل سۋ رەاكتورلارى مەن يادرولىق قىزمەتتەردى كورسەتەتىن كومپانيا. كومپانيانىڭ شاعىن مودۋلدىك ەنەرگەتيكالىق رەاكتورى (PRISM) سۇيىق ءناتريدى جىلۋتاسىعىش رەتىندە پايدالاناتىن IV بۋىن رەاكتورى بولىپ سانالادى. BWRX-300-تابيعي اينالىمى 300 مۆت بولاتىن شاعىن مودۋلدىك رەاكتور. سونىمەن قاتار، 2020 جىلى GEH TerraPower-مەن بىرگە ناتري رەاكتورىن جاساپ شىعاردى.

«KHNP» – كورەيا ەلەكتر ەنەرگەتيكالىق كورپوراتسياسىنىڭ (KEPCO) ەنشىلەس كومپانياسى. ول وڭتۇستىك كورەياداعى ءىرى اتوم جانە سۋ ەلەكتر ستانتسيالارىن باسقارادى، ولار ەلدىڭ ەلەكتر ەنەرگياسىنىڭ شامامەن 27%-ىن قامتاماسىز ەتەدى. كومپانيا ەكسپورتقا قۋاتى 1,4 مىڭ مۆت APR-1400 KEPCO كومپانياسى دايىنداعان، امەريكاندىق ديزاينمەن ازىرلەگەن، جاقسارتىلعان سۋ يادرولىق رەاكتورىن شىعارادى.

«CNNC» – 1955 جىلى بەيجىڭدە قۇرىلعان مەملەكەتتىك كاسىپورىن. بىرنەشە رەاكتور جوبالارى بار. ونىڭ ىشىندە dhr-400 دەپ اتالاتىن ورتالىقتاندىرىلعان جىلۋمەن جابدىقتاۋعا ارنالعان باسسەيندىك تيپتەگى DHR – 400 جەڭىل سۋ رەاكتورى (قۋاتى 400 مۆت ورتالىقتاندىرىلعان جىلۋ رەاكتورى) ازىرلەنەدى. ول تومەن تەمپەراتۋرا مەن قاتتى اۋا قىسىمى بولعاندا دا جۇمىس ىستەيدى.

«روساتوم» –  قۋاتى 1,2 مىڭ مۆت بولاتىن ۆۆەر-1200 تەحنولوگياسىن ۇسىنادى. ونى پايدالانۋ مەرزىمى 60 جىلعا دەيىن جەتەتىن سۋ كورپۋستىق ەنەرگەتيكالىق يادرولىق رەاكتوردى شىعارادى، سونداي-اق قۋاتتى باقىلاۋ مۇمكىندىگىن ۇسىنادى.

«EDF» – بۇل نەگىزىنەن فرانتسۋز مەملەكەتىنە تيەسىلى كوپۇلتتى ەلەكتر كومپانياسى. فرانتسۋز جانە نەمىس كومپانيالارى جاساعان EPR – سۋ يادرولىق III+ رەاكتورىندا جۇمىس ىستەيدى. مۇنداي جابدىقتىڭ شىعۋ قۋاتى 1,6 مىڭ مۆت دەيىن بارادى.

ايتا كەتەيىك، پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقاەۆ ءوز سوزىندە «قازاقستانعا اەس قاجەت ەكەنىن» كوپتەن بەرى ايتىپ كەلەدى. تاياۋدا بولعان ۇكىمەتتىڭ كەڭەيتىلگەن وتىرىسىندا «تازا اتوم ەنەرگياسى بولماسا، بۇكىل ەكونوميكانى جوعالتۋ قاۋپى بارىن» ەسكەرتتى.

«ەلىمىزدىڭ ەنەرگەتيكالىق قاۋىپسىزدىك ماسەلەلەرىن شۇعىل شەشۋىمىز كەرەك. مەن ءبىر نارسەنى تۇسىنبەيمىن. نەگە كەيبىر جاۋاپتى تۇلعالار اتوم ەلەكتر ستانتسياسىنىڭ قۇرىلىسىنا قاتىستى سۇراقتان ديپلوماتيالىق تۇردە قاشىپ وتىرادى؟ ونى اشىق ايتۋىمىز كەرەك. تازا اتوم ەنەرگياسى بولماسا، ءبىز ينۆەستيتسيالاردى بىلاي قويعاندا، بۇكىل ەكونوميكامىزدى جوعالتامىز»، - دەدى پرەزيدەنت توقاەۆ. سونداي-اق: «بىزگە ەلەكتر ەنەرگياسى، سونىڭ ىشىندە تازا اتوم ەنەرگياسى اۋاداي قاجەت. ەكونوميكالىق ماسەلەلەردى بىلمەيتىن پوپۋليستەردىڭ جەتەگىندە كەتپەۋ كەرەك. كاسىبي تۇرعىدا اتوم ەنەرگەتيكاسىنىڭ پايداسىن تۇسىندىرگەن ءجون»، - دەپ اتاپ كورسەتتى توقاەۆ.

ەنەرگەتيكا ءمينيسترى بولات اقشولاقوۆ وسى ماسەلەگە بايلانىستى ەنەرگەتيكا سالاسىن دامىتۋ ءۇشىن «جاسىل اەس» ستسەناريىن بەلگىلەۋدى ۇسىنعان بولاتىن.

«بۇگىنگى تاڭدا 2035 جىلعا دەيىنگى ەلدىڭ ەنەرگەتيكالىق بالانسى ازىرلەندى. وعان سايكەس ەكونوميكانىڭ ءوسۋ قارقىنىنىڭ ارتۋىمەن جانە حالىقتىڭ ۇلعايۋمەن بايلانىستى ەلەكتر ەنەرگياسىن تۇتىنۋ كولەمى 153 ملرد كۆت ساعاتىنا دەڭگەيىندە بولجانادى. بۇل رەتتە، جۇمىس ىستەپ تۇرعان ەلەكتر ستانتسيالارىنىڭ گەنەراتسياسى 2020 جىلى 108 ملرد كۆت ساعاتتان 2035 جىلدا 88,6 ملرد كۆت ساعاتقا دەيىن كەزەڭ-كەزەڭىمەن تومەندەۋى بايقالادى. ەنەرگەتيكالىق بالانس بويىنشا سالانى دامۋدىڭ ماقساتتى پايىمى رەتىندە - 17,5 گۆت ەلەكتر قۋاتىن ەنگىزۋدى كوزدەيتىن «جاسىل اەس» ستسەناريىن بەلگىلەۋ ۇسىنىلادى»، - دەدى مينيستر.

ەنەرگەتيكا مينيسترلىگى اەس قۇرىلىسى ءجۇرۋى مۇمكىن ەكى ءوڭىردى اتاپ كورسەتتى. ءبىرى – الماتى وبلىسىنىڭ ۇلكەن اۋىلى بولسا، ەكىنشىسى – شىعىس قازاقستان وبلىسىنىڭ كۋرچاتوۆ قالاسى. ەكى جەردىڭ سەيسميكالىق جاعدايى ءبىر-بىرىنە ۇقساس.

ايجان تەمىرحان

Abai.kz