Elimizde utilialym dauy órship túr. Býgin, 23 aqpan, saghat 13:00-de tikeley efirde «Habar 24» telearnasynyng «Súhbat» baghdarlamasynda Qazaqstan Respublikasy Premier-Ministrining birinshi orynbasary R. Sklyar sóz sóileydi. Súhbat barysynda utilizasiyalyq alym koeffisiyentterin tómendetu mәselesi qozghalmaq.

Preziydent Qasym-Jomart Toqaev Parlament otyrysynda «ÓKM Operatory» kompaniyasynyng júmysyn toqtatudy tapsyrghannan keyin, Ýkimet kompaniyasynyng qyzmetin toqtatty jәne jana operator retinde memlekettik úiymdy belgiledi. Búl turaly Qazaqstan premier-ministrining saytynda habarlandy

«ÓKM Operatory» kompaniyasynyng kәdege jaratu alymyn әkimshilendiru jәne tiyisti qúraldargha biylik etu bóligindegi qyzmeti toqtatyldy. Utilialym qarajaty esebinen qúrylghan aktivter memleket menshigine berildi. Óndirushilerding keneytilgen mindettemelerin әkimshilendiru funksiyalaryn oryndau «Jasyl damu» kompaniyasyna berildi» delingen habarlamada. Alayda әli kýnge deyin utilialymnyng jaghdayy qalay bolary belgisiz bolyp keldi.

Qazaqstannyng búrynghy preziydenti Núrsúltan Nazarbaevtyng kishi qyzy Áliya Nazarbaevamen baylanysty búl jeke kompaniya Qazaqstan Ýkimetining qaulysymen 2015 jyly qúryldy. Kompaniya aqshany utilialym ýshin dep, esepten shygharylghan avtomobiliderding bólshekteri men maylaryn, ónerkәsiptik qaptamalardy, kabelider men basqa materialdardy óndeu ýshin paydalanalady dep týsindirgen.  Ýkimette keyinirek «ÓKM Operatory» kompaniyasynyng 2016 jyldan bastap utilialymgha jinaghan aqshasy 691,9 milliard tenge dep habarlady.

Osy aighay-shudan keyin qantardyng 26-synda «ÓKM Operatory» JShS basqarma tóraghasy Medet Qúmarghaliyev para aldy degen kýdikpen tútqyndalyp, elordadaghy tergeu izolyatorlarynyng birine qamalghan bolatyn. Kompaniya keyingi jyldary shetelden kólik satyp әkelgen júrtqa sol kólikting baghasyna jeteghabyl salyq salyp, halyqtyng ashu-yzasyn tudyrghan.

Azamattyq belsendi, kәsipker, utilizasiyalyq alymdargha qarsy qozghalys kóshbasshylarynyng biri Núriddin Sadyqovtyng elimizdegi avto óndirisi turaly pikirin úsynamyz.

Bizge osynday «avto óndiris» kerek pe?

Núriddin Sadyqov:

- Bizding elimizdegi ol «biznes» — «avtokólik óndirisi» dep atalady. IYә, dúrys oqyp otyrsyz, «óndiris». Biraq, búl – siz oilap, kóz aldynyzgha elestetip otyrghan konveyerinen minut sayyn zamanauy kólikter topyrlap shyghyp jatqan ýlken alyp zauyttar emes, ózgeshe «óndiris». Ol ýshin ne isteu kerek?

Eng әueli, «Men Qazaqstandy tendessiz avtogigant memleketke ainaldyramyn! Alpauyt zauyttar salatynym sonday, Germaniya men Japoniyalyq zauyttar qolgha su qúigha jaramaytyn bolady, al kәrister tipti, esikten syghalay almay qalady. Ol kólikterding jarty bóligin qúraytyn qosalqy bólshekterding bәrin ózimizde jasaymyz. Qyruar júmys ornyn ashyp, elding bәrin jýmyspen qamtyp qaryq qylamyn!» dep jar salasyn. Sosyn, sol ótirigine ózing sengeninmen qoymay, sol elding tútas ókimetin sendirip jiberesin. Ókimet sengen son, onyng astauynan jem jep otyrghan býkil BAQ sýiinshi súrap, alaulatyp-jalaulatyp әketedi.

Álgi «sening qolyna su qúngha jaramay jýrgen» sheteldik kompaniyalardyng bir-ekeuining qúlaghynan «Sening ónimindi Orta Aziyada, Euraziyalyq Odaqta ókirtip satam, paydanyng astynda qalasyn!» dep qúlaghynan ondyrmay tebesin. Sóitip, onyng ónimderin jenildikpen alugha kelisesin.

Eng basty «aldanushy obektini» sendirgen son, ony qalayda sening sheteldik kompaniyadan 95 payyz býtindey әkelgen tauaryndy salyqtan, kedendik rәsimdeuden, QQS (NDS) tóleuden bosatugha kóndiresin. Tipti, «yrym ýshin» tólegen utilizasiyalyq alymyndy sening «óndirisine» qaytarymsyz subsidiya retinde qaytaryp beruge kelistiresin.

«Tendessiz zauyt» salugha qalaghan jerinnen tabighy grant (naturnye granty) týrinde qalaghan kólemde, tegin jer telimin alasyn.

Cosyn, «bólshek kýiinde» keletin avtokólikterding әrbir markasynyn, әrbir modelining syzbanúsqasyn ortasha 150 million tengeden satyp alugha әlgi «salpanqúlaqtan» qaytarymsyz aqsha alasyng (sebebi, sen әlemdik 22 markanyng 167 modelin qúrastyryp jatsyng ghoy, bәrin este saqtau mýmkin emes, týsinemiz).

Odan keyin, әlgi tegin alghan atshaptyrym jerge bir STO kólemindegi shaghyn angar túrghyzasyng da, shetelden býtindey kelgen kólikterding tórt dóngelegin salyp, MADE IN KAZAKHSTAN degen nakleyka japsyryp, úra beresin.

Sosyn, әlgi sheteldik kompaniyalardyng bir markasynyng bir modelining 30-40 danasyn «qúrastyrasyn» da, «jigitter, che-to bolmay jatyr, renjimendersh» deysing da, ol modeliding «óndirisin» toqtatyp, kezekti «loh» shetelding kompaniyany kóndiruge kirisesing (Sebebi, ol jana obem, jana subsidiyalar ghoy).

Aytpaqshy, arasynda kóz ýshin keybir markalardyng ómirin qoldan úzartugha tura keledi. Onday jaghdayda, әlgi «sengish ókimetti» taghy da jaghalaysyn. Sóitip, ony Óndiristi damytu qorynan ÓDQ (Fond razvitiya promyshlennosti) sening «ónimderine» ghana jenildetilgen memlekettik baghdarlama arqyly 4%-dyq jenildikpen nesie beruge kóndiresin.

Ólmesting kýnin kórip, ózdiginen shet elden kólik әkelip, bala-shaghasyn baqqysy kelip jatqan jarly-jaqybay men mayda-shýide kәsipkerlerding jolyn kesu ýshin, týrli alym-salyq pen shekteuding 77 atasyn oilap tauyp, әlgi «otandyq ónimdi» qoldaudyng «fanatyna» úsynyp, sonyng kómegimen elde sening ónimderine defisit tudyrasyn. Sonyng arqasynda, qaghaz jýzinde «otandyq», is jýzinde sheteldik ónimindi qalaghanynsha qymbatqa satyp, tóbege shyrt-shyrt týkirip jatasyn.

Tipti búl payda azdau bolyp jatsa, janadan yahta, Monako men Shveysariyadan, London men Manhettennen villa men apartament tipti bir múhittan aral satyp alghyng kelip jatsa, nou problem. Álgi «sengish kryshana» taghy barasyn. Sóitesing de, ony әlgi ÓDQ arqyly sening keremet «óndiristik» biznesine 0,1% — ben milliardtaghan tenge su tegin nesie beruge kóndiresin. Sóitip, taghy birli-jarym angar men STO salasyng da, Qytay ma, Afrika ma, bir jaqtan taghy bir eki «loh» sheteldik kompaniya tartyp, tendessiz kólik «shyghara» bastaysyn. Oghan oda jazu ýshin birshama blogersymaq pen sayttargha sýiek laqtyra salasyn, vualya! Álgi «óte joghary» payyzben alghan nesiyendi qaytarghyng kelmey bara jatsa, «sengish, kónilshek kryshana» aitsang boldy, qaytarmay-aq qoysang da bolady. Sebebi, sen «OTANDYQ AVTO ÓNDIRIP JATSYN» GhOY!

Minekey, dostar, men sizderge eshqanday shyghynsyz qalay biznes jasaugha bolatynyn kórsettim. Sarkazm stiylinde jazylghanymen, bizding «otandyq avtoóndirushiler» osynday jenildikterge ie bolyp, bizge «ózimizde qúrastyrylghan» kólikterdi ózgelerge qaraghanda qymbatqa satyp otyr. Osy jerde zandy súraq tuyndaydy. Bizge osynday «avto óndiris» kerek pe?..

Ayjan Temirhan

Abai.kz